Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Side 7

Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Side 7
irutan merkilegt flokksbókadót og skólabækur. Þarna störfuðu sjö þúsundir manna, húsið hét Neisti eftir dagblaði flokksins Neistanum (á ensku the Poly- graphical Plant of Scanteia). Áttatíu hundruðustu vél- anna frá Rússlandi. Bjart og rúmgott. Glaðlegt verka- fólk að starfi, vel ílits, mart bersýnilega ofanúr sveit, einkum kvenlegur vinnukraftur; jafnvel sígaunakonur voru komnar á stúfana, en vinna er eitt hið mesta böl og smán og helvíti sem hent getur spákonur. Aldrei hefur tekist að fá sígauna til að trúa á guð, hvurnin sem farið er að. Þeir láta sig ekki með það að heimurinn hafi orðið til af sjálfu sér; þá virðist vanta einhverjar sérstakar öreindir i heilann. Rúmenía hefur leingi verið bendluð við þetta merkilega fólk, og landið talinn hæfilegur griðastaður til að bjarga því frá svonefndri heiðarlegri vinnu og styrkja það til hrossaþjófnaðar og fiðluleiks; að vísu geníalt, en ekki að sama skapi súnt. Ég sam- hryggist sígaunum þegar ég sé að heimskir embættis- menn og sálarlausir pólitíkusar eru búnir að koma þessu fólki í vinnu sem svo er kallað, og ekki svigrúm leingur til að sarga á fiðlu né stela útigángshrossum. í hvíldarheimili hjá Mogosoaiahöll er tjörn þar sem „ákönnur" vaxa og froskar æpa hver með sínu lagi, og hljóma þó saman einsog þegar sígaunar eru að sarga á fiðlu. Þetta var einsog landar segja „gullfallegur kons- ert“ um hávorið og mistur yfir skóginum hinumegin við vatnið. Stutt blaðaviðtal útí bláinn og síðan rokið á stað að hitta friðarberserki sem heita „þjóðleg nefnd til vernd- ar friði í Rúmeníu", — háopinber aðilji þar sem virð- íngarmenn skipa embætti, og er þar formaður Sado- veneau karl, bráðum níræður, og þrír háttsettir vara- formenn, þarámeðal rektor Búkurestiháskóla, og var ég kyntur þessum virðulegu öldúngum. Ég gat naumlega talið mér til gildis að vera meiren í meðallagi friðar- sinni miðað við þær kröfur sem til slikra öðlínga voru gerðar; ég færi einkum á friðarþíng til að hlusta, von- andi að þögn mín í og á mörgum málum kynni þó að vera roluskapur minn, en ekki svik við málstaðinn. Mik- ið friðartal, þar sem aðeins annar stríðsaðili er viðlát- inn, verkar á mig einsog giftíng þar sem annað hjón- anna er uppá Akranesi; þó skrýtið væri, æstust karlarn- ir upp við linlegan skerf minn til mála, og fóru að flytja ræður í formi barnslegrar skrílprópagöndu, einsog ég væri á sekúndu orðinn málsvari heimsstyrjalda og ást- vinur bombunnar. Ég baðst undan því að vera tekinn sem málsvari fyrir absúrdista og atómskáld og mundi ekki svara spurníngum sem ýuðu að því eða bæru í sér að ég væri agent provocateur. Kallar dróu inn ángalíur og sögðust raunar vel vita að ég ynni þó að minstakosti fyrir það sem þeir kölluðu á ensku The Glorification of Man, hver fjárinn sem það kann nú að vera. Ég sagðist ekki einusinni skilja þeólógíu leingur — ef þetta átti að vera það; en eitt víst, hér erum við — á þessum púnkti og þessari stund, og ekki ástæða til að berjast nema okkur blóðlángi til, því manns vilji er manns paradís. (Hefur sjaldan heyrst dauflegra spakvitríngahjal í Rúmeniu.) Annar forseti vildi heyra af mér pottþétt, hvort ég væri með eða móti hugsanlegri atómhervæðíngu mig minnir vesturþjóðverja (kanski als heimsins). Ég sagði, að ef hann teldi mig fulltrúa og máltalara bombunnar, væri það meiri vegsemd en ég ætti skilið. Svona pex hélt enn áfram góða stund, þángaðtil ég sagðist vera á móti öllu pípi, ekki aðeins í Vesturþýskalandi heldur líka í Austurþýskalandi að viðbættum öðrum löndum sem hann kynni að tilnefna eða fleiri. Mannskepnan væri óheppilega innrætt kvikindi, líklega ekki alskostar rétt smíðað, amk í samanburði við einglana, sem þó eru taldir ekki par gáfaðir. Eftir þó nokkurt þvogl, þar sem menn stöguðust á því sama, án uppljómunar, kom ég loks aftur upp með hugsjón og mælti með henni sem einna seigustum málstað í þrætu: eingin upplogin né raunsönn friðarhreyfíng er til nema menn setjist hver hjá öðrum og fái sér í nefið. En einginn friðarsinni í Rúmeníu kunni að taka í nefið; ég ekki heldur. Þeim fanst ekki einusinni fyndið að taka í nefið. Aðrar stefn- ur í friðarátt eru þó síst minni svindill. Sambúð sem táknar ekki frið milli tveggja aðilja er stríð. Ég er ekkert gefinn fyrir frasa úr rússum, sem að vísu kunna að frelsa þá sjálfa í stríði, — en vonandi ekki kála öllum öðrum; þó ekki af því rússum detti of fátt í hug þeirra hluta sem ráða friði og framförum, heldur liggur vandi þeirra og böl í hinu, að þeir eru of mikill hluti af yfirborði jarðar að flatarmáli; þyrfti að gera úr þeim ca 30 lönd; og einsog segir hjá Laotse: að stjórna stóru ríki er einsog að sjóða smáfisk; það gæti farið með þá einsog aðra. Ég fór að hugsa, þegar hér var komið sögu, hvort þetta væri annað en skrípalæti, og væri hér verið að leikstýra einhverju spotti gagnvart mér; og ég sjálfur farinn að taka þátt í einhverskonar strákalátum. Eða var þeim sjálfum ekki ljóst að Alheimsfriðarhreyfíng er aðeins nafn á aktívistapólitík fyrir utanríkisstefnu séra Jósefs heitins rússakeisara? Ég vona amk að þessir blessaðir menn haldi ekki að þeir séu Alheimsfriðarfé- lag Daglaunamanna eða þvíumlíkt. Einginn vandi að setja lög þar sem rússakeisari er skírður upp og kallað- ur höfuðöreigi heimsins. Nú kölluðu rúmenar og spurðu: hvað um íslendinga? Ég fyrir mína parta sagðist telja íslendínga friðarfélag samkvæmt skilgreiníngu, þar sem einginn stefnir hærra en ef takast mætti að skjóta rjúpur, gæfasta fugl á jörðinni, og hækka pundið í fiski: að minstakosti erum við íslendíngar sú þjóð hér á jörðu sem aldrei hefur farið í stríð móti neinum nema fiskum, svo bragð sé að, og reyndar oft beðið lægra hlut, þó kunni að vera lítilmannlegt afspurnar að segja svo í eyru jafn harðra bardagamanna og rúmena. Undir kvöld undi ég enn hjá rithöfundum mínum við þægilegt rabb, hitti þar aftur Stankú og formann rit- höfundafélags þeirra, skáldið Bienku, gamlan kunn- íngja frá Róm; lítill góðmannlegur þýskur. Haldið úr hófi rithöfunda ásamt leiðsögufrú í óperuna að heyra Álftavatnið bjarta (Tsjækofski). 9 Nú kom að því að mér skyldi boðið til Konstöntu við Svartahaf. Vönduðum bílstjóra var auk frú Prófetu fal- ið að annast mig einsog sjáaldur auga síns. Úr Konst- öntu horfir maður út á Svartahaf sem mér hefur ein- lægt sýnst grámyglulegt og heldur leiðinlegt haf, hver sem kann að eiga lönd að því. f þeim löndum þar sem ég er kunnugastur þessu hafi, er það svo uppurið að lífi, að varla sést vísindalega marktækur fugl hnita þar hrínga til að finna síli. Þessvegna rek ég upp stór augu núna þegar ég sé einhverskonar fjörugan krákuhóp yfir Dóná þarsem við ókum yfrum á ferjunni. Nema mér sýndist þetta vera lítill hrafn. Hvað heitir nú þessi fugl hjá ykkur? Frúin: (án þess að hugsa sig um eða hvá): Albatross. Og síðan hvunær þekkið þér þennan fugl? Tveim árum áðuren ég giftist, sagði frúin. Bílstjórinn sneri sér næstum við í sætinu og leiðrétti frúna formálalaust en dálítið fúll og sagði: Þessi fugl heitir húkk. 10 Konstanta nær ósum Dónár: Hvar sem auga lítur og ekki síst utaná húsunum, hánga risavaxnar prentmynd- ir af þrístirninu Marx-Engels-Lenín, og oftast í réttri röð: faðir, sonur, heilagur andi. Við latneska þáttinn í þessu fólki bætist mart annað sómafólk af asíurótum, allt frá töturum til skýþa. Gott ef sumt af því hefur ekki fundið upp stjörnufræðina, jafnvel almanakið; að ógleymdri stjörnuspáfræðinni sem er enn stórkostlegri; kanski meira að segja lóka- ritmatöflurnar í onálag. Mart af þessu fólki kysi helst, sýnist mér, að búa utanvið alla reglu nema skipulag hesta, og reynir alt hvað það orkar að verjast menníng- arstraumum ekki aðeins hesta, heldur allra annarra en sjálfra sín, hlíta hvorki Kristi né Múhameð, því síður Búddha, en allra síst Marx, Engels og Lenín, sem þó sannanlega tilheyra þessa heims guðum. Aungvum hef- ur nokkurntíma tekist að fá sígauna til að trúa á guð. Einsog áður sagt, þeir halda að heimurinn hafi orðið til af sjálfu sér. Margir hrossaprángarar af tatarakyni ráða samt yfir eldbruna tilfinnínganna í fiðluleik. Sé leitað að eðliseiníngu sjálfra rúmena, ídentítetinu, kynni það að vera í geitarhús ullar að leita; fyrir utan fiðluspil og hross er eitthvað einhlítt sem maður saknar hjá þeim. Fyrsta blómaskeið rúmena hefst á 15du öld fyrir Krist, og voru þá viðskiftavinir þeirra Mycene, Égyptaland, Scythia, Kýpur og Krít; jafnvel svo ólíkleg landspláss sem Túrkestan koma þar við sögu, svo og Honan í Kína, auk Þýskalands og Rússlands til norðurs. Drakúla er maður nefndur ef mann skyldi kalla, einn mestur draugur í heimi svo pólínesinn írafellsmóri hjá okkur á íslandi er varla meira en venjulegur drísildjöf- ull hjá honum. Drakúla býr í Karpatafjöllum. Af bók Brams nokkurs Stokers, ensks liðþjálfa, hefur Drakúla orðið frægastur. Sagan er meðal þeirra bóka sem undir- ritaður las á móðurmálinu samhliða stafrófskveri Ei- ríks Briems. Þessi saga, Makt myrkranna, um draug í Karpatafjöllum, hefur mér þótt ein best íslenskuð skáldsaga útlend síðan ég var fjögurra ára; og gildir það frammá þennan dag. (Þýð. Valdimar Ásmundsson mað- ur Bríetar eldri og afi Bríetar ýngri.) Mér þótti nokkuð ólíklegt að liðsforíngi hér í Konstanta skyldi aldrei hafa heyrt Drakúlusar getið, og var þó móri sá landi hans, ein alfremst söguhetja í Rúmeníu. Afturámóti stakk hann því að mér, að ég skyldi láta drakúluhöfund mæta afgángi en fara heldur að finna skáldið óvidíus hinn rómverska, samtímamann Krists, og höfund Ars amat- oria, þar sem svo vel til vildi að þessi dýrðarmaður átti heima hér í fljótsbakkanum. Nú rann mér upp ný og betri sól og var Drakúlus bóndi geymdur um sinn. Hinsvegar er óvidíus fæddur í rómverjum árið 43 fyrir kristsburð og dó þegar frelsar- inn var 13 ára. Óvíd gerðist eitt helsta ástaskáld verald- ar, en var af keisaranum þveginn burt úr Róm í viður- kenníngarskyni og fluttur í þetta fjarlæga virki við Svartahaf; og rættust svo orð lögmálsins, eftir gamalli og nýrri formúlu, um örlög skálda og fagurra meya. Mér fanst ég hefði með tali mínu um Drakúlu stigið víxlspor gagnvart Rúmeníu; en komst að því að rúmen- um þykir jafn lítill akkur í Drakúlu og íslendingum að vera viðbendlaðir Irafellsmóra sem hefur flækst úr Pol- ýnesíu til íslands á rekadrumbi. I raun var ég liðsfor- íngjanum þakklátur að stínga upp á því að ég færi að heilsa höfuðelskhuga latneskrar silfuraldar í óshólmum Dónár í stað þess að leita uppi Bram Stoker undirfor- íngja og djöful hans Drakúlu í Karpatafjöllum. Það var smellið af Óvidíusi að lifa á dögum Krists, sem fróðir menn einsog Archibald Robertson telja fæddan og til orðinn í raun, þrátt fyrir tröllasögur helgra bóka; og sé frelsarinn helgisöguleg þróun sann- verulegs manns. Þetta sjónarmið er trúarlega upplyft- andi og sálfræðilega holt; og hlýtur að vera í vissum skilníngi sögulega rétt. Nú fór ég að skoða hellinn í bökkum Dónár þar sem fánginn Óvidíus heimskvennagull hefur búið leingst skálda á allri þeirri tíð sem konur hafa vænst brúðgum- ans í tárum. Hellir útlagans í fljótsbakkanum er hólfað- ur með náttúrlegum steinblökkum grófhöggnum; og skápar í veggina. Bálkur úr grjóti er legurúm þessa ástheita skálds. Alt þokkalega fágað og prýtt fyrir vitj- unartíma meyarinnar. Ég skil við sjálfan mig um sinn í óshólmum Dónár, á dögum Krists, undir sverði keisar- ans, þar sem Ástmögurinn orti Ars amatoria uns hann dó. (Uppúr gleymdri minniskompu frá 1960.) „Annar forseti vildi heyra af mér pott- þétt, hvort ég væri meö eöa móti hugsanlegri atómhervæðingu mig minnir Vestur-Þjóðverja (kanski als heimsins). Ég sagði, að ef hann teldi mig fulltrúa og máltalara bombunnar, væri það meiri vegsemd en ég ætti skilið.“ Halldór Laxness. Myndin er tekin þegar hann kom í tækni- deild Morgunblaðsins ásamt þýzkum sjónvarpsmönnum. „Drakúla er maður nefndur ef mann skyldi kalla, einn mestur draugur í heimi syo pólínesinn írafellsmóri hjá okkur á íslandi er varla meira en ven- julegur drísildjöfull hjá honum. Drak- úla býr í Karpatafjöllum.“ LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 7. JANOAR 1984 7

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.