Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1971, Side 2

Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1971, Side 2
Um Borges á íslandi sinni: „Elsa, di Giovanni var rétt í þessu að lesa fyrir mig undursamlega þýðingu." Grein di Giovannis er mjög lærdómsrik fyrir þá sem vinna að þýðingum. Hún sýnir hve nauðsynlegt er að leggja mikla alúð við þýðinguna og feta gætilega erfitt einstigi milli ólíkra tungna. 1 þessu sama hefti Eneounters eru nokkur 'ljóð eftir Borges i þýðingu Nor mans Thomas di Giovannis og nokkurra annaira helztu þýð- enda hans á enska tungu. Þar eru einnig tvær smásagna hans, önnur The Intruder (Fleygurinn) eða Intrusjon á spænsku, sem Borges sjálf- ur í fyrrnefndu samtali okk- ar telur e.t.v. bezta verk sitt í óbundnu máli: knöpp og hnitmiðuð bæði í stíl og að efni. Mál og efnistök meira i anda íslenzkra fornsagna en nokkurt verk eftir íslenzkan höfund, sem ég man eftir i svip inn. Hann segir að kynni sín af Kipling, einkum einföld frá- sögnin í Plain Tales from the Hills, hafi auk fslendinga- sagna, átt þátt í einfaldri frá- sögn Fleygsins. Nú vinnur hann að sex eða sjö smásögum sem eiga að koma út í bók á næsta ári. „Ekki fantasiur eins og fyrri sögur minar, heldur knappar, einfaidar og blátt áfram." Borges hefur fengið mikla viðurkenningu fyrir skáldskap sinn, einkum í óbundnu máli. Argentínumenn virðast ekki ósvipaðir Islendingum að því leyti, að þeir geta vtirt hugsað sér að sami maður taki sér nema eitt verkefni fyrir hend- ur og kunni skil nema á einni listgrein. Af þeim sökum „er yfirleitt iitið á mig sem heldur slæmt ljóðskáld heima í Argen tínu“, segir Borges og bætir við, að honum þyfei leiðinlegt að landar hans skuli ekki geta viðurkennt ljóðin hans vegna dálætis þeirra og hrifningar á verkum hans í óbundnu máli. En erlendis er svigrúm fyrir hvort tveggja. Borges er kom- inn í fremstu röð skálda í heiminum, að sumra dómi mesta skáld okkar tíma á heimstungu Spánverja. Þó er hitt meira um vert að verk hans eru sprottin úr normal til finningu: hann er eftirminni- legur og blátt áfram, blindur, en sér þó betur en aðrir al- sjáandi, skilur allt, hefur áhuga á öllu, er auðmjúkari en flestir sem ég hef kynnzt, en þó fastari fyrir, þakklátur án þess að þurfa, svo mikill sem hann er af sjálfum sér og glöggur á vit sitt og veruleik. Fyrirmyndir hans er áreiðan- lega að finna einhvers staðar í fornsögunum og eitt er víst: að hann er líkari Sighvati en Agli Skallagrimssyni. II. Hugur Borges hneigðist snemma að íslenzkum fomsög- um. Norræn menning hefur ávallt síðan verið honum hug- stæð. Hann minnist oft á Snorra Sturluson í ritum sín- um, og í ljóði, sem birtist i tímaritinu Harpers, desember 1970, sem á íslenzku mætti nefna: Lesandi, er Snorri Sturiuson jafnsjálfsagt fyrir- brigði og andrúmsloftið í kring um okkur. Þótt blindur sé, upplifði Borg- es ísland sterkar og af já- kvæðari innlifun en flestir sem ég hef hitt. Hrifnæmt skáld er engin undantekning. En lista- maður, jákvæður og þakklát- ur. . . kannski. Borges fannst allt gott á fslandi. Þegar kalt var í veðri, sagði hann: „Það er munur eða mollan heima og í heitu löndunum." Þegar snjó aði var islenzka krapið betra en rigning í öðrum löndum. Hann bjó á Hótel Holti og það var auðvitað bezta hótelið sem hann hafði kynnzt um dagana. Ögleymanlegt var að horfa á hann, þegar hann fékk Heims- kringlu í hendur í Bókaverzl- un Lárusar Blöndals. Hann strauk hana eins og helgan dóm, sá hana með höndunum. Ég bauðst til að bera hana fyr- ir hann. „Nei, ég ætla að halda á henni sjálfur," sagði hann. Þegar við fórum til Þingvalla, en með okkur i þeirri ferð voru m.a. di Giovanni og Björn Bjarnason, bentum við honum á, hvar Egill hefði bú- ið í Mosfellsdal. Þá sagði Borg es: „Ég sé móta fyrir fjöllun- um. Og nú kemur það sér vel fyrir mig að vera blindur. Ég sé ekki bæina. Ég sé ekki sveit- ina. En ég sé fjöliin eins og Egill sá þau, þegar hann var orðinn blindur." f Almannagjá stanzaði hann og sagði: „Nú ætla ég að fara með spænskt Ijóð, upphátt. Ætla að skilja það eftir á þessum helga stað.“ Og hann fór með þetta spænska Ijóð upphátt. Ég spurði ekki eftir hvern það væri, því að engum kemur þessi helgistund við, nema holl vættum Þingvalla og Borges sjálfum. „Ég sé móta fyrir svörtum hamraveggjunum. Og þarna er himinninn." Og hann benti. Á leiðinni talaði hann margt, bæði í bílnum og annars stað- ar. Þegar ég lýsti aðdáun minni á Fleygnum og sagði að hún minnti mig á persónu dramað í íslenzkum fornsögum, svaraði hann: „Þakka yður fyr ir, þetta gleður mig. Ég tel þetta mikinn heiður. Ég hef lært margt, eftir að ég varð blindur. Ég get ekki munað langar setningar og þess vegna verður stíllinn knappari en áð ur. Það fer betur á því. Ég segi vinum mínum og kunningj um smásögurnar mánuðum, jafnvel árum saman, áður en þær eru skrifaðar niður. Þann- ig fæ ég mörg góð ráð, áður en þær komast á pappír. Þær verða slípaðar og fullburða og ekki fæddar fyrir tímann. Þannig hafa einnig ýmis verk fornaldar verið unnin. Fyrst hafa þau verið sögð mann fram af manni, áður en rithöf- undarnir settu sögurnar sam- an og skráðu af alkunnri list.“ Hann sagði að hugmyndin að Fleygnum hefði fæðzt upp úr 1930, en móðir hans hefði ekki skráð söguna á biað fyrr en 1966. Hún fjallar ekki um ást, heldur vináttu. Hjá bræðr unum er vináttan mikilvægari en ástin. Eins og í íslendinga- sögum. Ég hafði orð á því, að mér fyndust sögur hans minna mig stundum á ljóð. Enn þakkaði hann af hógværð og hjartans auðmýkt. „Ég vona, að ég sé episkt skáld,“ sagði hann. Hann minntist á bók um is- lenzka fommenningu, sem hann sagði að væri stórkost- leg. Ég hafði sem betur fer les ið hana og gat tekið undir lýs- ingarorðin, sem hann notaði. Þessi bók heitir Epic ancl Rom- ance eftir brezka bókmennta- fræðinginn, menntamanninn og listamanninn W. P. Ker. „Ker skrifaði aðeins þrjár bækur,“ sagði Borges. „í Epic and Rom- ance ber hann saman foma norræna menningu og suðr- æna, sér allt í samhengi og setur norræna eða íslenzka menningu á þann stall, þar sem hún á heima. En The Dark Ages er aftur á móti slæm bók. Ker skrifaði hana í of miklum flýti. Jafnvel titillinn er slæm- ur. Þessar aldir voru ekki myrkar. Þær áttu sína birtu. Og það vissi Ker sjálfur, eins og kemur fram í Epic and Romance. Ker benti réttilega á, að íslenzkar bókmenntir standa öðrum miðaldabókmenntum fyllilega á sporði. Og hann mátti vita það. Hann var sér- fræðingur í engilsaxnesku, lat- ínu og grísku. En alltof fáir þekkja hann, einnig í Bret- landi. Eitt sinn hitti ég brezk- an prófessor i bókmenntum, sem hafði aldrei heyrt hans get ið. Hvemig getur staðið á svona mistökum?" sagði Borg- es dapur í bragði. III. Við höfðnm minnzt á ljóðlist. Hann lagði eins og fyrr segir áherzlú á að fólik í heimalandi hans liti á hann sem skáld- sagnahöfund. „Það hefur lít- inn áhuga á ijóðlist," sagði hann. „í æsku hafa menn áhuga á ljóðum, en oft vill hann dvina. Mörg skáld yrkja nokkur ljóð en hafa ekki áhuga á þeim, nema þá helzt til að komast í blöðin, og verða fræg af þessum fáu Ijóðum. Og helzt að fá verðlaun fyrir þau.“ Hann brosti: „Mér þyk- ir mjög vænt um, að þér skul- uð segja að smásögurnar mín- ar minni yður á Ijóðlist. Þann- ig lít ég einmitt á þær sjálfur. Skrifa þær eins og ljóð. Ég er sagnaljóðskáld, vona ég, Og mér er mikill heiður að því, að yður skuli finnast smásögur minar minna á hetju- eða sagnaljóðin gömlu. Þannig eru þær líka hugsaðar. Maður á aldrei að skrifa neitt niður strax, heldur geyma efnið, segja það vinum og kunningj- um. . . Sumir segja eins og þér áðan, að ég hljóti að fá Nóbels verðlaun. Ég hef ekki trú á því. Ég er ekki talinn dæmi- gerður höfundur fyrir Suður- Ameríku. Asturias . . jæja við skulum ekki tala um hann, Mistral, hræðilegt skáld. Það eru landafræði og stjórnmála- stefnur, sem hljóta Nóbels- verðlaun. Ibsen, Strindberg og Tékov fengu þau aldrei. Mistr- al fékk Nóbelsverðlaunin af landfræðilegum ástæðum. Ég reikna með því að ég verði nokkur ár ennþá „einn þeirra sem koma til greina", en það skiptir ekki máli. Verðlaun eru fyrir þá, sem vilja eða þurfa að komast i blöðin. En nafn mitt þekkja nú ýmsir um heimskringluna" og hann sagði heimskringluna á islenzku með viðeigandi áherzlu, brosti og velti fyrir sér þeim bók- menntaverðlaunum sem Snorri hlaut á sínum tírna fyrir þetta verk sitt! IV. Auðvitað fór Borges að tala um engilsaxneska, germanska og norræna menningu. Hann þurfti að fá nákvæmar skýringar á öllum íslenzk- um orðum, sem hann heyrði af vörum okkar. Faðir hans hafði fyrstur bent honum á, að orð eru ekki einung- is til að koma á nauðsynlegu sambandi milli fólks í hvers- dagslegu lifi, heldur eru þau tákn og galdrar. Borges leitaði samsvarandi orða í öðrum tungumálum, var bergnuminn af orðum, drukkinn og svo fór hann að segja okkur frá því, að samkvæmt arfsögnum Gota hefðu þeir sjálfir litið svo á, að þeir hefðu verið af norrænum uppruna. Hann minntist á De Rebus Gothicis, eftir Jornand- is, sem uppi var á 4. eða 5. öld e. Kr. Hann getur vist um elztu Gotakonunga sem tóku Spán og segir að þeir hafi ver- ið af sænsku bergi. Þar er einnig minnzt á Burgos: Borg- es —- og nú tíundaði skáldið fjölda orða i ýmsum málum af sama stofni, en gat þess jafn- framt að gotnesk orð væru lengri en engilsaxnesk, sem liktust íslenzkum orðum meir. Einnig væru engilsaxneskar setningar yfirleitt styttri en gotneskar: i staðinn fyrir að segja að jarl einn sé dauður segir engilsaxneskt skáld í skemmtllegu Ijowi um sigur norrænna manna yfir Söxum: hann fékk jörð, sem minnir á orð Haralds Guðinasonar um Harald konung Sigurðsson, hversu hann mun honum unna af Englandi: „sjö fóta rúm eða þvi lengra sem liann er hærri en aðrir menn.“ „Knappara gat það ekki verið," sagði Borges og brosti. Aðdáunin leyndi sér ekki. Svo fór hann að þylja ýmis orð skyld jarli: earl, chiurl sem enn er vist notað í ensku í sömu merkingu og karl. Ætli það komi ekki við sögu hjá Shakespeare sem Borges hefur litlar mætur á, m.a. fyrir ónákvæmni í orða- vali! Hann vinnur að endurbót norrænnar bókmenntasögu sinnar og verður hún síðari kaflinn í riti sem annars fjall- ar um Hinn guðdómlega gleði- leik Dantes. Hann getur lesið ítölsku, þótt hann tali hana ekki fremur en íslenzku. En hann er læs á íslenzkan texta með hjálpargögnum og sérfræð ingur í engilsaxnesku eða fom ensku, sem er yndi hans og un aður. Auðvitað verða fornensk ljóð tekin til meðferðar í fyrr nefndri endursaminni ritgerð. Maxgt hefur leitt huga Borges að norrænni menningu, meðal annars bandaríska skáldið Longfeilow, en þessi orð í ljóð inu Einar Þambarskelfir virð- ast vera honum efst í huga, a.m.k. vitnaði hann oftast til þeirra: Einar then the arrow taking From the loosened string, answered, „That was Norway braking From thy hand, O King!“ Annað bandarískt ljóðskáld, Poe, er eftirlæti Borges. Hann sá ekki hrafnana efst á Ingólfs f jalli, en sagði að þeir minntu sig á Poe. „Ég heyri þá segja: never more!“ Og hann leit til himins. Borges sagði að erfitt væri fyrir sig að skilja Höfuðlausn. „Fomkvæðin íslenzku eru erf- iðari en sögurnar. Það gera kenningarnar. Þó notuðu engil saxar einnig kenningar, köll- uðu t.a.m. sjóinn veg hval- anna“ eða „veg svananna“. Norræn skáld gengu enn lengra með eftirminnilegum árangri. Hvalur á spænsku er ballena — fyrsta atkvæðið líkist hva'l. En spænsk orð eru alltaf löng. Engilsaxar notuðu stuðla og höfuðstafi: norþan sniwde, hrim hrusan bond, hægl feol on eorþan, corna caldast. hann snjóaði af norðan, hagl féll á jörð, korna kaldast, seg ir enskt skáld sem sér snjó falla í Norðimbralandi á 9. öld. Og í Brunanborgarljóðinu sem fjalilar um bardagann, þegar Þórólfur féll og þeir bræður börðust með Söxum, segir m.a. Engle and Saexe up becoman ofer brade brimu, Brytene sohtan, brim merkir haf: Þeir sóttu Bretana (heim) yfir hið breiða haf... t. 4. júlí 1971. 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.