Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1984, Side 10

hringrás eftir mjög stórgerðu
mynstri: kaldur sjór sekkur niður
á hafsbotn í námunda við heim-
skautin og tekur þaðan stefnuna
að miðbaug. Fullkomin hringrás
sjávarlaganna er álitin taka um
það bil 500 ár eða jafnvel lengri
tíma, en þessi staðreynd gerir
mönnum ennþá erfiðara fyrir að
meta nokkuð nærri lagi, hve lang-
an tíma það geti tekið úthöfin að
draga í sig koldíoxíð og varma-
aukningu þess í andrúmsloftinu,
svo alls ekki sé minnzt á, hvaða
áhrif þessir þættir kunna að hafa
á hringrás sjávarlaganna í heild.
Annað atriði, sem mikil óvissa
ríkir um, er hve mikinn þátt aðrar
gastegundir eiga í „gróðurhúss-
áhrifunum“ á loftslagið. Þar má
til dæmis nefna nítratblönduð ox-
íð, metan, ózón og klóróflúorkol-
efnasambönd. Þessar gastegundir
eru einungis fyrir hendi í örlitlu
magni, talin í milljarðahlutum,
fremur en hlutar af milljón eins
og gert er, þegar um kolefni er að
ræða. Samt sem áður eru sumar
þessara gastegunda stórvirkari
við að draga í sig innrauða geisla
en koldíoxíð og gætu þar af leið-
andi haft mjög veruleg áhrif á
varmaaukningu andrúmsloftsins.
„Magnið af þessum gastegundum í
andrúmsloftinu vex svo hröðum
skrefum, að það ríkir algjör óvissa
um, hvað gerast kann fyrir þeirra
tilstilli," segir Jerry Mahlman.
Þriðja meginatriðið, sem óvissu
veldur, eru svo áhrif skýjanna —
en þau verða að teljast ná nátt-
úrulegi þáttur, sem hvað mestum
tölfræðilegum frávikum veldur í
sambandi við alla nákvæmnisút-
reikninga á samsetningu og hita-
stigi andrúmsloftsins, að sögn
Robert Schiffers, en hann hefur
með höndum yfirstjórn loftslags-
rannsókna á vegum Vísindaaka-
demíu Bandaríkjanna. Varma-
aukningin í andrúmsloftinu hlýtur
að leiða til aukinnar uppgufunar,
og þar með legði mun meiri vatns-
gufur upp af jörðinni en því raka-
magni nemur, sem getur þétzt í
andrúmsloftinu og orðið að skýj-
um. Á hinn bóginn kynni svo auk-
ið skýjaþykkni yfir jörðinni, segir
Veerabhadran Ramanathan við
loftslagsrannsóknastöðina í
Boulder í Colorado-fylki í Banda-
ríkjunum, hæglega orðið þess
valdandi, að svo mikið af sólar-
ljósinu endurkastaðist út í geim-
inn, að það kynni að draga mjög
verulega úr hraða hitastigshækk-
unar á jörðinni. (ísbreiður og
gosmekkir frá eidfjöllum, sem
einnig endurkasta sólarorkunni út
í geiminn, geta haft mjög áþekk
áhrif.)
Hins vegar ber svo einnig á það
að líta, að sökum þess hve skýin
eru í sjálfu sér góð einangrun gegn
innrauðum geislum, gætu þau vel
orðið til þess að hraða varma-
aukningunni á jörðinni með því að
koma í veg fyrir hitatap jarðar út
í geiminn. Enginn getur því enn
sem komið er sagt til um, hvor
þessara áhrifa skýjanna eigi eftir
að mega sín meir í framvindu
hitaaukningar á loftslag jarðar-
innar.
Það er álit vísindamanna, að í
sambandi við yfirvofandi gróður-
hússáhrif koltvísýrings og ann-
arra gastegunda í andrúmsloftinu,
sé framar öllu öðru mikil nauðsyn
að fundin verði viðunandi lausn á
slíkum óvissuþáttum.
Hinn 1. júlí í fyrra var tekið að
skrá reglulega tölfræðilegar upp-
lýsingar um skýjafar yfir jörðu, og
koma þessar upplýsingar frá
gervihnöttum, en það er sérstakur
alþjóðlegur samstarfshópur um
veðurfarsrannsóknir og skýjafar,
sem vinnur úr þessum upplýsing-
um.
Stjórn og samræming þess vís-
indastarfs, sem hópurinn vinnur,
er í höndum Robert Schiffers. Það
eru alls fimm gervihnettir, sem
senda upplýsingarnar um skýjafar
til jarðar, þrír bandarískir gervi-
hnettir, einn japanskur og einn
frá Vestur-Evrópu. „við munum
setja saman heila kortabók um
skýjafar alls hnattarins," segir
Robert Schiffer, „og sú skrá mun
svo gefa langtíma tölfræðiupplýs-
ingar um það, hvar og hvenær ský
myndist, um hæð þeirra yfir jörð,
magn þeirra og þéttleika, hve mik-
ill hluti himinsins hafi verið hul-
inn og um geislunarhæfileika
skýjanna." Aðrar vísindalegar
rannsóknir eru í gangi til að kom-
ast að raun um áhrif úthafanna og
um hæfni ýmissa þeirra gasteg-
unda, sem eru í litlu magni fyrir
hendi í andrúmsloftinu til að
draga í sig innrauða geisla. Auk
þessa eru vísindamenn einnig að
gera athuganir á því, hvort lang-
tímabreytingar á sporbaug jarðar
svo og geislunarmagn sólar kunni
að breyta gróðurhússáhrifunum.
Vissar varnar-
ráðstafanir
Sumir, sem gagnrýnt hafa þess-
ar vísindarannsóknir, halda því
fram, að yfir heiminum vofi veru-
leg hætta úr öðrum áttum eins og
til dæmis hin geigvænlega fjölgun
jarðarbúa samfara minnkandi
matvælaframleiðslu, stöðug út-
breiðsla kjarnorkuvopna og aukin
hætta á að þeim verði beitt í styrj-
aldarátökum, þannig að hættan,
sem íbúum jarðar stafar af gróð-
urhússáhrifum koltvísýrings eða
annarra gastegunda á loftslagið
virðist heldur léttvæg í saman-
burði við hættuna af fyrrnefndum
ástæðum. Aðrir halda því fram, að
úr því að jörðin hafi gengið í gegn-
um hverja ísöldina á fætur ann-
arri á síðustu tveimur eða þremur
milljónum ára, þá sé líklegt, að
varmaaukning í andrúmsloftinu,
og þá sama hvað henni kunni að
valda, verði samt aldrei ýkja
langæ. Þótt þessar raddir hafi að
vísu nokkuð til síns máls, þegar
bent er á, að vandamál varma-
aukningar séu ekki endilega þau,
sem verst verða viðfangs og því
engin nauðsyn að skipa þeim í
öndvegi fremur öðrum og nær-
tækari, þá verða þeir hinir sömu
gagnrýnendur einnig að geta lagt
fram viðhlítandi skýringar á hita-
stigi eins og ríkir á reikistjörn-
unni Venusi, en við þær aðstæður
er naumast nokkru lífi vært. Þar
hafa orðið skefjalaus „gróðurhúss-
áhrif" með þeim afleiðingum, að
við yfirborð plánet.unnar er talið
ríkja hitastig, sem er eitthvað
1 kringum 480°C: hinn skýjum-
þakti lofthjúpur Venusar er allt
að 97% úr koldíoxíði.
Enda þótt fáir vísindamenn
álíti, að jörðin muni hljóta sömu
örlög og Venus í þessum efnum, þá
eru flestir þeirra þó sammála um,
að þjóðir heims ættu hið fyrsta að
leggja viss drög að varnaraðgerð-
um gegn þeim áhrifum, sem veru-
lega aukinn lofthiti hefur í för
með sér á allt náttúrufar jarðar.
Stjórnarformaður Náttúruvernd-
arráðs Bandaríkjanna, John
Hoffman, lætur til dæmis svo um-
mælt, að unnt væri að koma í veg
fyrir helminginn af því 210 millj-
óna dollara tjóni, sem álitið er að
hljótast kynni af því að sjór gengi
í stórum stíl á land í borg eins og
Charleston, Suður-Carolina í
Bandaríkjunum; þar þyrftu því að
koma til ráðstafanir í tæka tíð
eins og gagnger endurskoðun
borgarskipulagsins og gerð flóð-
varnargarða. Á líkan hátt ætti að
huga að gerð söfnunarlóna og
vatnsgeyma til þess að unnt verði
að miðla vatni til þeirra héraða,
sem yrðu í hættu vegna langvar-
andi þurrka. Þá væri og við hæfi,
að líffræðingar tækju að kynbæta
ýmsar korntegundir í því skyni að
gera þær hæfari til að vaxa og
bera þroskuð öx í mun þurrari
jarðvegi.
„Okkur finnst, að aukning kol-
tvísýrings í andrúmsloftinu sé
mjög alvarlegt mál,“ segir John
Hoffman, „en við álítum hins veg-
ar, að ennþá sé tími til stefnu til
að gera nauðsynlegustu vísinda-
rannsóknir og afla þannig mikil-
vægra upplýsinga um komandi að-
stæður, og það er þó enn tími til
stefnu til að aðlagast breyttum
aðstæðum."
Á meðan menn bíða og sjá til,
hvað verða vill í þessum efnum,
munu vísindamenn halda áfram
að hafa nánar gætur á hitamælin-
um til að fylgjast með fyrstu um-
merkjum þess að gróðurhússáhrif-
in á loftslagið séu hafin.
VERKFÆRIN HENTA VÍÐAST HVAR.
VIÐ SJÁVARSÍÐUNA, IÐNAÐINN,
LANDBÚNAÐINN OG HJÁ TÓMSTUNDA FÓLKI

SKELJUNGUR H/F SÍÐUMÚLA 33 SKELJUNGS-
SMÁVÖRUDEILD S: 81722 - 38125 BÚÐIN
10