Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1977, Síða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1977, Síða 4
Svanhvít Aðalsteinsdöttir / BRIET BJARN- HÉÐINS- DÓTTIR Rifjuö upp saga eins merkasta brautryðjanda okkar I jafnréttis mölum, sem sýnir hvað dðttir vinnuhjúanna ö Haukagili var langt ö undan sinni samtlð og hve ötrúlega miklu hún fékk öorkað ö langri œvi. Það hefur tæplega farið fram hjá neinum að árið 1975 var helgað málefnum kvenna og kallað kvennaár. Við slfka við- burði þykir oft hæfa að lfta til baka og minnast horfinna hetja. Það fer ekki milli mála að sú sem bar höfuð og herðar yfir aðr- ar konur f jafnréttisbaráttu fsienskra kvenna, þegar hún stóð sem hæst, var Brfet Bjarnhéðins- dóttir. Ég verð þó að viðurkenna að ég hafði aldrei heyrt á hana minnst fyrr en f haust að þvf var stungíð að mér að skrifa um hana ritgerð. Ég hef reynt að afla mér heimilda um hana eftir föngum og fengust þær aðallega úr ýms- um dagblöðum og tfmaritum, bæði frétta- og minningagreinar, úr Kvennablaðinu og úr bókinni Merkir fslendingar VI. bindi, auk ýmissa annarra rita. Eftir þeim heimildum mun ég reyna að gera hér dálftið ágrip af ævi þessarar merku konu en óhjákvæmilega hlýtur kvenréttindabaráttan um og eftir aldamótin að fléttast þar að verulegu leyti inn f. Eftir myrkur og fáfræði margra alda fór að rofa til upp úr miðri 19. öldinni og hefur sú þróun haldið áfram allt til okkar tfma, sffellt örar. Það er ekki þar með sagt að ekki hafi orðið neinar framfarir fyrir þann tfma heldur varð þá mikil vakning f röðum landsmanna í tengslum við sjálf- stæðisbaráttu þjóðarinnar. Menn sáu að til var annars konar lff en það sem flestir fslendingar lifðu. Hfmandi f dimmum torfkofum yfir kú og fáeinum rolluskjátum þar sem heyrði til tfðinda að hitta fólk af öðrum bæjum. Þá fór ljós menntunarinnar að skfna og menn að búa meira í bæjum og þorpum. Þessari vakningu fylgdi einnig barátta fslenskra kvenna fyrir rétti sfnum. Sú barátta var löngu hafin vfðast hvar f Evrópu og Amerfku og hafði eiginlega fylgt f kjölfar frönsku byltingar- innar. Vegna einangrunar Islands bárust slfkir straumar oft nokkru sfðar hingað. Menntunin hafði mikið að segja og jókst hún að mun á 19. öldinni. Hún var þó eingöngu bundin við karimenn þegar fermingarfræðslunni sleppti. Þá varð kvenfólkið að mennta sig upp á eigin hönd e'f hugur þeirra og aðstæður stóðu til. Lagaleg réttindi þeirra voru næsta lftil og mikill mismunur á uppeldi drengja og stúlkna. Þær voru aldar upp til að hlýða vinnu- veitanda eða eiginmanni og litið svo á að þær væru til lftils annars hæfar en hússtarfa. Drengirnir áttu að verða sjálfstæðir menn og fengu mun meira að gefa sig að þvf sem þeim best hæfði. Þá varð ekki bókvitið látið f aska kven- fólksins og þótti ekki hæfa að þær gæfu sig að opinberum málum. Mðlverk Gunnlaugs Blöndals af Brletu BjamhéBinsdóttur. Myndina ð GuBrún Pðlsdóttir kennari. Það var kölluð hin mesta fram- hleypni. Brfet Bjarnhéðinsdóttir fædd- ist 27. sept. árið 1856 og segir svo f kirkjubók Grfmstungna að hún sé „skfrð 28. septembr. f kyrkju“.D og um foreldra hennar „ógiptar persónur. Bjarnheðin Asmundsson, Kolfina Snæbjörns- dóttir, vinnuhjú á Haukagildi, beggja lta lausal. brot.“2) Þarna er þó ekki alveg rétt með farið þvf að Bjarnhéðinn var Sæmundsson, Olafssonar frá Einifelli f Þverár- hlfð og móðir hans var Ragn- heiður Bjarnadóttir, Bjarnasonar prests á Mælifelli. Kolfinna var Snæbjörnsdóttir bónda á Gilsstöð- um, Snæbjörnssonar sfðast prests f Grfmstungum, Halldórssonar biskups á Hólum. Móðir hennar var Kolfinna Bjarnadóttir, Stein- dórssonar óðalsbónda f Þórorms- tungu. Foreldrar Brfetar giftust 7. júnf 1857 og var Kolfinna þá 29 ára en Bjarnhéðinn 24 ára. Þá fluttust þau að Giljá f Vatnsdal, jörð f löku meðallagi, en 1860 fluttust þau að Böðvarshólum f Vestur-Hópi. Sú jörð var heldur skárri en nokkuð úr sér gengín þvf að f Jónsensjarðartali er hún metin á 30 hundruð frá 1847 en f Nýrri jarðabók fyrir Island frá 1848—1861 er hún sögð 20.4 hundraða virði. Systkinin sem upp komust urðu 4 og voru þau auk Brfetar, sem var elst, Bjarni, verslunarstjóri við Riizverslun á Hvammstanga um árabil, Guðrún, giftist Magnúsi Þórarinssyni vélsmið og bónda á Halldórsstöðum f Laxár- dal. Yngstur var svo Sæmundur (f. 26. ág. 1863) er varð prófessor og læknir við Holdsveikraspftal- ann f Reykjavfk. Lfklegt er að bókvitið hafi verið metið meira en almennt var á bernskuheimili Brfetar en þó minnist hún ekki á það f þeim heimildum sem ég hef séð. Hún var fermd af séra Jóni Kristjáns- syni á Breiðabólstað f Vesturhópi 5. júnf 1870. Hún fær ágætan vitnisburð f öllum greinum en einhverra hluta vegna er fæðing- ardagur hennar ekki réttur; hún er skráð fædd 2. júnf 1856 og er eftir þvf fullra 14 ára er hún fermist en verður það raunveru- lega ekki fyrr en um haustið. Sfðar á ævinni talaði Brfet oft um hve vel hún hafi fundið þann mikla mun sem var á uppeldi drengja og stúlkna og fannst sér gert rangt til að meta sig andlega óþroskaðri en bræður sfna. Hugur hennar stóð snemma til náms enda hafði hún til þess miklar og góðar gáfur en leiðirnar engar. Árið 1876 missti hún föður sinn en móðir hennar bjó áfram til ársins 1878. Þá leysti hún búið upp og fór þá Brfet, sem nú var orðin 21 árs gömul, norður til frænda sfns, séra Arnljóts Ólafs- sonar á Bægisá, og konu hans, Hólmfrfðar Þorsteinsdóttur. Á þeirra alkunna rausnar og menntaheimili skyldi hún læra ýmislegt sem þá þótti gagnlegt ungum stúlkum. Arnljótur og Kolfinna voru systkinabörn og um hann segir f Fjallkonunni f palladómum um þingmenn, að hann væri „gamansamur og oft meinfyndinn" 3) og „þingmanna fjölhæfastr að mentun“4). Bóka- safn hans, sem var talið hið annað besta á landinu á eftir safni mágs hans Grfms Thomsen, hefur ef- laust geymt margvíslegan fróð- leik fyrir Brfetu. Um þetta leyti höfðu fyrstu fslensku kvennaskólarnir litið dagsins Ijós. Hinn fyrsti var stofnaður f Reykjavík 1. okt. 1874 að mestu fyrir framtak Þóru Mel- steð sem ásamt Páli eiglnmanni sfnum vann fórnfúst starf f þágu menntunar kvenna. Annar kvennaskótinn var stofnaður á Laugalandi f Eyjafirði 1875 og var skólastýra þar Valgerður Þor- steinsdóttir, systir Ifólmfrfðar á Bægisá (Maður hennar (og upp- eldisbróðir) var Gunnar Gunnars- son, bróðir Tryggva Gunnars- sonar bankastjóra). Til Lauga- lands fór Brfet 1880 og settist f 2. bekk. Um vorið ’81 útskrifaðist

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.