Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Page 6

Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Page 6
Landið á pörtum dálítið einsog í grösugasta landi álfunnar, Póllandi; nema skógar og fjöll í fjarsýn. Þegar ég ók í því landi, sem ég nú nefndi, undraði mig mest að sjá bændur beita kú í bandi á þrautnagaða vegbrúnina; ein af ráðgátum heimsins. Hörgull á mjólk gerði mjólkurbörnum illa líft í landinu. { Póllandi þyrfti að finna upp að búa til mjólk úr grasi án belju. Hér í Rúmeníu kom mér Pólland í hug þegar ég sá rúmenskan bónda teyma kú í bandi til beitar á vegbrún- inni. Aðferðin virðist tilheyra heimsbyltíngunni. Spurníng: Af hverju er þessi maður að láta beljuna naga vegbrúnina — og hvar sem auga lítur allt í kríng, ekkert nema gras? Frú Prófeta: Hann á frí, you see. Þetta er prívatkýrin hans. Á þjóðveginum mætum við alskonar farartækjum þar sem bændafólk situr í hrúku uppá vögnum sínum dúðað upp fyrir haus í sólarbreiskjunni; minnir á rússneskar sveitakonur; þó einginn skyldleiki á milli — nema Marx. Spurníng: Af hverju dúðar fólk sig í sjölum og trefl- um og sest ýmist uppá kerrur eða útundir vegg hjá sér á svona björtum sumardegi? Frú Prófeta: Af ýmsum orsökum; sumir reyna að aka útúr þessum vindi sem þeir hafa ótrú á; aðrir klæða einfaldlega af sér hitann: Ce sont des mélancoliques. Kríngum stórhótel i smíðum við væntanlega bað- strönd: hermenn með byssu. Spurníng: Af hverju eru þeir að munda þessar byssur hérna? Frúin: Yður hefur missýnst, það eru mælíngatæki. Bráðum mættum við þriðja soldátanum með byssu. Ég spyr: Hvurn ætlar þessi nú að fara að skjóta? Frúin: Oh, you see, this is the season for hunting ducks here in Rumania (núna er stokkandavertíðin). Undirritaður: Skjóta þeir fugla um varptímann? Frúin: Yes, that is the best season. Hjá öðru stórhýsi í smíðum útí mörkinni vörðu vopn- aðir hermenn okkur leiðina. Undirritaður: Hvað eru þeir að gera hér með hríð- skotabyssur? Frúin misti ráptuðruna sína á bílgólfið svo hún laukst upp; hún svaraði ögn ríngluð: I don’t know Gólfdúkar sem unnir eru á þessu víðlenda búi kosta 1000 dollara hver. Þetta er kvennavinna. Búðir hér þjást af enn meiri vöruskorti en jafnvel í Póllandi; þó er fólk síst dauflegra hér en þar. Sveitir eru bílfáar og nóg pláss á vegum; þó helsti mikill hrossakerrudráttur og geingur ökuþórinn frammeð einsog gert var við malar- akstur í vegavinnu á íslandi á minni tíð; vitur hægfara uxi er algeingur mótor. Ég hef bráðum séð of mikið af horuðum hrossum um dagana í heimsfrægum algræn- um lýðveldum. Það er einsog þessar bíllausu brautir byltíngarinnar hafi kallað ‘á yfirnáttúruleg hross utan- úr tóminu. Ef verið væri að keppa um hvor kæmist af með færri bíla, Pólland eða Rúmenía, þá held ég Rúm- enía mundi busta pólínamenn. Hér einsog annarsstaðar í bílfáum löndum er byrjað að þeyta hornið alt hvað af tekur ef ökumaður grillir hreyfíngu á brautinni í 5 km fjarlægð, þó ekki sé nema hægfara boli fyrir kerru. -Á Eftir útliti að dæma, og þrátt fyrir sveitamensku 'jl uppá gamla móðinn í öllum áttum, virðast flestir 3 hafa í sig og á; þó er ekki því að leyna að oft bregður fyrir sveitamönnum frá annarri öld. í ein- stöku plássi rekst maður án skýríngar á raunveru- legan tötralýð, leppalúða, og heyrir bersýnilega til kóngsríki því sem áður var, þegar bændur voru virtir á við útigángspeníng; frúin sagði að þetta mundu vera dulklæddir sígaunar á skemtiferð. Mart af fólki er hér vel í meðallagi frítt, en ekki svipmikið; sópar ekki að því; sumt gæti hafa mist hús sitt aleigu og ættíngja í einu lagi. Ég nenni ekki að spyrja frú Prófetu hvort þetta gaungufólk sé að leita að ferðaskrifstofu ríkis- ins. Frúin lítur á alt sem kraftaverk, ef það styrkir mynd hugsjónarinnar; annað sér hún ekki. Þetta horf- ir til vandræða hér í Rúmeníu, segir hún, einsog hún sé að vandræðast yfir of miklum framför- um. Þeir byggja og byggja alstaðar þessi lúxushótel; velmegunin er svona mikil. Sko þetta barn að leika sér í út- prjónaðri peysu sólarhitanum. Hversvegna mega ekki þessar hortruntur sem draga bændavagnana bíta grasið? Landið er ríkiseign, sagði frúin þurlega. Kanski hefði ég ekki átt að spyrja svo í landi þar sem vex grænt gras og horuð hross hvar sem auga lítur; líka í skógum og á fjöllum. Sveitamönnum finst sólbað ein- kenna útlenda oflátúnga. Þarf ekki að fara nema örskot útúr Búkarest til að sjá bændur klæða af sér hita með því að færa sig í eina úlpu í viðbót í sólskininu; og konur gánga dúðaðar svo aðeins blánefið stendur útúr svartri skuplunni. Hvaða lærdóm má draga af þessu? Svar: Bændur sjá ekki sólina. Eða réttara sagt: vilja ekki sjá hana. Frá haglendi á heiðum uppi (örnefnið virðist slavn- eskt) stendur eftirfarandi fróðleikur í dagbók minni til viðbótar því sem ofan greinir: Einhverskonar sel. Þar lá boli á bási sínum, eitt hið mesta kynbótanaut sem nú er uppi á Balkan. Hann lygnir aftur augum, slefar hvítum silfurþræði og bölvar í sífellu, en illindislaust og virðu- lega, einsog við sjálfan sig. Stundum í hljóði. Ég sá menn sjóða kjalarneskjúku útundir vegg; smalamenn. Þegar þeir hafa seitt geitamjólk við hægan eld leingi dags láta þeir hana í byttur og setja í hana kjak hvað sem það þýðir (kanski hleypir). Þegar lokið er, sveipa þeir kjúkuna í léreft, fergja síðan lauslega og pressa úr henni ólekju. „Kjúku" sem á að geyma leingi selta þeir. Við brögðuðum þetta hjá smölum. Súnt. 7 Veislan hjá vini mínum, höfundi Berfætlínga, Zah- aria Stankú: göfugmannleg. Tólf manns. Við sátum undir borðum í rúma fjóra tíma. Selskapurinn mikilsti frönskumælandi, þó var einn gestanna talinn kunna 15 til 20 mál — sem er ögn villandi, hvíslaði þá annar: en kanski þeir tali þau við sjálfa sig. Málakunnátta undir- ritaðs nægði amk ekki til þess að ég skildi bofs í rúm- ensku af samanburði við önnur mál; er hún þó samsett úr fjórum og grundvöllurinn í henni latína. Sumir segja að í útlöndum sé öruggara að vita ekki við hvern maður er að tala í samkvæmum þá og þá; það kennir manni að minstakosti að tala ekki af sér um nokkurn skapaðan hlut við nokkurn mann. Hvern sem kann þessa reglu skiftir ekki máli hvað hann segir í selsköpum. Verst ef gesturinn fer að tala illa um þann ókunna Fúsintes sem hann er að ræða við í svipinn, og svo vill til að það er forsætisráðherrann. Stankú-hjón mintust við mig góðrar viðkynníngar í Moskvu fyrir 12 árum, svo og heimsóknar þeirra Stankú-feðga hjá mér að Gljúfrasteini í fyrra. Sem betur fer tókst mér ekki að komast að því hver sú franska var sem sat vinstra megin við mig, og líklega hefur verið þýsk, því aldrei sagði hún orð á frönsku né ensku né öðru mér skiljanlegu máli, og allra síst á þýsku; en skotraði augum af miklu uppgerðaráhuga- leysi alt í kríngum borðið. Stankú kallinn ber hátt meðal þeirra skálda er bækur semja eftir einni af hinum vinsælli formúlum okkar tíma, og kend við sósíalrealisma, félagsraunsæi; samt er einhver áróðursblær á því að líkja þessum rúmena við Gorkí. Mér sýnast skáldsögur hans um sígauna vera hérna megin við hetjubókmentaforskrift kenda við sósí- alrealisma. Hinn „gáfaði verkalýðsleiðtogi" Stalín skildi frá upphafi að aðalsmerki sigurvegara á heims- mælikvarða er ekki að slíta sér út á þínghaldi með tilheyrandi pexi; drepum drepum, sagði líka sá íslenski dánumaður Skuggasveinn. Það var mannbætandi að hitta Stankú hér og hvar á leiðinlegum rithöfundaþíng- um friðarsinna sem stundum voru einsog sjálfgeing vél; stundum innbarinn krampi. Heima hjá sér var Stankú alþíngismaður, stórhöfðingi, demókrat og öreigi. Sex réttir á borðum; blini (þeas pönnukökur) með spínati, súpa og fiskur, kalkúnssteik með grænmeti og salötum, skyldug röð vína einsog á Vesturlöndum, terta úr eggj- um rjóma og berjum, loks ferskir ávextir, kaffi konjak og líkörar. Eg var svo heppinn að einn í samkvæminu var viðskiftaráðherra landsins svo ég gat sagt söguna af því þegar mér tókst ekki að kaupa mér að borða á rúmensku alþjóðalestinni á dögunum, af því dollarar, pund og mörk eru ekki gángeyrir í þessum heimshluta. Og var að þeim brandara meir skemt sér og hærra hlegið en nokkru öðru í þessu hófi; hversvegna? Kanski taugaveiklun; þó voru menn málreifir. Aungu að siður þótti mér merkilegt að dama úr hátoppi ríkisvaldsins skyldi við borðið fitja uppá einhverri þvælu, sem allir kunnu en einginn sinti um: geimfarir. Nema hvað ég leyfði mér að hvá til að heyra betur oní þessa mikils- virtu frú. Hún bætti við: Og nú eru rússar búnir að gefa það út í radíó að Gagarín sé meiri maður en Alexander mikli, Marco Polo, Kristófer Columbus og jafnvel — Jules Verne. Vous ca trouvez juste? sagði ég, því mér fanst ein- hvernveginn að einhver yrði að segja eitthvað. Oui, pour les enfants, sagði frúin. Fleira heyrði ég því miður ekki minst á geimfarir í Búkarest. Ég fyrir mína parta gat sagt frá því þegar ég var staddur í New York í fyrra og Gagarín flaug þar yfir borginni í spútniknum sínum. Kanar sögðu: Makes you have a nasty feeling. 8 5. maí var ég í ógurlegu prenthúsi, Scanteia, reist í stalínskum afmælistertustíl og gífurleg hetjustand- mynd af marskálkinum í hjálpræðisherstreyu, reiðbux- um og vasstígvélum, á blettinum fyrir utan. Þeir prenta í þessu húsi hérumbil öll dagblöð sín útgefin í Búkarest og ókjör af tímaritum úttroðnum af stórsigrum friðar- sinna og öðrum sósíalrealistískum stórmælum; þarfyr- 6

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.