Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1968, Page 12
Rósberg G. Snædal
Fundið Vínland
Á bæjarhlaðinu í Brattahlíð
stóð bóndinn á morgunskónum.
í Eiríksfirði var einmunatíð
og ærnar kroppuðu í mónum.
Og bátinn hans Leifs að landi bar,
hann lenti framundan bænum,
en karlinn vissi hver kominn var
og kjagaði niðrað sænum.
Og sonurinn kyssti karlfuglinn
á kinnina bústna og rjóða.
„Ég fann eina heimsálfu, faðir minn,
ég fann reyndar Vínlandið góða.“
Þá ræskti Eiríkur rauði sig
svo rjóður í kinnum og þrútinn:
„Þar varstu heppinn, — en heyrðu mig,
hvar hefurðu brennivínskútinn?"
íslenzkar hannyrðir
á dagatali
Á dagatali Skeljungs fyrir árið 1968 eru litmyndir af íslenzkum hannyrð-
um frá 15. eða fyrri hluta 16. aldar og allt fram á 19. öld Þarna eru tvær
17. aldar hannyrðir, fjórar 18. aldar og þrjár 19. aldar. Kins og áður hefur
verið bent á, þróaðist myndlist íslendinga á þessum öldum einkum í útskurði,
vefnaði og útsaumi. Eru til í Þjóðminjasafni mörg dýrleg listaverk af þessu
tagi, sem sýna að næmt myndlistarskyn hefur búið með þjóðinni þó ekki
kæmi það öðruvísi í ljós fram af öld.
Hannyrðirnar á dagatali Skeljung eru allar úr Þjóðminjasafninu og má
þar nefna augnsaumað sessuborð, fléttusaumaða rúmábreiðu, sem kannske
er fegurst af þessum munum, einnig fléttusaumað sessuborð og hluti af fléttu-
saumaðri og augnsaumaðri rúmábreiðu, sem meðfylgjandi mynd sýnir. Þá er
hluti af refli með varplegg og fléttusaumi, krossofin rúmábreiða, hluti af
glitsaumuðum rekkjurefli, hluti af fléttusaumaðri rúmábreiðu sömuleiðis hluti
af teimtu brekáni og krossofið sessuborð, en elzti gripurinn mun vera
refilsaumað og blómstursaumað altarisklæði, sem sennilega er frá 15. eða
fyrri hluta 16. aldar.
Það er vissulega lofsvert þegar fyrirtæki sem nokkurs mega sín líkt og
Skeljungur, ráðast í að kynna íslenzka listmennt eins og hér hefur verið
gert og ekkert til sparað. Rafn Hafnfjörð hefur tekið myndirnar og prentun
hefur farið fram í Litbrá, með þeim ágætum að unun er að sjá. Elsa Guðjóns-
dóttir safnvörður hefur tekið saman skýringar við myndirnar. Þetta daga-
tal mætti gjarnan leiða hugann að því, að í þessu landi voru jafnan til
ríkidómar í listmunum þrátt fyrir fátæktina og harðræðið.
ROMMEL
Framhald af bls. 11
inu, sem hann stjórnaði. Þar var djúp
staðfest, sem Rommel hefði aldrei lát-
ið myndazt.
Á meðan Rommel var sviptur hug
sjónum sínum í Þýzkalandi, var Mont-
gomery að sækja í sig veðrið í Norður
Afríku. Við fullt tungl, þann 23. októ
ber, réðst hann til atlögu. Hann gerði
tvennt, sem kom staðgengli Rommels,
Georg Stumme hershöfðingja, á óvart.
Hann réðst á þýzka garðinn þar sem
hann var hæstur - við norðurenda
víglínunnar. Og í stað leiftursóknar
með skriðdrekum byrjaði hann á gam-
aldags stórskotahríð með þúsund stór-
um byssum í hnapp. Þannig hófst or-
ustan við E1 Alamein.
í fyrstu barst hún fram og aftur.
Hitler sendi Rommel aftur til Egypta-
lands til þess að skakka leikinn. Romm
el fór sér hægt. Hann þóttist viss um
að árás Breta í norðri væri yfirskin:
aðaláhlaupið yrði gert í suðri: en árás-
in hélt áfram í norðri. Flestir hinna
ítölsku bandamanna hans voru fallnir.
Hitler sendi fyrirskipun um að hopa
ekki um hársbreidd. Rommel, sem
vissi hvers hægt var að krefjast af
hernum, sinnti henni ekki. Þann 4. nóv-
ember var orustan unnin og Rommel
á undanhaldi.
Hann losaði um meginhluta Afríku-
herdeildarinnar og stjórnaði henni síð-
an í því sem almennt er álitið lang
erfiðast af öllum hernaðaraðgerðum
langt undanhald að enduðum ósigri í
orustu við ofurefli. Og þó gat hann enn
bitið frá sér: hann var enn fær um að
gera gagnárásir. En þennan vetur kom
Ensk-Amerískt herlið til frönsku Norð
ur-Afríku. Rommel var smátt og smátt
þröngvað upp í norðaustur hornið á
Túnis og í maí árið 1943 var styrj-
öldin í Norður-Afríku á enda
En Rommel var ekki öllum lokið
enn. Hann var fyrsti raunverulegi mót
herjinn, sem Ameríkumenn mættu í
Evrópu og um langt skeið var það
samkomulag, að gleyma því hvernig
hann lék þá. Minningar Breta voru
jafn sárar og frá lengri viðkynningu.
Brezkur rithöfundur leitast nærri sjálf
krafa við að finna afsakanir - af þeim
er nóg - til skýringar á því hvers-
vegna Rommel sigraði hvað eftir annað
hin beztu herlið sem Bretar gátu sent
á móti honum í eyðimörkinni. Þetta er
enn stærsta viðkenningin, sem hernað
arlist Rommels hefur hlotið - svið-
inn undan ósigrum, sem hefðu, ef til-
lit er tekið til styrkleika herjanna, al-
drei átt að eiga sér stað.
Rommel hefur í raun réttri aldrei ver
ið endurmetinn eftir þeim upplýsingum
sem ekki komu fram fyrr en löngu síð-
ar. Hann hefur verið gagnrýndur í smá
atriðum - að hann hafi stundum verið
helzt til fljótfærinn, að hann hafi
reist sér hurðarás um öxl og aðrir þýzk
ir hershöfðingjar orðið að hlaupa und-
ir bagga með honum. þetta er rétt.
Hann hefur sætt gagnrýni fyrir að vera
á þeytingi um vígstöðvarnar svo ekki
náðist til hans frá aðalbækistöðvunum
þegar taka þurfti mikilvægar ákvarð-
anir. Þetta er einnig rétt en þó með
þeim fyrirvara að þar var oftast ein-
hver ábyrgur aðili, sem gat tekið í
taumana og gerði það.
Gagnrýni hefur komið fram á birgða
og liðsflutningaaðferðir hans, en þetta
er atriði, sem ekki var eingöngu á
valdi Rommels sjálfs. Ef litið er á úr-
elta þjálfun, klaufalegt skipulag og lé-
leg vopn flestra andstæðinga hans á
árunum 1941 og 1942, virðist liggja í
augum uppi að fyrir Þjóðverja var
vænlegast til árangurs að hefja hraða
og ruglingslega bardaga, þar sem hinn
betur vopnaði og betur skipulagði að-
ili væri líklegri til að hafa betur. Og
eftir þessari uppskrift hagaði Rommel
Afríkuhernaði sínum.
Aðrar öljósari ástæður komu þar
einnig til. Ekki sízt njósnir. Rommel
mun hafa haft veður af sumum árásum
Breta, ef til vill með hlerunum loft-
skeyta. Það er víst að Bretar vissu fyr-
irfram um sumar árásir Rommels frá
háttsettum njósnara í ftalsk-Þýzka for-
ingjaliðinu. Ólíklegt er að full vit-
eskja fáist nokkurntíma um það.
Stjórnmálalegar ástæður höfðu sín
áhrif eins og vænta mátti. Þær voru
Rommel í hag að því leyti, að enda
þótt hann fengi aldrei nægan liðsauka
til að vinna stóra sigra sem hefðu var-
anlegar afleiðingar, var sárasjaldan tek
ið fram fyrir hendu hans þar til kom
fram í orustuna við E1 Alamein. Öðru
máli gegndi um hina ógæfusömu brezku
hershöfðingja. Nýlegar staðhæfingar um
eyðimerkurstyrjöldina bera að sama
brunni: Það er varla sá hershöfðingi
brezkur í landher, flugher eða flota,
sem ekki lýsir í æviminningum sínum
óheillaáhrifum þeim er herstjórn Win-
stons Churchills hafði á gang styrj-
aldarinnar. Enda þótt allir séu sam-
mála um að einbeittni og þrákelkni
Churchills hafi verið vel útreiknuð og
gagnleg, hafi ákvarðanir mannsins
sjálfs í hernaðarmálum riðið brezka
heimsveldinu að fullu. Raunalegur listi
yfir týndar skipalestir, sokkin orustu-
skip og misheppnaðar herferðir er nú
lagður hæversklega að fótum leiðtog-
ans - ákvörðunin um að berjast við
Þjóðverja í Grikklandi og taka til þess
beztu eyðimerkurhersveitirnar af Wav
ell hershöfðingja, sem færði Rommel
heim sigur hans í Afríku: missir hinna
miklu skipa Prince of Wales og Re-
pulse, sem send voru beint í dauðann
gegn Japönum án aðstoðar flugvélamóð
urskipa: eyðilegging heimskauts skipa-
lestarinnar PK 17, sem var afleiðing
tryllingslegra og vanhugsaðra ákvarð
ana er teknar voru í Dondon: miistökin
við Anzio. Listinn er óendanlegur og
hernaðarsöguritarinn Correlli Barnett
hefur sýnt fram á hvernig brezki for-
sætisráðherrann var einn traustasti
samherji Rommels í Afríkuhernaði hans.
Mörgum gagnrýnendum hættir til að
afskrifa Rommel sem góðan og glæsi-
legan herforingja og ekkert annað. Þeir
neita því að hann hafi haft tíl að bera
hæfileika þá og þjálfun sem þurfti til
yfirherstjórnar, en þá tign hlaut hann
fyrir lokaviðureignina við Montgo-
mery - í Normandy. Vissulega hafði
nafnið Rommel litla merkingu í eyrum
þeirra herflokka sem ruddust til land-
göngu D-daginn og síðar. En hefðu
þeir vitað það, var Rommel eini mað-
urinn, sem hefði getað stöðvað þá og
margar þær varnir sem urðu á vegi
þeirra voru verk Rommels.
Rommel hafði spáð því að líklegasti
staðurinn til innrásar yrði Normandy
og ennfremur að innrás yrði aðeins
stöðvuð á ströndinni, fyrsta daginn.
Hann hélt því fram, að hin venjulega,
og vissulega öruggari aðferð, að halda
vel aftur af brynsveitunum þar til ó-
vinurinn hefði gefið færi á sér, gilti
ekki fyrir árið 1944. Flugher Banda-
manna væri of geigvænlegt ofurefli.
Álit hans var að engu haft. Þýzku
brynsveitunum var haldið aftur, þær
voru malaðar niður og tafðar með loft
árásum, sendar á vígvöllinn í smá
skömmtum og eyðilagðar.
Og fyrir kaldhæðni örlaganna var
það flugher bandamanna sem var
banabiti Rommels - brezkur orustuflug
maður sendi kúlnahríð yfir bifreið hans
og særði hann iililega 17. júlí 1944.
Þrem dögum síðar átti sér stað hin mis-
heppnaða uppreisn hershöfðingjanna
gegn Hitler. Hefði hún lánazt, myndi
Rommel hafa tekið sæti Hitlers sem
æðsti maður þýzka ríkisins. En svo fór
sem fór og með upplýsingum, sem feng
ust við pyndingar samsærismannanna,
bárust böndin að Erwin Rommel. Og
Rommel var ekki lengur með hersveit
um sínum heldur sjúklingur á heimili
sínu í Herrlingen, þar sem Gestapó gat
gengið að honum.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. feþrúar 1968