Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Síða 2
Nineve
Uruk
Ur 7 Jcrusalew'
Susa 8 Tyros ^
Ekbð+ana 9 pamaskus*
Kort, sem sýnir afstöðu Babý-
lon til helztu borga á þeim tíma.
Babýlon
ans beið baina af, þá skyldi
sonur byggingameistarans tek-
inn af lífi. Þau viðurlög að
svipta menn frelsi, voru ekki
tíl. Almennar refsingar voru
sektir, eignaupptaka, líkaonleg
refsing, útiegð eða dauði.
Dauðarefsingu var ekki aðeins
beitt út af morðum, heldur
vegna meiri háttar þjófnaðar,
flótta úr ríkisþjónustu, grófrar
falskrar ákæru, sifjaspella og
hórdóms.
Enda þótt borgin hefði orð á
sér fyrir siðleysi, voru samt
hjónabandslögin strön/g. Til
hjónabandsins var stofnað af
foreldrum beggja hjónaefma.
Foreldirar brúðar fengu brúð-
arverð, en gáfu hins vegar fyr-
ir sitt leyti brúðinnd nokkurn
heimanmund, heimilistæki, bú-
fé eða jarðarskika.
Yfir börnum sínum hafði fað-
ir algjört vald. Honum var
frjálst að gefa dæfcur sínar í
hjónaband, víga þær til hof-
þjónustu, sem að vorum dómi
er það sama sem að neyða þær
tifl ólifnaðar, eða seljía þær sem
hjiákonur. Hj ákonan niaut ekki
sömu réttinda sem húsfneyjan.
Þá var kvæntum manni heimilt
að geta böm við ambáttum sín-
um, ef honum fannst það rétt
vera.
Vildi karlmaður skilja við
eiginkonu sína, þurfti hann
ekki annað en að lýsa yfir
ósk sinni, og þar með vax hjú-
skap siiitið. Enn í dag er þetta
á sama veg í heimi múhamieðs-
trúarmanna. En vær-i húsfreyj-
an án saka, þá varð eiginmað-
urinn að láta hana haida öll-
um bömunum og endurgreiða
heimanmuradinn. En hefði hús-
freyjan vamiræikt skyldur sínar,
gat hann laekkað hana niður í
ambáttarstöðu og kvænzt á ný.
Ef húsfreyjan vildi skiljast
fró eiginmanni sínum, varð
hún að fara réttarins veg og
færa sönnur á að maður henn-
air hefði veriið grimmur gagn-
vart henni eða atfrsekit hana.
Væri hún siek um falska á-
kæru, skyldi henni drekkt. Ef
maður hennar framdi hórdóms-
brot, það er, tók til að leggja
lag sitt við gótfta konu, hlaut
hún þá málsbót að bæði eig-
inmanninum og viðhaldi hans
skyldi drekkt. Húsfreyjan var
alls ekki réttlaus framar.
í rikinu var til réttur og að-
eims eimn réttur.
Böm presta og embættis-
manna áttu að læra skrift, lest-
ur, reiikninig og stjörnufræði í
ströngum skóla. Babýlon varð
menniinganlieg miðstöð og efna-
hagsleg þungamiðja Veetur-
Asíu, og hélt áfram að vera
það nálega óslitið um fjórtán
alda skeið, allit fram til
Alexanders mikla, sem andað-
ist í „hliði Guðs”.
Tvennt greiddi fyrir skyndi-
legum viðgangi borgarinnar og
veitti henni forystuaðstöðu til
langs tíma: Duttlungar Evfr.at-
fljótsins og áhrif Mardúkanna.
Evfrat, sem batt enda á
forna fræigð borganma Úr og
Úruik, tók skiömmu fyrir valda-
tíð Hammúrabi að renna utan
síns venjulega farvegis, og
lagði þar með í eyði fonnar
höfuðborgir Babýlóníu. Hin
nýríka Babýlon, þrettán km
vestan við Kish, naut góðs af
þessu.
En velgengni borgarinnar
var ekki síður að þakka presta-
stéttiinni, Eins og hver borg
önnur við Evfrat og Tígris
dýrkaði sinn eigin guð, þannig
tignaði Babýlon sinn ei;gm
Mardúk. Grikkir nefndu ha.nn
Bel, Bíblían Meródak, og hann
er skyldur Baal eða Bal í
Fönikíu.
Prestarnir lögðu sæmd 3Ína
við að efla sirrn guð og gera
hann meiri guðum nágranna-
borganna. Þeir víðifraegðu vald
hans og verðl'eika. Ef ógæfa
dumdi yfir nálæigar borgir,
túLkuðu þeir það sem duigleysi
þeirra guða, sem borgirmar
tiignuðu, og báru tilsvarandi
lof á eigin guði. Þeir sáu fyrir
hn'itmiðuðum tálknmyndum og
litsikrúðuigum dýrkiunarathöfn-
um til þess að ávinna fylgj-
endur sínum guði. Af stakri
lagni og með stuðningi hins
pólitíska valds Hammúriabi
tókst prestunum í Babýlon að
magna vegsemd Mardúks, svo
að hann hlaut viðurkenningu
sem ríkisguð og guðakóngur.
Hinni fornhelgu borg, Nipp-
ur, gerði Babýlon erfitt um að
varðveita t'ign sína. Það var
nú efeki lengur staðgengill
guðlsins Enlil frá Nippur, held
ur Mardúks frá Babýion, sem
gat talið sig drotbnara Babý-
lóníu. Konunguri'rm var ekki
krýndur, heldiur greip hann
höndum um hendur Mardúk-
Hkmiesikjumimair í stórfbofi Baibý-
lonar — og það gerði hann að
jarðneskri hátign.
Vaxandi áhrifavald Mardiúks
varð svo mikið reiðarislag fyrir
Nippur að borgin drósit upp
og eyddiist á fyrsta aldatug f.
Kr. Babýlon kæfði Kisih fyrst
og síðan Nippur. Heimisborgir
seðja sig á því að sjúga blóð
úr öðrum borgum, já, oft úr
heilu landi. Það sýndi sig síð-
ar um Sýrakúsu, Alexandríu,
Rómaborg og Paríis.
Haimmúrabi gerði sér far um
að efla tign guðakóngsins.
Senniilega á bann heiðurinn af
hinu mikla Mardúktoofi,
Esangila, og t röppu tiurn in um
Etemenanki, sem endurreistur
var á valdaskeiði Nebúkadnez-
ars og hlaut síðar heknisfrægð
sam „Babelstum".
Turnar og hof stóðust eld-
inn þegar Hetítar stormuðu
fnam frá Chabtúsa árið 1531 f.
Kr. og brenndu Babýlon að
öðru leyti til ösku. Leifarnar
af ríki Hammúrabi féllu í hend-
ur Assýringa um 1250 f. Kr.
Þegar uppreisn var gerð geign
Assýr.inigum árið 1239 f. Kr.,
var Babýlon eyðilögð í annað
sinn.
En frægð Mardnks guðakon-
umgs og dugnaður hofpresta
hans vökbu þó borgina ávallt
tii lífs á ný, og veittfu henni
áhrifavald lanigt út fyr-
ir pólitísk endimörk henniar.
Jafnvel undir yfirveldi Assýr-
inganna hélt Babýlon áfram að
vera óvéfengd miðstöð menning-
ar, já, konungar Assýringa
töldu sig jarðneska fulltrúa
Mardúks frá Babýlon.
Svo rann upp skelfingarárið
689 f. Kr., og það virtist ætla
fyrir fullt og allt að binda
enda á velmegunarskeið höfuð-
bongiariminiar við Evfrat
Sanherib, konungur Assýríu,
vann Baibýlon af Elamítum
— því enn einu sinni hafði
Súsa haft völd yfir „Landinu
milli fljótanna” — og hann
jafnaði borgina við jörðu. All-
ir íbúar voru dnepnir, ÖU. hús
rifin tii grunna, tröppuiturn-
inin var fluttur í burtu og hon-
um sökkt í næsta skurð frá
Evfrat. Moldin frá Babýlon var
flutt á skipum og siglt var með
hamia niorður á við, og þar var
henni á táknrænan hátt dneitft
fyrir vindi. í þokkabót leiddi
Saruherib vatn í Skurði inm í
borgina og lét það skola burt
síðustu leifum hennar.
Áleit nú allur heimur
að úti væri um heimsborgina
Babýlon. Norður við Tíigris í
hinni 9tórfe.nglegu Nínive,
sátu konumgar Assýríu, oig
þeir höfðu sundurmolað keppi
naut hennar, Babýlon.
En Sanherib var myrtur ár-
ið 681 f. Kr. Yið völdiuan tók
Ashraddon, sá er rændi
Memfis, og hann tók til
við að byggja Babýlon að
nýju. Assúrbanipal, eftirmaður
AshraddoniS, sá er rændi Þebu-
borg, vann Babýlon eftir
tveggja ára umsátur, og lagði
hana í eyði á ný.
Nú virtust örlög þessarar
heimsborgar innsigluð í fjórða
siinn. En í reynd var eiginleg-
ur stórveldiistími hennar ekki
upp runninn enn.
Nabopólassar (er stjórn.aði
626—605 f. Kr.) sneri sér frá
Assýrinigum, og með aðlstoð
Meda eyðilagði hann Nínive
jafin rækilega og Sanherib
hafði eytt Babýlon 77 árum áð-
ur. Þar næst byggði hann upp
„hilið Guðs” tii að verða hötf.uð-
borg hins nýbabýlónsk.a ríkis.
Fná 602 til 562 f. Kr. sat að
völdum sonur hans, Nebúkad-
nezar. Með einstæðu átaki
og óviðjafnanlegu bygg-
ingaræði gerði hann Babýlon
að heimsborg, sem menn hafa
fátt til samjötfnunar við, utan
Rómaborg og ef til viil New
York. Hann endurreisti
ekki aðeins Mardúk-thelgidám-
aina stærri og glæailegri en
þeir áður voru, heldur var
hann augljóglega staðráðinn í
að yfingnæfa skrælingjalegan
glæsileifca hinnar hötuðiu og
niilðurbrotnu Nínáive-'borgar.
Upp úr þeim jarðvegi, sem
fyrrum þrauðtfseddi þorgima,
óx niú glæstasta og spilltasta
borg jarðar, skömimu áðlur en
babýlónsk menning leið undir
lok.
— Er ekiki þetta gú hin mikla
Babel, sem ég hef reist að
konun.gssetri með veidis-
styrk mín.um og tiign minni til
frægðar? segir konun.gurinn
samkvæmt Dan. 4,30.
Og DanieiL sagði við konung-
inn í Babýlon: Það ert þú,
komun.gur, sem ert orðimn mik-
ill og voilduigur, og mik.illeiki
þinn vaxinn svo mjög að hann
nær tii himins og veldi þitt tii
endimanka jarðar( Dan. 4,22).
Nebúkadnezar innlimaði í
ríki sitt Assýríu, Sýrland og
Palegtínu. Árið 597 f. Kr. vann
hann Jerúsalem, tíu árum síðar
eyðiiagði hann borgina gjör
samlega eftir uppreisn eina,
og fór með Gyðinga í herieið-
in.gu tii Babýlóníu. Þar með á-
vann hann sjálfum sér og borg
sinni það brennandi hatur, sem
blasir við oss í bókuim spá
mannanna:
— Svo skal fara fyrir Babel,
þessari prýði taaniumigsríkj -
anna og dr.emibidjásni Kaldea,
sem þá er Guð uimtumaði
Sódómu og Gómorru. Hún skal
aldrei framar af mönnum byggð
vera, kymslóð eftir kjnmslóð
skal þar emginn búa; enginn
Arabi skal slá þar tjöldum sin-
um og emgir hjanðmenn bæla
þar fénað sinn. Urðartoettir
skulu liggja þar og húsim fyll-
ast af uglutm. Strútsfu/gílar
skulu halda þar til ag skóg-
artröllin stökíkva þar um. Sjak
alar akiulu kaliast á í höllun-
um og úlfar í bílífiis-söiiumum
(Jes. 13).
Og 137. sáilmi lýkur með
þessari ægilegiu bölbæn:
Babeis-dótUr, þú sem
eyðileggur,
heill þeim er geldur þér
fyrir það sem þú hefur gert
OS3.
Heil.1 þeim sem þrífur un.gbörn
þín
og slær þeim niður við stein.
Var þetta aðeins lön.gun í
hefnd fyrir eyðiiieggingu
Jerús.alems'borgar og musteri
Saliómonis? Svo lítur út sem
gremjan út af þessu ódæði
standi í samhandi við henleið-
inguna til Babýlon og að him
hieilaga reiði staimdi í sarmbamdi
við tvennt annað: Him.ingraætf-
andi drembilæti höfu'ðborgar-
innar og það sem Biblían ber-
um orðum nefnir „hiórdám".
Drembilæti og vændi eru
hvort tveggja þættir, sem erfitt
er að greina frá heimisborg.
En í hinni fyrstu heimsborg,
Babýlon, var hvort tveggja svo
umfangsmikið að vart hefir síð-
ar meira orðið.
Öll var borgin éin drembi-
lætis sýnimg, er náði hámarki
í Babelsiturninum. Nebúkad-
nezar byggði, og ailt sem hann
byggði, var stórbrotið og mikið
uim sig. D'æmalauisar bygginga-
framkvsemdir hane voru mögu-
legar sökum máttúruiauð'æfa
lamdsdras, valds harns yfir ná-
grannaþjóðunum og ekki sízt
þeirra algjöru yfirráða, sem
hann hafði yfir þegnum sín-
um: Persón.a hvers einstakl-
imigs, vinnukraftur o.g eiignir í
öllu rlkiimu stóð hiinum guð-
dórmlega konumgi tii umnáða,
takmartkaiaiuisf eins og sjálfsiagt
væri, Hann skipaði mönnum
með ösnum þeirra, uxum, hest-
um og kerrum að byggja múra
og stíflur, að grafa fyrir
tjörnum og skurðum, leggj.a
skrautlegar götur, hlaða hof
og hallir. Gyðingar og Egypta-
ar, Sýrlendimgar og Fönik-
ar byggðu með honum.
Nebúkadnezar verndaði
Babýlon með afar miklu múra-
kerfi, er samamstóð atf fimm
miúrum. Innri borgina umgirti
hann tvöföddum múrahri.ng.
Heródótoo taldi satnan-
laigða þykkt þeirra 25 mie.tra.
Þá staðhætfimgu dróigu menn
jatfnan í efa, þar til fomleifa-
gröftur í upphafi vorr.ar aldar
sýndi að múrarnir, ásamt jarð-
fyllin.gunuim middi hinna tveggja
tígulsteimalaga voru 27 metrar
að þyklbt.
Að múrinn hafi verið hundr-
að metra hár, eiins og hiinm
gríski söguritari staðlhæfir
verðiur þó að teljast ósennilegt.
Um útlit hans segir Heródótos
á þessa ledð:
„Ofan á múrmn reistu menn
litlar byggingar, og það var
gert á þann háitt að trvær stóðu
andspæmis hvor amnarri. Midli
þessara turna lögðu þeir veig,
þar sem aka mátti fereykjum.
Hundrað hldð voru á múrnum
víðs vegar, ödl gerð úr mákni,
einis og hliðarstólparnir og
þverbjáillkarnir.”
Þessd ótfreskijulegi miúr náði í
krinigium ferfhynnit borgiar-
svæði beggja vegna Evtfrat-
fljóts. Frá auisitri til vesturs
nálðd immri bongdn 2,6 km, en
frá norðri til suðura 1,5 km.
Flötur.inn var 3,9 fejkillómetr-
ar, minnd en borgin Úru'k hafði
verið 2000 árum áður.
Ef maðiur virðir aðeing fyrir
aér þessar litlu fjardægðir,
spyr maður hvaðan sú bu<g-
mynd sé rumnin að Babýlon
hafi verið stærðar borg. Marg-
Framihiald á bls. 14.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. júlí 1970