Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 16

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 16
Krossgáta Lesbókar Morgunblaðsins Lausn á síðustu krossgátu 1JŒ C, = BQB OCT 1 uZSX KDCa mgl f?lrn TTt?! 1313 T s T ro l! A N m .TKS ES L 'E i T p?, Pi ZT Sl'o | Nl ’O & i R ffiPh n £ © l R A Ulaut MAMWS met> I A M A LCRI N E n 1 fMJ’Ó- KoMA F J Ú K $/ELU U s A £> A T MrZJ V,f- jA F A R Blóm TÁNál T U K T C1ICT4- MARK ][ o K ÍKÁK ÞfáARl T A F L Fífl- l£> £IND ÍTÍAUK KAÍT A T i> n KVCHA U Y&KlA ISPClJ- 1 Ck M A ÞAur imTt. Æ V p 1 K»ÍM- ÞJ’KIC 'A R f/VlA- TtTfTS'- Á R R HCMA k-RöT L PL R T1 __ TTF if " ■ >T s 'A s 1 KÆNU HAMD- tAMIA B Á T Ump A P A R í*??j** HtuTI Ar u n Rvcn»i R u N N U N u |UMN N 'A Æ) TURT HffiJ) £ Á| R 1 í-'lK - MLUT N 'A R U N> b Iskít | UR |3rú>c | S> P. 1 T U K tliÍKA e N D A SlAUK Oo«»' A.MI.. A n L i T Lebia -A£-L A n> A D N CíMST ftÍLLT N Æ ÍLÍn ICIIWI •!r- y s heeia.r F * j> i R e\n- Ktnun ÍTAFIK £ Híóp Æ IL'fíT fr/Hí, T R o u END- \K(k N 0 T A R MIKIAÍ iKÍ.rA f T 'o R A R- 'o N A £•• •-* ÍMIÚ*1- Á R A FAR é v< T P iKRÁR L 1 J r A R MARRÍ n/ Fuclar BTO TU- KUÆt)| RóWa N'lSK- iÉM.. ' A R. KnkR,- Vrtum gLÖOUMI SNÍK-i ILL | Ham\ Km£M- MAFN 8urt 0>c>R. HÚ5- ie T f. ST- ARDA MlC FlSKUR (XlK PA~ JAMT&KIU 5Kótt .7 F- -ALR- NU Ft> R- FfPRHM EVRbPU- aoeiniN VALD Hhoss L Refun 1N N Fæj>ir 1 S 1 r i NWK- 11«. MWóe Td'mm KlND SVIKUli TR£Ð DROTT/J- AR ÞVUGDAfc f/U/UCAR. 1 Kmæpi Katmar Rölt Fjau falTl S UkAÐ HHodae UÉtN 6.UÐ FRUíkj - £fn i ELp- STÆ£> 1 ýíFRAK E FTlR- LElT KITúic- RAR RÁHt>ýR 6RNN' 5AKA*. TURT Tumwa ý TR- AUT- UF. Lýs VIRÐir , 1 1 HUfi Si/ARAR FRAI/>- KvJÆMA ÓSIá- UR TU < - RÁPuK Íl'at KLIPUR Ffi-ÐA FRUM' £FNI 5KVZ-D- Mfis/W 1 FULL- MIKUU ÓHR- SK.jr. UA'TT- Gc R.ca - 'A FÆT/ 1 (?ÁSIM ÆTTAíJ- NAFN L'flT- íS l frA FÍF l l Pald- IR ÚR 1 Byggingar mannsins í fornöld Frh. af bls. 14. Mið-Evrópu á meðal veiði- mannahópanna. í Norður- Evrópu ríkti háþróuð veiði- menning íbúa Danmerkur, sem áður var minnzt á og nefnd hef- ur verið ertubælismenning. Byggðasvipur Evrópu tók mikl- um breytingum um 3000 f.Kr. Fannst veiðimönnunum þá orðið mjög að sér kreppt, og brauzt út ófriður milli þeirra- og akur- yrkjumannanna. Má marka það m.a. af víggirðingum umhverfis þorp og bæi. Þó mun hafa verið um einhverja blöndun milli þessara hópa að ræða. Víggirð- ingar og íbúðarbyggingar væru nær eingöngu úr timbri. Ný- steinöld í Evrópu er talin hafa staðið á tímabilinu 5000—2000 f.Kr., og tók þá bronzöld við. Þetta eru enn menningarskil fremur en eitt ákveðið ártal, og gerast á misjöfnum tíma á hin- um ýmsu stöðum. í Danmörku og á norðanverðu Þýzkalandi myndaðist nokkuð skyndilega blómlegt akuryrkju- samfélag um 2000 f.Kr., og því fylgdi stórfelld eyðing skóg- anna. Hallast menn einna heizt að því að þarna hafi aðrir þjóð- flokkar ráðizt inn í landið og tekið sér þar búsetu, en veiði- menningin hafi þá jafnframt liðið undir lok. Evrópa á síðari hluta síðstein- aldar var deigla margra ólíkra þjóða og menningarstrauma. Hafa áhrif milli þjóðflokka stundum farið friðsamlega 16 fram, en stundum voru líka háð- ar blóðugar styrjaldir, og er í rauninni ákaflega erfitt að gera sér í hugarlund, hvernig menn- ingarblöndunin hefur átt sér stað. Ljóst er, að norður-afrískir þjóðflokkar hafa haldið yfir Gíbraltarsund einhvern tíma á tímabilinu 5000—4500 f.Kr., og fluttu þeir með sér allþróaða menningu, sem virðist hafa ver- ið skyld menningu Nílardals. Spánn er koparauðugur, og um 3000 f.Kr. hófu íbúarnir kopar- nám og málmiðnað i tengslum við verzlunar- og sæveldi Mið- jarðarhafsþjóðanna. Nýsteinöld: Grósku- skeið á Spáni í upphafi nýsteinaldar reis menning íbúa Spánar einna hæst allra Evrópuríkja. Spunnu íbúarnir ull, útbjuggu lín til klæðagerðar og báru húsdýra- áburð á ræktað land. Barst menning þessi smám saman upp eftir vestanverðri álfunni. Um 2000 f.Kr. meðan þessi friðsami menningarstraumur barst hægt um vestanverða Evrópu, réðust herskáar þjóðir frá Rússlandi inn í Evrópu úr austri. Voru þessar þjóðir af indó-evrópskum stofni og höfðu upprunalega bú- ið við Volgu, en héldu í vesturátt um 2500 f.Kr. af ókunnum ástæðum. Bræðsla á bronzi hófst í Mesópótamíu um 3500 f.Kr. og barst þaðan til Evrópu með indó-evrópsku þjóðflokkun- um um 2000 f.Kr. Er venja að miða bronzöld Evrópu við þetta tímatal. Útbreiðsla kopars í álf- unni síðast á nýsteinöld hafði ekki valdið neinum umtalsverð- um breytingum á lifnaðarhátt- um íbúanna, enda var óblandað- ur kopar til lítils nýtanlegur. Bronz breytti einnig lengi vel sáralitlu fyrir líf íbúanna, en síðar orsakaði það mikla þjóð- félagsbreytingu. Stéttaskipting fór þá vaxandi, og kom fram höfðingjastétt. Hélzt bronziðja í hendur við eflingu hennar. Jafn- framt breyttist hinn frumstæði landbúnaður íbúa Evrópu. Mönnum var orðið ljóst, að framleiðsluafgang mátti nota til vöruskipta, og lögðu bændur því áherzlu á að hagnast sem mest á framleiðslu sinni óg auka ríki- dæmi sitt. Fram komu sérhæfð- ar stéttir námuverkamanna og málmiðnaðarmanna, sem þörfn- uðust landbúnaðarafurða og gátu þeir látið bronzhluti í skiptum. Þegar höfðingjastétt- irnar efldust, hirtu þær veru- legan hluta ágóðans til eigin þarfa. Talið er mjög sennilegt, að málmiðjan í Evrópu hafi upphaflega verið í tengslum við verzlunarveldi Miðjarðarhafs- landanna. Hafi fulltrúar þeirra kannað álfuna og haft hönd í bagga með því að koma fram- leiðslunni í gang, en síðar meir hafi íbúarnir sjálfir tekið við rekstrinum. Handverks- og marka'ðsmiðstöðvar hafa fljót- lega sprottið upp í flestum hér- uðum álfunnar. Bændasamfé- laginu hnignaði, en þjóðfé- lagsskipunin varð jafnframt mun fjölbreyttari. Járn fór að breiðast út um Evrópu um 1000 f.Kr., en framleiðsla þess hafði þá hafizt nokkrum öldum áður í Litiu-Asíu. í fyrstu keyptu Evr- ópumenn járnið fullunnið, en um 700 f.Kr. er talið að þeir hafi sjálfir hafið vinnslu á því, vegna þess að járn fannst þá í vaxandi mæli. Járnöld Evrópu er því tal- in hefjast um 700 f.Kr., en skipt- in milli bronzaldar og járnaldar eru mjög óljós, og eru nafngiftir þessar að mörgu leyti villandi. Við upphaf járnaldar í Evrópu fór stórveldum Egypta og Mesó- pótamíumanna mjög hnignandi, en mest bar á siglingaveldunum Fönikíumönnum, Grikkjum og Etrúrum. Börðust þessar þjóðir um yfirráðin á Miðjarðarhafi og stofnuðu fjölda nýlendna, til þess að auka áhrif sín og verzl- unarviðskipti, sem náðu oft langt inn í landið frá strandný- lendunum. Höfðingjastétt Evr- ópu greip fegins hendi tækifær- ið til að hagnast á vöruviðskipt- um, og fylltu þeir oft híbýli sín skartgripum og listiðnaði frá suðrænum löndum. Síuðust þannig menningaráhrif Mið- jarðarhafslandanna inn í Evr- ópu forsögutimans. Járnöld er talið lokið um 100 f.Kr. og er miðað við innrás Sesars í Gallíu, því að með riti hans um Galla- stríðið er sagnaöld talin hefjast. Jötunsteinabyggingar — en til hvers? Á síðari hluta síðsteinaldar var farið að reisa jötunsteina (megalíta) nálægt vesturströnd meginlands Evrópu og á Bret- landseyjum. Var útbreiðsla þeirra mest um 2000 f.Kr. Ekki er enn fullljóst, hvaða tilgangi þessi mannvirki þjónuðu, og hafa mýmargar kenningar verið settar fram í því sambandi. Frægasta jötunsteinabyggingin er Stonehenge í Suður-Englandi. Á bronzöld og steinöld voru enn langflestar byggingar í Evrópu reistar úr timbri; en víða voru þær klæddar reyrstráum eða veggirnir fléttaðir úr tágum. Verkfæri voru orðin svo full- komin, að hægt hefur verið að sníða viðinn niður í jafna planka og borð, sem oft hafa verið negld saman með málmnöglum. Húsa- kynni höfðingjastéttarinnar voru oft stór, því að höfðingj- arnir vildu láta fara vel um sig og héldu fjölmennt vinnu- mannalið. Málmgrýtisvinnsla jók mjög á skilning manna um eðli steina, og voru steinar víða notaðir í meiri háttar bygg- ingar, m.a. í musteri til dýrkun- ar guðanna. Miðjarðarhafs- þjóðirnar höfðu sumar unnið stórvirki úr steini mörgum öld- um áður, og hefur sú vitneskja eflaust borizt til Evrópu með verzlunarþjóðunum. í Evrópu var samt ýmsum erfiðleikum bundið að vinna steinana og flýtja þá langa vegu um land, sem oft var örðugt yfirferðar. Steinvinnsla og hleðsla krafðist mikillar þekkingar og fjölmenns lærðs vinnuafls, og slíkt var hvort tveggja af skornum skammti í álfunni langt fram eftir öldum. Voru steinbygg- ingar fyrst reistar í flestum hér- uðum Mið- og Norður-Evrópu á stórveldistíma Rómverja. Fram- leiðsla múrsteina í Evrópu hófst víðast mjög seint. Útgefandi: Hf. Árvakur, Keykjavík Frainkv.stj.: Ilaraldur Sveinsson KiLstjórar: Matthías Johannessen Styrmir Gunnarsson KiLstj.fllr.: Gís|i Sijfurösson Auglýsingar: Bafdvin Jónsson Kitstjórn: AöalstrKti 6. Simi 10100

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.