Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1972, Blaðsíða 14
Helge Lundberg veitir forstöðu Alþjóðadeild sænska Samvinnu-
sambandsins.
Staðlaður
heimur
handa Svenson
Framhald af bls. 10.
Taki maður leigubíla fjarar
fljótt í buddunni; þó virtust
mér leigubílstjórar bera sig
einna verst allra þeirra, er ég
talaði við. Þeir kváðust aðeins
hafa 2000 sænskar kr. á mán-
uði fyrir sinn snúð. Yfirleitt
eiga þeir ekki bílana sjálfir.
Það er ekki eins og hér, að
leigubilstjóri geti nælt sér í
aukaskilding, ef hann nennir
að aka á nóttunni. 1 hinu staðl-
aða þjóðfélagi er þetta undir
kontroli eins og annað. Leigu-
bílstjóri má aka í átta tíma;
siðan má hann ekki aka að
nýju fyrr en eftir ákveðinn
hvíldartíma. Af þessum laun-
um er ekki hægt að lifa mann-
sæmandi lífi, sögðu þeir.
Sé farið ofarlega í tröppur
þjóðfélagsstigans má taka til
dæmis einn af framkvæmda-
stjórum sænska samvinnusam-
bandsins, KF. Hann heitir Helge
Lundberg, direktör yfir alþjóða
deildinni, International Depart-
ment, 37 ára gamall, framúr-
skarandi elskulegur maður og
sannfærður sósíaldemokrati.
Við erum allir „sossar“ (Dag-
legt mál í Svíþjóð, notað yfir
Sósíaldemókrataflokkinn) hjá
Cooperativa Förbundet, sagði
Lundberg. Hann fær í mánað-
arlaun sem svarar 130 þús. ísl.
kr. en þar af tekur skattheimt-
Mannfjöldi
*
á Islandi
fyrir 1100
Framhald af bls. 4.
sínu til Vopnafjarðar um 975.
Brodd-Helgi er þá lifandi, en
samkvæmt Flateyjarannál er
hann veginn 975. Þorleifur hef
ur þá verið á léttasta skeiði.
Hann er á Alþingi árið 1000.
Hann hefur því tekið kristna
trú löngu áður en trúarskipt-
in urðu.
Félagi Þorleifs kristna og
meðeigandi skipsins hét Hrafn.
Hann tók sér veturvist í
Krossavík í Vopnafirði. Af
Vopnfirðingasögu má ráða, að
þeir mágar, Brodd-Helgi og
Geitir, hafi ráðið hann af dög-
um og ætlað sér að skipta eign
um hans með sér. Þorleifur
náði samt eignum Hrafns og
flutti til Noregs árið eftir og
skilaði til erfingja Hrafns.
Brodd-Helga mislíkaði þetta
mjög og hugðist að klekkja á
Þorleifi út af þessu.
Þorleifur hafði ekki goldið
hoftoll sem aðrir menn og ætl-
aði Brodd-Heigi að ná sér
niðri á honum vegna þessa.
Hann fékk Digur-Ketil til þess
að fara stefnuför til Þorleifs.
Digur-Ketill vill helzt ekki ýf-
■ast við Þorleif, ,,því að Þor-
leifur er maður vinsæll, en eigi
mun ég neita þér í fyrsta
sinni,“ sagði Ketill, eftir að
Brodd-Helgi hafði fengið hann
an strax liðlega helming eða
54% — 1 endurgreiðslur fær
hann svo 10% og hefur endan-
lega til ráðstöfunar um 70 þús.
ísl. krónur. Þau hjónin eiga 3
börn og búa á 8. hæð í algjör-
lega venjulegri blokkaríbúð,
að því undanskildu að þau
hafa eina aukastofu á hæðinni
fyrir ofan. Innangengt er á milli
með hringstiga, en íbúðin er
búin fallegum, sænskum hús-
gögnum. Þau eiga að auki nýj-
an Volvobíl og sumarbústað
austur í skerjagarðinum, þar
sem þau dvelja löngum á sumr-
in. En þau berast ekki á.
Varia fer milli mála, að mað-
ur í samsvarandi stöðu hjá
samskonar fyrirtæki islenzku,
mundi búa við mun augljósari
til vináttu við sig. Ketill fer
siðan stefnuför til Þorleifs i
Krossavik (þ.e. Vöðlavík).
Þorleifur taldi Ketil á að vera
hjá sér um nóttina, þrátt fyrir
erindi hans, vegna veðurútlits,
en Ketill vildi ekki þiggja og
hélt af stað heimleiðis. Hreppti
hann illviðri og varð að snúa
aftur til Þorleifs og beiðast
gistingar. Þorleifur tók vel við
honum og var Ketill þar veð-
urtepptur tvær nætur. Féll
honum svo vei dvölin hjá Þor-
leifi, að hann afturkallaði
stefnuna og skildu þeir vinir.
En Þorleifur vildi ekki
gjalda tollinn vegna þess, að
honum þótti það „all-illa kom-
ið er þar leggst tii“, eins og
hann orðaði það við Ketil.
Af sögu þessari um synjun
Þorleifs á greiðslu hoftollsins
er augljóst, að hann hefur tek-
ið kristna trú fyrir 975, eða áð-
ur en Brodd-Helgi lézt.“
Nú fara engar sögur af
kristniboði hér á landi fyrir
975, og er reyndar fremur ólík
legt, að það hafi átt sér stað.
Er þá ekki um annað að ræða,
en að kristnin í Krossavik hafi
haldizt þar við frá þeim tíma,
er hið norræna landnám hófst,
og vinsældir hans benda til
þess, að öll alþýða hafi verið
kristin og hafi fylgt honum að
málum.
Tilraun má gera til þess að
áætla fjölda kirkna á þessum
tíma eftir tölu Kirkjubólanna,
en kirkjur hafa án efa verið á
fleiri stöðum en Kirkjubólun-
um. Virðist vera hæfilegt
að gera ráð fyrir um 50 kirkj-
velmegun og í dýrari
húsakynnum, hvort sem það
stafar af rýmri fjárhag ellegar
hinni kunnu áráttu landans að
sjást ekki fyrir og lifa um
efni fram. Mér skildist á
þeim hjónum, að ef til vill
færu þau í heimsókn til kunin-
ingja, eða eitthvað annað svo
sem einu sinni í viku, en yfir-
leitt væru þau heima. Helge
Lundberg er i senn greindur
maður og einstaktega viðfelld-
in á að hitta. Hann er meðal
þeirra sem telja uppbyggingu
þjóðfélagskerfisins góða og
réttláta; hann tekur ekki und-
ir þá gagnrýni, sem oft heyr-
ist.
— Niðuriag greinarinnar
birtist i næsta blaði.
um, og að sú tala hafi litið
breytzt alla 10. öldina. Kristn-
um mönnum hefur fjölgað veru
lega á landnámsöld (880—930)
líklega úr 2000 í 5000, en síð-
an hefur sú tala lítið breytzt
vegna hinnar heiðnu stjórnar-
skipunar, þar til kristniboð
hófst í lok aldarinnar, og eru
það aðeins 11% af áætluðum
heildarmannfjölda þá. Stærð
safnaðanna hefur að líkindum
verið 50—100 manns.
Þó að þessar tölur um fjölda
kristinna manna standi á veik-
um undirstöðum, þá bendir
framkvæmd kristnitökunnar
um árið 1000 til þess, að þær
geti verið nálægt því rétta.
Hin ákveðna og örugga forysta
hinna kristnu foringja bendir
til þess, að þeir hafi átt vísan
stuðning nokkurs hluta þjóðar-
innar, og auk þess hafa marg-
ir heiðnir menn verið fúsir að
taka kristna trú við fyrsta
tækifæri. Þegar kristnir menn
og heiðnir sögðust hvorir úr
lögum við aðra á alþingi
kristnitökusumarið og þeir
skiptust í flokka, svo að lá við
bardaga, hefur komið í ljós, að
hinir kristnu hafa verið svo
fjölmennir, að hinir heiðnu
foringjar hafa ekki talið ann-
að fært en láta undan síga. Að
öðrum kosti áttu þeir á hættu
að missa völd sín á alþingi og
mannaforráð.
Til þess að meta fjölda og
áhrif kristinna manna fyrir ár-
ið 1000 má einnig leita til fom-
leifafræðinnar. Það liggur i þvi
að kristnir menn og heiðnir
höfðu mismunandi grafsiði.
Heiðnlr menn voru grafnlr I
nokkurri fjarlægð frá bænum,
og var haugfé oftast látið
fylgja, en að öðru leyti voru
grafsiðir breytilegir. Kristnir
menn voru grafnir í vígða reiti
umhverfis kirkjur og bænhús
eftir föstum reglum en án haug
fjár. Þar sem heiðnir menn og
kristnir bjuggu í nábýli, hafa
svo trúlega einhver millistig
verið, t.d. lítið eða ekkert haug
fé látið i heiðnar grafir.
1 bókinni Kuml og haugfé úr
heiðnum sið á íslandi eftir dr.
Kristján Eldjárn er skrá yfir
alla fundarstaði heiðinna
kumla á Islandi, sem kunnugt
var um 1956. Eru fundarstað-
irnir samtáls 123. Þrjú svæði
landsins hafa flesta fundar-
staði: Suðurlandsundirlendið
með kjarna í Rangárvallasýslu,
Miðnorðurland með þunga-
miðju í Eyjafjarðarsýslu og
Norðausturland — Fljótsdals-
hérað og umhverfi þess. I þess
um héruðum hafa fundarskil-
yrði verið betri en annars stað
ar á landinu, og á það vafa-
laust mikinn þátt í miklum
fjölda fundarstaða. Á Vestur-
landi eru fáir fundarstaðir, og
um það farast dr. Kristjáni Eld
jám þannig orð;
„í ölium Vestfirðingafjórð-
ungi hinum forna, frá Botnsá
að Hrútafjarðará, eru aðeins
þekktir 12 fundarstaðir kumla.
Þegar þessir fundir eru athug-
aðir, kemur í ljós, að þeir mega
heita hver öðrum ómerkilegri.
í Berufirði (Kt 41) virðast
hafa verið mörg kuml, en þau
voru illa farin, og rannsókn
þeirra bar litinn árangur.
Kumlin á Tyrðilmýri (Kt 46)
voru vel rannsökuð og
óhreyfð, en í þeim var ekk-
ert haugfé, og er því hugsan-
legt, að þau séu í raun og veru
fremur úr fyrstu kristni en
heiðni. Um öll hin kumlin er
vitneskja ófullkomin, og lítið
væri nú vitað um heiðinn graf
sið á Islandi, ef aðrir f jórðung
ar landsins hefðu ekki verið
gjöfulli. Undarlegt verður það
að kallast, að varla skuli þekkj
ast eitt heiðið kuml, sem gagn
er að, í hinum miklu megin-
byggðum Borgarfjarðar-, Mýra
og Dalasýslu. Ekki kemur til
mála, að þessi héruð hafi ekki
verið þéttbyggð á 10. öld.
Spurningin er því, hvort hér
sé um einbera tilviljun að ræða
eða hvort skilja megi kumla-
leysið sem bendingu um, að
íburðarminni grafsiðir hafi
tíðkazt í þessum landshlutum
en hinum, sem flesta hafa
kumlfundina. Ef borið er sam
an við t.d. Eyjafjörð, þar sem
heiðinglegir grafsiðir setja
svip á sveitir, sækir sá grunur
allfast að, en á þessu stigi
funda og rannsókna er varleg-
ast að láta hér staðar numið
um þetta efni.“ (Kuml og haug
fé, bls. 199).
Nú koma í ljós merkilegar
staðreyndir. 1 Vestfirðinga-
fjórðungi eru 12 fundarstaðir
heiðinna kumla, en í öðrum
landshlutum samtals 111. í Vest
firðingafjórðungi eru 20
Kirkjuból, en í öðrum lands-
hlutum samtals 6, og í hinum
þrem fyrrnefndu kumlahéruð-
um landsins er ekkert Kirkju-
ból. Þetta er miklu meiri mun-
ur milii landshluta en svo, að
tilviljun hafi ráðið. Það er eins
O'g Kirkjubólin fylli upp eyð-
urnar, þar sem kumlin vantar.
Þetta styður allt fyrrnefnda
tilgátu, að Paparnir og aðrir
frumbyggjar landsins hafi hörf
að undan víkingunum til vest-
urhluta landsins, og þar hafi
þeir reynt að varðveita trú
sína, kristnina, svo lengi sem
þeir gátu. Á Vestfjörðum hafa
þeir fundið marga afskekkta
firði og dali, og þar hafa þeir
fengið að vera í friði, á með-
an betri héruð landsins voru
að byggjast. Þetta skýrir líka,
hvers vegna kristnir landnáms-
foringjar námu helzt land á
Vesturlandi. Þeir leituðu þang
að, sem kristnir menn voru fyr
ir.
KARLAR og
KONUR
Framhald af bls. 12.
samkeppnina, sem hélt aftur af
þeim.
Hræðsla við frama stóð sýni
lega í sambandi við afstöðu
þjóðfélagsins almennt tekið en
kunningjanna sérstaklega.
Þessi afstaða kom glöggt í Ijós
við tilraunir, sem Horner gerði.
Karlmennirnir lýstu frama-
konu þannig, að hún væri ljót,
óvinssel, ökverdeg og aiui-
að en ágeng reiknivél.
BBEYTT AFSTAÐA
Enginn vafi er á því, að mik-
il breyting liefur orðið á kyn-
ferðis-siðferði á síðustu árum,
og að þessar breytingar hafa
haft sterkari áhrif á konur —
einkunt ungar — en á karl-
ntenn. Enda þótt liegðunar-
fræðingar telji, að sögurnar um
„kynferðisbyltingu“ séu mjög
orðum auknar, þá viðurkenna
þeir, að nokkrar djúpstæðar
breytingar hafa átt sér stað.
Margir af yngri kynslóðinni
eru að því ólíkir forisldrimi sín
um, að þeir telja samfarir fyrir
hjónaiband sjálfsagðar en alis
okki ósiðlegar. Ein afleiðing af
þessu er sú, að dýrkun hreinu
meyjarinnar er næstum úr sög-
unni. Gailupkönnun 1970
leiddi í ljós, að þremur af
hverjum fjórum stúdentum var
nákvæmlega sama um, livort
sú eða sá sem þeir giftust
var „hrein" eða ekki. Einn fé-
lagsfræðingur frá Berkeley hef
ur komizt að því, að þessi af-
stöðubreyting sé sérstaklega
cinkennandi fyrir stúlkur frá
„guðræknisheimilum“.
Nú á dögum liefiir ungt fólk
samfarir miklu fyrr en nokk-
urn tíma áðtir í sögu Bandarikj-
anna. Kornið hefur i ljós, að
veruleg aukning hefur orðið á
sjálfsfrótm og samförum hjá
stúlkum á liáskólaaldri. Eimiig,
að mn 40% kvenna eru ekki
lengur lirelnar moyjar tvítugar
og 70% þeirra bafa Iiaft sam-
farir áður en þa*r giftast.
Nokkur vafi leikur á því,
hve mjög þetta stafi af áhrif-
um frá pillunni. Sumir lialda
því fram, að hún liafi veitt auk
ið frelsi, en aðrir ráða þuð af
siaukntim laiisaieiksfæðingum,
að þau áhrif séu óveruleg. A8
því er Beiss heldur frant fær
pillan sumar stúlkur til að sjá
sjálfar sig í stöðugri varnar-
stöðu og þar eð þær vilja ekki
gera sér það að góðu, vilja þær
ekki nota pilluna.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. maí 1972