Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1983, Side 13

Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1983, Side 13
Myndin aö ofan: frá vinstri: Marta Meszaros, Judith Elek, Helma Sanders, Agnes Varda, Claudina Weill og Claire Clouzot. Til vinstri: Alice Guy. Til hægri: Germaine Dulac. Germaine Dulac tærðist upp af langvarandi veikindum og einangrun og lengi hélt henni ekki annað uppi en ástríða hennar fyrir kvikmyndunum. Hún lést í síðari heimsstyrjöld- inni, snauð, ein, gyðingur. Fáar aðrar konur innan kvikmyndanna hafa framá þennan dag haft þann persónu- leika og dýptir til að bera sem Germaine Dulac hafði og beitti til að víkka tjáningarform kvikmyndanna sem kona og listamaður. Að sjálfsögðu er hlutur kvenna víða um heim á svipuðum tíma óumdeilanlegur og ekki lítill í kvikmyndasög- unni eins og t.d. hlutur Olgu Preobrajenskaju, sem fékk við- urnefnið „hin rússneska Ger- maine Dulac“. Fleiri má nefna: Lotte Reiniger er gerði ódauð- legu myndina Ævintýri Ahmed Prins (1926), gerð eingöngu með hinum svokölluðu kínversku skuggamyndum; Ida Lupino, Lois Weber, Dorothy Arzner sem tókst að brjótast gegnum þykkni Hollywood en svo eru aðrar umdeildari og umdeilan- legri eins og hin þýska Leni Riefenstahl sem gerði myndir fyrir Hitler og Musidora, leik- kona og goðsögn frönsku súr- realistanna, sem gerði ekki al- veg eins goðsögulegar myndir. I skógarþykkni Dorothy Arzner komst í að- stöðu sem fróðlegt er að rýna nánar í. Hún var upphaflega klippari í Hollywood og var svo lipur við það að við alkemista var líkt. Yfirmenn hennar fóru að hallast að því að hún væri „karlmanns ígildi“ og þegar einn stjórnandi datt út var henni kippt inn og falin stjórn viðkom- andi myndar: Söngur hamingj- unnar. Um hana skrifaði franskur gagnrýnandi: „Mynd konu. Dorothy Arzner. Hún hef- ur ekkert til að bera sem greinir hana frá myndum karlmanna nema ef vera skyldi mikinn ferskleika og hrífandi næmni. Þegar á heildina er litið eru hér öll þau atriði sem sameiginleg eru bandarískum gamanleikj- um, sami lúxusinn, sömu stórís- arnir...“ Síðan lýsir hann dansatriði í myndinni þar sem „ljósið töfrar fram nýja harm- oníu með því að varpað er vasa- ljósgeisla á nakið holdið í myrkrinu." Styrkur Dorothy Arzner lá í því að hafa komið auga á sprunguna í steinveggnum og þrátt fyrir að hún væri starf- andi innan standardframleiðslu Hollywood sem hún varð að sætta sig við tókst henni að smeygja inn hér og þar óþekkt- um sjónarhólum, kvenímynd í nýju ljósi. í Dance girl, dance leikur Lucille Ball nektar- dansmær sem sýnir karlasam- kvæmi hvernig hún sér þá. Um það skrifar Claire Johnston í Notes on Women’s Cinema: „Þessi sjónarhólsskipti í mynd þar sem eru í rauninni ríkjandi einstefnuviðhorf er árás á áhorfendur sýningarinnar í myndinni og einnig áhorfendur myndarinnar sjálfrar, kollvarp- ar ímynd konunnar sem sýn- ingarbrúðu." Þeir voru margir sem töldu þetta framlag kvennanna tveggja vera opinberun líkast og væri sjóði að sækja í óþekkta heimssýn konunnar. Áratugum síðar En þeir voru fleiri sem í rás tímans hafa þjáðst af nærsýni og fyrir þær örfáu konur sem lagt hafa út á steinsteypuna hefur verið langt á milli vinja. Þannig er hin franska Agnes Varda skólabókardæmi um þá erfiðleika. Hún gerði fyrstu mynd sína La pointe courte árið 1955, mynd sem boðaði „la nou- velle vague", frönsku nýbylgj- una. En þrátt fyrir það hefur henni ekki verið gert kleift að gera fleiri en sex myndir á 26 árum. Það er ekki fyrr en eftir fem- inismakippinn 1972—’73 að ein- hver verulegur fjöldi kvenna kemur fram, oft skipulagðar, studdar af feministahreyfingum og standa þá á bak við heimilda- kvikmyndir um ýmis baráttu- mál kvenna en hafa þó annars dreift sér á allar greinar kvik- mynda. Það sem blasir við í fyrstu atrennu þegar litið er yfir kvikmyndagerð kvenna er hversu ólíkir hvatar virðast liggja til grundvallar, efniviður og innblástur sóttur á misjöfn mið. Það virðist ekki benda til þess að til sé nein sérstök kvennakvikmyndagerð. Nema ef það fælist í því að ekki virðist það freista kvenna að taka nokkur ákveðin efni til kvik- myndunar eins og stríðsmyndir (nema D. Arzner 43), vestra, glæpamyndir, hrollvekjur og sciencefiction. En það er nýr hljómur, annað ljós, óskynjuð næmni sem ómögulegt er að setja fingurinn á, en er að finna í myndum Claudiu Weill, Mörtu Meszaros, Helke Sanders, Mar- guerite Duras og ótalmargra annarra. Eitt er víst, að þegar á að þræla þessu nýja máli konunnar í tískuglósur, njörva það niður í dogmatisma, berja það í kerfis- óra; þá er það ekki til. Konur gera myndir. Þær gera hvorki betri né verri myndir en karl- menn, þar er líka allt til, enda hinn helmingur mannkyns. Þeg- ar þær eru vel gerðar er það augljóst mál að ný viðhorf skap- ast til tíma og rúms og frásagn- KVIKMYNDAHÁTÍÐ 1983 Konur í kvikmynda- leikstjórn Ekki ætti það að hafa farið framhjá landsmönnum, að nú stendur yfir Kvikmyndahátið 1983, en sú hátíð er nú orðin fastur og árlegur viðburður og raunar hluti Listahátíðar. Að vanda kennir margra og ólíkra grasa, en í þetta sinn hefur þó verið lögð nokkur áherzla á myndir, sem konur hafa leikstýrt. Tvær þeirra eru gest- ir hátíðarinnar: Helma Sanders-Brahms frá Vestur- Þýzkalandi, en eftir hana eru tvær myndir á sýn- ingarskrá: DEUTSCHLAND BLEICHE MUTTER og DIE BERORTE. Connie Field frá Bandaríkjunum er og gest- ur kvikmyndahátíðar; mynd hennar heitir THE LIFE AND TIMES OF ROSIE THE RIVETER. Auk þessara mynda eru á skránni BURNING AN ILLUSION, þar sem Menelik Shabazz frá Bretlandi er leikstjóri, DIE BLEIERNE ZEIT, þar sem Margarete von Trotta frá Vestur-Þýzkalandi er leikstjóri, SMITHER- EENS, þar sem Susan Seidelman frá Bandaríkjunum leikstýrir, MAMMA — VÁRT LIV ER NU, þar sem Suz- anne Osten frá Svíþjóð er leikstjóri, LITEN IDA, þar sem Laila Mikkelsen frá Noregi er leikstjóri og AV- SKEDET, þar sem Tuja-jaija Niskanen frá Finnlandi er leikstjóri. Alls eru yfir 30 kvikmyndir sýndar á Kvikmyndahátíö 1983. ar. En andspænis þessum kon- um sem skapa og leggja alla sína sálarheill og veru í það, sem mynda á annan hátt vegna þess að upplifun þeirra er önnur, andspænis þeim er hætta á ein- földun, misvísun, innrætingu. Gamlir skuggabaldrar hafa og gengið á lagið og perfjúmerað sig upp úr ilmvötnum viss fem- inisma, sem orðin er tíska, til þess að vera up-to-date án þess að vera nokkru sinni mættir á stefnumótið. Baráttumanneskjan hefur líka brugðið sér hér og þar á kreik og sallað áróðri og kröfu- gerðum á filmur sem hafa takt- ískt gildi en heyra ekki undir kvikmyndalist, eru einfaldlega dreifibréf og kröfuspjöld í film- uformi. En af hverju að íhuga kyn- greiningu sköpunar, þegar hún er fyrst og fremst sprottin af mannlegri frumhvöt? Kvikmyndamenn komu sér mjög fljótt upp sínu mynd- málskerfi, skópu fyrirmyndir, þröngvuðu fram klisjum og goð- sögnum, gerðu verk í sinni mynd, sér til frægðar og sér til frama, stundum í þágu listar- innar og mörg þeirra verka eru og verða snilldarverk hvað sem líður endurskoðun einstakra deildarfélaga feminista. Menn bjuggu til stafróf síns mynd- máls samkvæmt sínum tilfinn- ingum og eigin samvisku og þeirra var rétturinn. Ekki verð- ur mönnum álasað fyrir að ganga í skóm sem passa á þá. Margar konur hafa, og það reyndar alveg frá upphafi, notað þetta stafróf og þessar klisjur og fátt eðlilegra. Þetta hafa þær lært, verið nærðar á, gert að sínu, enda mun fyrirmyndina að sækja til Platos; hugmynda- fræði sem hefur verið horn- steinn vestrænnar menningar síðan og allt hefur verið byggt á, þar sem allar hæðir skulu vera eins, lóðaúthlutanir engar og þaðan af síður veitt leyfi fyrir annars konar húsagerð. Hvað kom í hlut kvenkynsins, ekki konunnar, ekki kvenlegs eðlis, heldur kvenkynsins, sem alltaf var afneitað í þessum menningarheimi sem hélt því fram að nóttin væri til vegna dagsins, raunsæið stæði framar draumnum, greind ofar næmni? Hlutverkið var að vera í felum eins og skömmin, eins og holds- veikin, eins og „hinn“ í sálgrein- ingu. Og það er okkar ímynd nú, það er spegillinn sem að okkur snýr. Er til önnur ímynd? Ef hún er til hvar er hana að finna? Hverjar eru þær ómælisvega- lengdir sem fara þarf til endur- funda? Þessi menningarheimur er karlkynsins, karlmaðurinn hef- ur erft hann í beinan karllegg, þar eð framkvæmd þessarar hugsunar hefur alltaf komið í hans hlut og þar með var jafn- væginu raskað, teygjanleikinn hvarf og karlkynsskírskotunin varð sama sem yfirburðir karlmanna. Gagnvart þessum heimi stendur maðurinn nú sem „theoriskur imbi" þar sem kon- an hefur alltaf staðið fyrir utan og á enga tilvísun í eitt eða neitt og er þannig frjálsari til endur- sköpunar, til jafnvægisleitunar. Leiðirnar eru því tvær fyrir konur; Koma hugmyndum sín- um í kvikmyndaform sem styðst við lyklakerfi þessarar karl- mannamenningar og gefa svig- rúm atriðum sem hafa hingað til verið kæfð í yfirgangslegri rökfestu (D. Arzner, Giovanna Gagliardo). Hin leiðin er leitin að eigin sjálfsverund, eigin stafrófi, eigin mynddjúpi og það er vegagerð sem hafin er í leyf- isleysi út frá því hulda, óþekkta.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.