Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1971, Blaðsíða 5
Eltt hlnna furðulesru andlita
Dubuffete
Hugniynd lun risastóran skúlptúr á torgi
úr sorptunnununi“. Er honiun
berast beiðnir uni viðtöl, laetur
liann skrifstofufólk sitt segja
að liann sé nýdáinn. Einstöku
beiðnum svarar hann sjálfur.
Einhver frú Orinandy bauð
lionum hörpuna, sem bún liefði
leikið á í æsku í skiptum fyrir
eitt málverka hans. „Enda Jiótt
ég sé mjög snortinn af boði yð
ar,“ svaraði liann „bið ég yður
að senda ekki liörpuna. . . Ég
lifi mjög fábrotnu lífi og lief
ekkert í kringum mig annað en
l»að sem ég nota í starfi mínu.“
Harrn liafnar einnig öllum
pólitískum stöðum og tekur
málaralistina langt fram yfir
stjörrimála]>vargið. Ég hitti Du
buffet í fyrsta sinn ásamt sam
eiginlegri vinkonu okkar, Mér-
ode Guevara, sem sjálf er mik-
ilhæfur málari. Dubuffet fagn-
aði henni að hætti tigiiarnianns
frá liðnum öldum, klæddur
ljósri riilliikragapeysu og
drapplitum flauelsbuxum.
Hann er lágvaxinn maður,
nokkuð Iotinn, með snöggar
lireyfingar Jiess sem haldinn er
eilífu ójioli og breitt bros með
mörgum gulltönnum. Hann Ht
ur út eins og liann gæti liafa
dvalið mestan part ævinnar í
fornum skógi ásamt öðrum Iitl-
um sköllóttum glaðværum ná-
iingimi með uppmjó eyru og
Ijósblá, glampandi augu. Hann
var skrafhreyfinn og talaði
fram í nefið, valdi orðin gaum
gsefllega eins og liti af Iita-
spjaldi.
Mérode Guevara var að
segja frá þvi er hún hitti
ChurchiU í Aix-en-Provence,
]>ar sem luin býr. Hann liafði
spurt hana livað helzt væri að
mála, setti upp trönur sínar
beint á mótl Saint-Victoire
fjalli umkringdur leyniþjón-
ustumönnum og las fyrir endur
minningar sínar um leið. Hann
notaði þumalfingurinn og út-
réttan handlegg til að mæla
eins og landslagsmáiarar gerðu
á nítjándu öld. Síðar meir var
lienni svo boðið til liádegisverð
ar í Downing Street 10, að því
er luín sagði, og fyrstu orð
hennar við Churchill voru þá:
„Ég vona að stjórnmálin tefji
yður ekki við málarastörfin.“
Dubuffet hoppaði upp í stóln-
um svo ég hélt hann myndi
detta aftur fyrir sig, kerrti aft
ur höfuðið og rak upp rosa-
hlátur.
Jean Philippe Artliur Du-
buffet er sonur efnaðs vínkaup
manns frá Le Havre, en Jjar
iædilist Iiann 31. júli 1901. Ár-
ið 1918 er liann hafði lokið
skyldunámi, flúði hann brodd-
liorgaralegt tmiliverfi sitt og
fór á listaskóla i París. Snert-
ing við málaralistina eins og
luin var þá kennd, sannfærði
hann um, að „listin er fals og
blekking, raunverulegan skáld
skap er annars staðar að finna.
Ég var að leita að inngangin-
um og vissi að eittlivað var
öðruvísl en það átti að vera. Ég
var staddur í strætisvagni, ég
lít á náungann andspænis mér,
engin vandamál, gott að vera
til, liafa sæti og vera á nýjum
skóm. Bilstjórinn scgir honum
slu-ýtlu, hann svarar umliugs-
imarlaust, í nákvæmlega rétt-
um tón. I»að er það, sem ekki
er liægt að stæla, rétti tónn-
inn. Allar þessar myndrænu fí
gúrur, fullar af margbreyti-
legu lífi. lægar ég kom auga á
spegihnynd mina í búðarglugga
sagði ég við sjálfan mig: „Þetta
má ekki svo til ganga.“ “
Dubuffet fór til Bucnos Air
es þegar liann var tuttugu og
Dubuffet hefur slegið á ýmsa ólika strengi um dagana. Þessa
mynd málaði hann 1955.
þriggja ára og vann þar
sem húsamálari og teiknari
fyrir uppliitunarfyrirtæki. Er
hann kom aftur til Fakklands
misseri síðar, lagði hann
pensla sína á liilluna og gerð-
ist vínkaupmaður. „Það var
eins og skirlífisheit, nema livað
ég hét þvi að segja skiHð við
listina og lifa eins og venjuleg
ur maður.“
„En þessi málaraárátta lét
mig ekki í friði og árið 1933
byrjaði ég aftur. Ég fékk mér
vinnustofu og ákvað að hafa
ofan af fyrir mér með þessu.
Bjó til stengbrúður og þess
konar. I>á var það sem mér datt
I hug að samræma hneigð mína
til listrænnar sköpunar og and
úð mína á flestu því sem fólk
kallar list. Ég vildi skapa speg
ilmynd af lífinu ólika þeirri,
sem köUuð er listræn. En mér
mistókst og ég gafst upp á ný.
Ég þóttist gersneyddur hæfi-
leikum, fannst tilgangslaust að
halda áfram og sneri mér aftur
að vínsölunni árið 1937.“
Dubuffet var farið eins og
manninum sem Sainuel Beckett
lýsir „aflvana manni, sem er
ófær urn að mála en verður að
mála.“ Með styrjöldinni færð-
ist fjör í víiisöluna og honiun
safnaðist fé. „Árið 1942,“ segir
hann, „tók ég aðra vinnustofu
á leigu, út úr örvæntingu eins
og Art Brut fólkið. Ég liafði
lagt alla frægðardrauma fyrir
óðal, vildi aðeins láta þetta eft
ir sjálfum mér. Svo gerði ég
eitt eða tvö málverk, sem ég
taldi vel lieppnuð, — það var
dásamlegt, mér fannst ég eins
og tígrlsdýr sem liefði bragðað
blóð. En ég vildi ekki enn gera
listina að atvinnu minni; ég var
cius og maður sem ræktar túli
pan og vill sýna þá vinum sín
um.“ Það hvarflaði ekki að iion
um að selja málverk sín og
hann hafði ekki fyrir ]>\i að
merkja þau.
Á meðal vina hans voru
nokkrir áhrifamiklir bókmennta
menn, eins og Jean PauUian, rit
stjóri La NouveUe Revue Fran
caise. Dubuffet var yfirlýstur
andstæðingur menningariimar
en hafði ekkert á móti um
gengni við óvininn. Um árabil
var hann vandræðabarnið í
lista- og bókmenntasal Madame
Florence Gould, þar sem hann
hitti valinkunna rithöfunda
eins og Paul Léautaud og Marc
el Jouhandeau. Hann gckk
fram af þessum Ustvinum sín-
um, en hann málaði af þeim
andUtsmyn«,!>- árið 1946. Eink-
um varð Joi. andeau mikið um
myndina af sér með lafandi fíls
eyru og skrifaði í æviminnlng
ar sínar: „Enda þótt þau
mættu ef til >4U vera nær liöfð-
inu eru þau samt ekki svo út-
stæð að orð sé á gerandi.“
I>að var að miklu leyti fyrir
orðastað vina sinna meðal
menntamanna, sem Dubuffet af
réð að halda sýningu, „þó ekki
væri til aunars en að koma róti
á liinn listra>na stöðupoll." Ár
ið 1944 var í René Drouin
salnum opnuð sýning á „Marion
ettes de la Ville et de la Camp
agne“ — áttatiu og tveimur mál
verkum af glaðlegum, rugl-
kenndiun mannverum, sitjandi
í neðanjarðarbrautum eða á
gangi í sveitinni, og nú varð
Dubuffet á þeini aldri er aðr-
ir listamenn eiga sín stærstu
verk að baki, fyrir þeirri orra
lu-íð er lilýða þykir að gera að
tingum efnilegum listaniönnum.
Hinn ótamdi skelfir vest-
ra>nnar menningar varð hús
vaninn liið ytra; verk hans
seldust á svimháu verðl «g birt
ust í söfnum er áfaUið lijaðnaði
i framúrlegan ánægjufiðring.
Það eru örlög franskra bylt-
ingarmanna að verða uppétnir
í stofninn. „Ég gerði eins og ég
gat,“ segir Dubuffet. „Með
hverju nýju tímabilí liélt ég að
nú hefði ég losað mig úr viðj-
umim, en mér tU undrunar birt
ust sífeUt fleiri kaupendur.
Þetta selst aldrei, hugsaði ég í
hvert sinn, en það seldist og
ég hélt vísvitandi lengra í við-
leitni minni að skilja á mUli
mín og safnanna, en alltaf
urðu fleiri og fleiri áliugasam-
ir, ]>að er engin undankomu-
leið. Kerfið falsar allt. Maður
getur ekki virt fyrir sér Du-
buffet-mynd án bess að hugsa
um að liún sé tuttugu eða f jöru
tíu þúsund dollara virði og það
er engin leið að láta sér þykja
vænt um neitt, sem kostar tutt
ugu þúsund dollara."
Dubuffet lærði, að tU að
kveða sér hljóðs yrði liann að
notast við tæld kerfisins. Hann
var eins og félagsl’ræðingur,
sem kemur fram í sjónvarps-
þætti til að geta vítt hola upp-
byggingu sjónvarpsþátta. Frá
fyrstu sýningu, þar sem verði
var stUIt mjög í hóf vegna þess
að Dubuffet vildi gera verk
sín aögengileg þvi fólki sem yf
irleitt kaupir ekki málverk, hef
ur ekki vantað kaupendur, en
jafnframt hafa verk hans verið
misskilin. Það lá beint við að
kenna hann við primitivisma þó
í rauninni máli enginn af skarp
ari vitsmunum eða skipulagi.
Frumstasðulistamenn á borð við
Rousseau eða Grandma Moses
reyna sitt ýtrasta til að mála
vel, án þess að brengla fyrir-
myndina, en vegna skorts
þeirra á fagmannlegri þjálfun
fá verlán á sig barnalegan
svip. Dubuffet málar hins veg-
ar „Ula“ af ásettu ráði, það er
að segja gagnstætt listrænum
hefðum og það er enginn við-
vaningsbragur á stílbrögðum
hans, sem sýna vísvitandi til-
raun til að skapa eitthvað ann-
að en hinn viðurkennda list-
ræna standard vestrænnar
menningar. ÓUkt naivismanum
er stíll hans síbreytilegur.
Fram að þessu hafa komið fram
tuttugu og tveir kaflar, allir
frumlegur. Hann teknr ekkert
upp eftir öðrum (að Paul Klee
ef til vUI frátöldum) og er í
því frábrugðiim Picasso, er setið
hefur að krásum vestrænnar
menningar og neytt að vild frá
Goya, Velázquez, Manet og
fleirum.
Jafnvel þeir fáu gagnrýnend
nr, sem tóku Dubuffet vel frá
upphafi, gerðu það á röngum
forsendum. Clement Greenberg
tengdi hann svartagallsheim
speki Frakka eftir styrjöldina
og við existensíalisma enda
þótt ætiun Dubuffets ætti ekk
ert skyit við atburði í Frakk-
landi eða lireyfingu Sartres,
sem hann áleit aðeins nýtízku-
lega mannúðarstefnu er varpa
ætti fyrir borð ásamt annarrl
vestrænni heimspeki.
Dnbuffet gerði grein fyrir
hernaðarstefnu sinni í röð
kreddukenndra yfirlýsinga.
Alla list fyrir tíma Matisse áttl
að leggja fyrir óðal. Grundvall
arkostur Iistaverks er að konia
á óvart. Málverk á að vera Ufs
neisti, einhvers staðar á mUll
Framh. á hls. 12
17. október 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5