Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1968, Page 8

Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1968, Page 8
Svo að ég minnist lítillega aft ur á þessa örlagaríku ræðu Adolfs Hitlers, fann ég, að margir fundu, að hann var ekki að fara með sannleikann, þegar hann kenndi Pólverjum um að hafa byrjað stríðið, að þeir hefðu ráðist með skothríð yfir landamærin af fyrra bragði. Held, að fæstir hafi trúáð því, að Pólverjar leggðu í slíkt. Erfitt er ekki rétta orðið. „Voru ekki styrjaldarárin í Þýzkalandi afar erfið?“ „Það er alls ekki rétta orðið. Erfið voru þau sannarlega, en það er alltof vægt orð. Þetta voru hörmungartímar, svo ólýs anlegir hörmungartímar, að ég veit að fólk trúir því tæpast, þótt því sé frá því sagt, hversu hræðilegt þetta tímabil var. Margar dagsetningar hafa gróp ast svo inn í huga mér, að ég man þessa skelfingardaga, eins og þeir hefðu gerzt í gær. — 4. desember 1943, 20. febrúar 1944, 7. júlí 1944. Allt eru þetta dagsetningar, sem fela í sér ólýsanlega ógn. Maður vissi aldrei að kvöldi, hvort maður yrði lifandi að morgni. Sífelld óvissa og kvíði. Eftir 4. des. 1943, fórum við eiginlega aldrei úr fötum, a.m.k. gátum við alltaf í skyndi gengið að ytri fatnaði okkar, þótt kol- niðamyrkur væri á“ Öll borg- in myrkvuð, engin ljósglæta mátti sjást út um glugga. 4. desember 1943. Flugvélar Bandamanna voru vanar að koma kl. 8.30 að kvöldi, en löngu áður höfðu borizt fregnir af þeim, ogbyrj- aði þá í útvarpinu gaukur að gala, en stuttu síðar gullu svo við skerandi væl sírennanna, og þá varð engum vært nema í loftvarnabyrgjum. í nánd við Leipzig var gríð- arstór veðhlaupabraut, og héldu margir, að Bandamenn álitu hana vera flugbraut, og þess vegna mundu loftárásirn- ar hafa verið svo harðar á borg ina. 4. desember var tvímæla- laust mesti skelfingardagurinn Eins og ég sagði áður, voru sprengiflugvélarnar vanar að koma kl. hálf níu að kvöldi, en í þetta skipti gullu sérennur- nnar við kl. hálf tvö um nótt- ina. í fyrstu héldu menn, að þetta væru flugvélar á heim- leið frá árás á Berlín, og hlytu að vera tómar, en það var nú eitthvað annað. Þær höfðu að- eins tekið á sig sveig til Berl- ínar til að villa um fyrir loft- vörnum. Aldrei hafði verið gerð önnur eins árás. Þetta varð hræðileg nótt, sú hræði- legasta, sem ég hefi lifað. Eft- ir hana var húsið, sem við bjuggum í, ekkert nema kol- svört rúst. Allt, sem við áttum hafði grafist undir þúsundum múrsteina. Þar, sem húsið áður hafði staðið, var nú ekkert nema rúst. Að vísu gátum við flúið til hinna húsanna, sem skólinn hafði til umráða, en það sama var ekki hægt að segja um fjölmarga aðra borgarbúa, sem eftir þessa nótt áttu hvergi húsaskjól. Borgin fagra var Friðrik Sigurbjörnsson: Fyrsti dagur stríðsins í Evrópu Síðari hluti eitt flakandi sár eftir þessa gífurlegu árás. „Kem og sæki dótið á mánu- dag“. Þá var árásin 20. febrúar heldur enginn barnaleikur. Ég má til með að segja söguna um málarann okkar í sambandi við hana. Þótt þessar stórárás- ir munist máski mest, er hinu ekki að leyna, að oft á milli stóru höggvanna, voru gerðar smærri árásir á borgina, og þá urðu oft minniháttar skemmd- ir á húsum okkar. Eitt sinn sem oftar skemmdist eitt skóla- húsanna allmikið, hurðir skekktust, gluggar brotnuðu, hrundi úr veggjum, og maður- inn minn fékk strax viðgerðar menn til að gera við þetta, þar á meðal málara, til að ganga frá þessu að síðustu. Laugardaginn 19. febrúar kemur málarinn til okkar og segir: „Jæja, þá er þessu lok- ið. Ég ætla að skilja dótið mitt eftir. Ég kem á mánudaginn að sækja það.“ En það voru ekki spádóms- orð, því að sunnudagsnóttina 20. febrúar gerðu sprengjuflug- vélarnar eina stórárásina til á Leipzig, og eftir hana var ekk ert eftir af þessu húsi okkar, ekkert málaradót til að sækja. Eftir stórárásina 7. júlí fórum við að hugsa okkur til hreyf- ings me’ð að flytja skólann upp í Sveit, og af því varð, að við fluttum starfsemina til Thúring en, og á ég fáeinar myndir frá þeim tíma. Ég á engar myndir af rústum, því að strang lega var banriað að taka mynd- ir af rústum. Ýmis önnur bönn voru einn- ig. Til dæmis lá líflátsrefsing við því að hlusta á erlendar útvarpsstöðvar.“ „Sáuð þér nokkurntímann höfuðpaurinn, Adolf Hitler?" „Já, eitt sinn í Berlín. Það var daginn, sem hann kom sig- urglaður heim frá Austurríki, eftir að hafa innlimað það í Stórþýzkaland. Ég stóð við gluggann ásamt vinum mínum, þegar foringinn ók framhjá í bíl sínum. Það voru óskapleg fagnaðarlæti. Annars mátti maður varast að segja of mikið, ef margir voru viðstaddir, þá kom upp orðtakið um „þýzku hreyfing- una“. Maður leit fyrst um öxl til beggja hliða, og þá fyrst gat maður talað, ef enginn grunsamlegur var nærri. Þetta var kallað „þýzka hreyfingin“ Stundum voru loftvarnarmerki gefin snemma um morguninn, og ekki kölluð aftur fyrr en seint um kvöldið, og allan þann tíma mátti maður dúsa í loft- varnarbyrg j um. “ „Er það ekki ægileg lífs- reynsla að lenda í svona spengjuregni?“ „Jú, það er víst áreiðanlegt. Maður lærir að starblína ekki á jarðneskar eignir. Þær reyn- ast svo oft fánýtar á svona tímum. Þær geta orðið að ösku og steinahrúgu á örfáum augna blikum um dimma nótt og mað- ur á ekkert eftir að morgni. Það kennir okkur líka, hvað hægt er að komast af með lít- ið til að lifa á. Maður þarf ekki alltaf að vera að kaupa. Þrengingartímar, eins og þess- ir, eru þrátt fyrir allt mikill skóli fyrir mennina. Ég man t.d. eftir því, þegar Lúðvík sál- ugi Guðmundsson skólastjóri kom hingað eftir stríðið til að huga að líðan íslendinga og aðstoða þá við að komast heim. Hann kom hingað tvisvar. Ég sagði honum, að ég vildi ekki yfirgefa manninn minn, og til heimferðar hugsaði ég ekki fyrr en hann var dáinn í ágúst 1948. En því minnist ég á þessa ferð Lúðvíks, að vetur- inn áður en hann kom i seinna skiptið höfðum við ekki smakk að kartöflur allan veturinn, og þannig var það víst um lang- flesta. Lúðvík hafði pata af þessu, ók í bifreið sinni til Dan merkur, fyllti bílinn af 75 punda kartöflupokum og deildi þessu magni út meðal fslendinga. Ég held ég gleymi aldrei þeirri gleði, þegar Lúð- vík ók í hlað með kartöflur- nar. Svona getur neyðin gert mann nægjusama Ég fór heim 1948 um Dan- Nemendurnir hafa komið sér inni til Thúringen. mörku, og hér hef ég svo búið síðan, ánægð yfir mínu góða landi, sem svo blessunarlega hefur sloppið við hörmungar styrjalda yzt á Ránarslóðum." Spjallað við Hinrik „Það var ekki vígreif þjóð, sem hóf styrjöldina 1. septem- ber 1939. Það var hnípin þjóð í vanda. Þeir voru allir slegn- ir. Bjuggust ekki við, að þetta myndi ganga svona langt. Treystu því, að Adolf Hitler myndi varðveita friðinn.“ Hér er það Hinrik Guðmunds son verkfræðingur, sem licfur orðið, þegar við sitjum gegnt honum í stofunni að Heiðar- gerði 13 hér í borg fyrir skömmu. Ætlun okkar er að frétta hjá honum, hvernig þessi fyrsti stríðsdagur leit út í aug- fyrir aftan á vörubíl á leið- um hans, en þá vann hann í ölgerð í Suður-Þýzkalandi, en það var hluti af verkfræði- námi hans síðar í Múnchen. Hinrik hefur fengist við ölgerð eftir heimkomuna, en er nú framkvæmdastjóri Verkfræð- ingafélags íslands. „Ég átti eiginlega heima úti í sveit, þegar þetta byrjáði, í smáþorpi, sem taldi 400 manns, og hét Kleinkötz í Schwaben, rétt hjá Ulm. Þar vann ég við ölgerð. Víst var fólk slegið. En mér fannst eiginlega ekki vera um mikla spennu að ræða hjá þessu fólki dagana á undan. Máski hefur það verið vegna þess, að þetta voru bændur, sem ræktuðu sína jörð og voru ekki sérlega uppnæmir fyrir því, þótt eitthvað gengi úrskeiðis hjá þeim úti í hin- Flutningur skólabarna úr London 1939. 8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. júlí 1968

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.