Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1976, Blaðsíða 14

Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1976, Blaðsíða 14
þjóðsagan Myndskreyting: Elías Sigurðsson BÆNAGJÖRO BÓNDANS Einu sinni var gamall bóndi, vel megandi, en heldur einrænn í skapi og gamaldags í háttalagi. Hann var kirkjurækinn og presti sfnum vel unnandi. Hann var f sömu sókn og sýslumaður. Þeir sem sátu næstir bónda þessum í kór urðu þess varir að bóndi þessi hafði nokkuð undarlega bænagjörð eftir embætti. Þegar þetta fór að kvisast þá ber so við einn messudag að endaðri messu, [að] þegar farið er að* lesa bæn eftir messu stendur sýslumaður upp og lætur sem hann muni ganga út, en sezt niður hjá kalli þessum sem þá bænir sig og segir: „Herra guð, heyr þú ósk mína! Gefðu að eldhúsið mitt brenni, presturinn deyi, en sýslu- maðurinn lifi." Þegar fólk er komið út kallar sýslumaður á bónda þennan og lætur sem hann vilji hafa við hann ein- mæii, en kall segir að hann muni ei hafa annað við sig að tala en það sem allir mega heyra. Sýslumaður sagði það mætti Ifka so vera og sagði sig langaði að fá útskýring bænagjörðarinnar. Bóndi kvaðst mundi það geta þó Iftið mark væri að munn- fleipri sínu. „En ef yður er forvitni á, þá má vita hvört þér vérðið nokkuð ánægðari eftir en áður. Og er þá fyrst að ég er nú kominn á átt- ræðisaldur og hef oftast verið kallaður sjálfum mér bjarg- andi. Þegar ég var nýfarið að byrja þennan sokallaða búskap brann eldhús mitt sem þá hafði Iftið að geyma nema nokkuð af reipum og fáa skinnbjóra, en blessað fólkið bætti mér þann skaða aftur og gaf mér mikið meira. So mörgum árum sfðar brann eldhús mitt aftur og þá var nokkuð mikið i því af ýmsu tæi og var mér margfaldlega aftur bættur sá skaði. Og nú hefur það þó ennþá meira að geyma og veit ég að ef það nú brennur fæ ég miklu mest. Lfka hafa hér verið mfna tíð þrfr prestar og var sá fyrsti af þeim af öllum vel metinn, enda held ég allir hafi verið með hann ánægðir enda var hann af almenningi tregaður. En sá sem eftir hann kom var þó honum töluvert betri, en þó hefur þessi honum mikið verið meiri, bæði að kenning- um og allri manngæzku, so ég er fulltrúa um að ef hann deyr mun koma engill eða heilagur maður til að vera prestur okkar. — En sá sem hér var fyrst sýslumaður þegar ég man var fullharður og ágjarn; so kom annar sem hann gjörði þó góðan og urðu allir fegnir þegar hann drapst. En þá tók ekki betra við þegar þér komuð, þvf langverstir eruð þér. Og ef þér deyið hefi ég ei aðra hugsun en að myrkrahöfðinginn eða hans jafningi verði hér sýslu- maður." Við þessa ræðu þagnaði sýslumaður og gekk burt, og segir sagan að hann hafi orðið góðum mun betri á eftir. (J.Á.) Hreinlœti og þrifnaöur fyrrum Framhald af bls. 13 og betur. Prjónles var þvælt og þæft með höndunum f trogi, vaðmál var þæft undir fót- unum, eða þá í tunnu, þar sem tveir voru að verki. Tunnu- þófið var talin elzta aðferð við að þæfa og hefði tíðkast á land- námsöld. Ekki verður dregin fjöður yfir það, að keytusöfnun og keytunotkun fylgdi mikill óþrifnaður, frá sjónarmiði nú- tímans. En þar mun þó hafa sannast hinn gatnli orðs- kviður: „Veldur hver á heldur". Og ekki má dæma alla þjóðina fyrir það, þótt margir væru sóðarnir. Hins ber fremur að minnast, að um þúsund ára skeið urðu menn að bjargast við það, sem hendi var næst, án tillits til nokkurs annars en gagnsemi. Líklegt má telja, að geymslu keytunnar hafi orðið ábóta- vant f mjög þröngum húsa- kynnum, og eftir því sem kotum fjölgaði, hafi meira borið á menguðu andrúmslofti þar. Þó er þetta ekki næg skýr- ing. 1 kotunum voru margar þrifnar húsfreyjur og þar var hetur um gengið en á sumum stórbýlunum. Þórður læknir Sveinsson sagði mér þessa sögu fvrir 60 árum. Eg hirði ekki að geta um hvar hún gerðist- Stórbóndi nokkur, sem hafði 8 vinnuhjú, missti konu sína snemma vors, og tók þá dóttir hans við stjórn heimilisins. Hún var miðaldra og hinn mesti dugnaðarforkur. Þegar sláttur hófst kvað hún upp úr með, að hún gæti vel séð um heimilisstörfin ein, svo að eng- in vinnukonan þyrfti að tef jast frá heyskapnum. Vinnufólk- inu þóttu ill umskifti orðin á heimilinu, þvf að þótt nýja ráðskonan væri hamhleypa til allra verka, þá lét hún vaða á súðum og hafði allt í sukki og óþrifnaði. Að öðru levti var heimilislífið líka breytt, því að nú voru öll gamanmál bann- færð, og fólkið mátti helzt ekki tala saman, hún sagði að það slægi þá slöku við. Nú var það einn góðviðris- dag, að fóikið var allt í hcy- vinnu heima á túni. Hún kall- aði á það til miðdegisverðar og hafði þá skammtað öllum og borið diskana inn í hvers manns rúm og baðstofu. Fólk- ið gekk steinþegjandi í bæinn og settist á rúm sín í hinni stóru baðstofu, sem þar var. Fór svo hver að maula sinn skammt. Eftir litla stund sagði einhver inn við gafl: „Það er bragð af brauðinu." Svo þagn- aði hann og enginn tók undir. Eftir litla hríð segir þó ein- hver í miðbaðstofu: „Það er óbragð af brauðinu.“ Og eftir litla hríð kvað upp úr sá, er næstur sat dyrum: „Já, svei mér, það er hlandbragð af brauðinu." t þvi kom ráðskon- an upp i stigagættina og heyrði þetta. Það var eins og henni brygði ónotalega við og varð henni að orði: ,,Æ, hver skoll- inn, hefi ég nú farið fötuvillt þegar ég lagði deigið? Má ég smakka?" Sá er seinastur hafði talað sagði að það væri velkomið og rétti henni brauð- bita. Hún stakk honum upp í sig, japlaði á honum nokkra stund og sagði síðan: „Jæja, það er furða hvað það er.“ Nú á seinni árum finnst mér það vera orðið feimnismál að tala um notkun keytu á fyrri öldum. (Jngar stúlkur fussa og sveia og hrvlla sig allar, ef minnst er á þá staðrevnd, að keyta hafi verið eina þrifnað- armeðal formæðra þeirra, þær hafi þvegið allan þvott sinn upp úr keytu, jafnvcl hár sinn, falda sína lín og viðhafnar- klæði. Þeir, sem rita um sögu lslands, ganga vfirleitt fram hjá þessum „ósóma“, og það er cngu likar en slðurinn eigi að gleymast, það sé ekki samboð- ið sjálfsvirðingu þjóðarinnar að halda slíkum Molbúasögum á loft. En þá langar mig að spyrja: Hvort halda menn að hafi vegið meira i lifi þjóðarinnar um þúsund ár, sá mikli þrifn- aður og hagsýni sem fylgdi notkun keytunnar, eða sóða- skapur einstöku heimilis i meðferð hennar? Ég mun þrauka Framhald af bls. 11 að fyrir mér var raunveruleikinn jafnar óraunverulegur; raunveru- leiki bernsku minnar gat ekki verið sannur. Ég gat aldrei lært að skilja raunveruleikann. En það sem aðrir gætu skynjað sem óraunverulegt er minn raunveru- leiki; þær þrjár starfsgreinar, sem ég hef verið i um ævina. 1 janúar sást hún aftur eftir níu ára hlé í þýzkum kvikmyndahús- um í myndinni „Jeder stirbt fiir sich allein" (Enginn deyr i ann- ars stað), en þar leikur hún konu úr verkalýðsstétt, sem berst gegn nasismanum. Næsta haust fer hún í hljómleikaferð, þar sem hún syngur eigin lög í Berlín, Munchen, Ziirich og Vinarborg. Hjónabandserfiðleikar hennar eru ekki með öllu tilbúningur siúðurdáikahöfunda. Þau hjónin skildu eftir 13 ára sambúð, en virðast nú vera tekin saman á nýjan leik. David hefur skipulagt öll viðskipti hennar i 15 ár og hann er mjög snjali þýðandi. Ef að önnur bók er í bigerð . . . en hún hefur engan áhuga á að skipuleggja svo langt fram í tim- ann. „Eitt sinn lá ég í sjúkrarúmi á gjörgæzludeild, og haldið var að ég hefði lifhimnubólgu. Þá rann það upp fyrir mér, að eini mögu- leikinn, sem ég hefði til að þrauka af, væri með því að lifa hvert einasta andartak, hverja mínútu. Hugsa ekkert um næstu fimm minútur eða næstu 10 minútur, eða næsta dag — aðeins um að þrauka, og ekkert annað mátti komast þar að.“ Nema dauðinn. „Dauðinn er aðeins til að halda lifinu í jafnvægi; en i hverjum harmleik, er skrifaður hefur ver- ið, er dauðinn sýndur, sem fárán- legur eða fyrirlitlegur eða á ein- hvern hátt ógeðslegur. Mér persónulega finnst dauðinn skelfilegur, vegna þess að lækn- arnir vita ekki einu sinni, hvar hann byrjar. „Það kom fyrir mig. Ég heyrði orðið dásamlega, „exitus“. Og aldrei á ævi minni hefur hugur minn verið jafn skýr og á því andartaki. Að því undanskildu, að ég gat ekki talað eða opnað aug- un. Hjarta mitt hafði stöðvazt; allt hafði stöðvazt. En ég heyrði það — og skelfingin, sem greip mig, var ólýsanleg. 1 þeirri ógn lifi ég enn.“ „Nei, ég þarfnast ekki dauðans. Til þess elsk'a ég lífið of heitt. Og svo þarf ég að sjá fyrir dóttur minni."

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.