Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1967, Page 11
urn að neita. Sjá þá, þessa
viLlimenn, eða ég veit ekki
hvað; að minnsta koisti ekki
menn. Sjá þá horfa inn í þessa
hráblautu gæru sem slyddan
er, al'lt líf, allt ein hráblaut
gæra! Ef þeir ætla raunveru-
lega að . . . ef það getur ver-
ið. . . ef þeir eru svona ban-
eitraðir!
Og þeir sáu hina stínga sam-
an nefj'um og horfa út í
myrkrið. Og heimurinn var
fulttur af bölbænum. Sortinn
muldraði og hraut ans eitt-
hfvert skapfúlt frumdýr, grár
og hryllilegur, og þeim fannst
hann sleikja kinnar þeirra
hráblautum túngum.
Úr frumdrögum að bókinni
„Blandað í svartan dauðann“,
sem keraur út um þessar
mundir hjá AB.
RÓMANTÍKIN
Framhald af bls. 9
brekkuna og settust þar, sem
þeir voru vanir að sitja. Síðan
stóð Egill upp og mælti hátt:
„Hvort er hér Önundur sjóni í
þingbrekkunni? “
Þessi dæmi eru mýmörg og
eins þau að fornmenn töldu
brekku frumskilyrði fyrir vali
þingstaðar. Sennilega hefur að-
eins verið gengið að fjórðungs-
dómum á rindanum.
Helgasti staðurinn á Þing-
völlum er að sjálfsögðu Lög-
berg og Lögbergsbrekkan og
búðarsvæðið þar í kring.
Þetta svæði er allt óvarið,
eins og á dögum Jónasar en
miklu verr leikið. Lögberg
blánar ekki lengur af berjum,
til þess er sparkað of mikið
þarna, þar er fremur örtröð,
það er heldur hvorki börnum
né hröfnum að leik, heldur
unglingastóði, útlendingum og
fullum mönnum. Snorrabúð er
ekki lengur stekkur heldur
þrep, sem fólk stígur á á leið
sinni upp að stönginni fána-
lausu.
Götuslóði hefur myndazt í
gegnum sumar búðirnar, t.d.
búð Guðmundar Ketilssonar,
sem vafalaust er gömul Mýra-
mannabúð, steinhellurnar,
merktu, á sumum tóftanna, eru
signar, Njálsbúðarhella brátt
horfin í svörðinn og merkingar
allar eru orðnar ill-læsilegar.
Tóm brennivínsflaska var í
Amtmannsbúð og er það máski
við hæfi, því að þeir voru marg
ir blautir amtmennirnir, en
þeir reyktu ekki Chesterfield
í Lögréttu.
Það var í annað sinn, að ég
sá þarna koma hóp íslendinga,
fjörutíu til fimmtíu manns.
Hópurinn stanzaði andartak við
flaggstöngina, líkt og hann
væri að athuga þetta prik, en
stökk síðan tóft af tóft, hvíandi
og æpandi og sparkandi og
linnti ekki rásinni fyrr en útí
Valhöll að setjast þar að kók-
drykkju.
Til mun vera nefnd, sem
heitir Þingvallanefnd og er
merkileg nefnd, það leggur
henni enginn gott orð. Þetta
kvað vera sex manna nefnd, ef
allt er talið og í henni er eng-
inn sagnfræðingur, náttúrufræð
ingur né fornminjafræðingur.
Hún er samt skipuð hinum á-
gætustu mönnum að sögn,
hverjum í sínu rúmi, en það er
haldið, að svo hafi æxlazt til,
að allir nefndarmenn séu
haldnir sömu meinlokunni í
sambandi við Þingvelli, og sex
faldist svo meinlokan þegar
þeir allir koma saman. Lög-
berg og svæðið þar umhverfis
virðist nefndinni óviðkomandi,
en aftur á móti bjástrar hún
við að rífa upp náttúrlegan
gróður hér og þar um vellina,
planta út barrtrjám og reisa
sumarbústaði. Ég hugsa ekki
meira um þessa nefnd, það ger-
ir maginn, og er hún úr sög-
unni.
S ú spurning hlýtur að
vakna, þegar maður virðir fyr-
ir sér hvernig umhorfs er í
þessum helgireit þjóðarinnar,
hvort ekki sé rétt að hafa
þarna stöðuga vörzlu yfir sum-
arið, girða staðinn af og hafa
mann við hlið í skýli til að
selja uppdrætti og bæklinga og
gæta virðingar staðarins, og
þarf hann að vera svo málum
kunnugur, að hann geti veitt
ítarlegar upplýsingar, ef ferða-
langar óska þess. Við girðum
af kirkjugarða og höfum menn
við gæzlu þeirra, er það þá ofí-
lagt að hafa þarna mann um
þriggja mánaða tíma eða svo?
Er það fjarstæðukennt að
hlaða upp búðir á þingsvæðinu
vestan árinnar og þá einnig
Lögréttu og stalla í Lögberg?
Við höfum stórt land til að
drekka á, væri ekki ráð að
láta sér nægja ísland utan Þing
valla til þess og banna drukkn-
um mönnum aðgang að þing-
svæðinu?
Hríslurnar við Þingvallabæ-
inn eru til lýta og útí hött við
umhverfið, hvað þá, ef þarna
næði að vaxa útlendur skógur.
Þegar farið er í gegnum hlið-
ið og ofan í gjána þyrftu að
blasa við mikil skilti úr varan-
legu efni, þar sem fólki væri
gert ljóst, að það væri komið
í helgan stað og ekki sé ætlazt
til að það hafi í frammi neinn
dárskap, hvorki kasti Chester-
fieldpökkum í Lögréttu né
brennivínsflöskum í Amt-
mannsbúð né hagi sér á annan
hátt, svo sem okkur er eigin-
legast úti í haganum.
Ég fór að væflast þarna um
þingstaðinn og rifja upp göm-
ul kynni. Það var orðið éliðið
og ég var einn lifandi manna
á staðnum, nóttin var björt og
kyrr, náttúran fersk eftir ný-
fallið regn, bl'ái liturinn ríkj-
andi, en þó féll kaldur hvítur
bjarmi á lónin úr vatninu og
á ána fram af Þingvallabæn-
um, og kannast allir við þetta
næturlitaspjald íslenzkrar nátt-
úru af eigin raun eða af mynd-
um Jóns Stefánsonar, sem not-
aði þessa liti mikið.
Mig langaði til að yrkja en
komst á þá skoðun, að það
væri bezt að láta það duga,
sem Jónas gerði, ég myndi
ekki bæta þar um.
M
iTl.er varð litið norður um
Vellina. Þar hillti undir flokk
manna og var hann kominn
útundir Kastalana og fór hann
mikinn. Fremstur ríður mað-
ur í blárri kápu og hef.ur hjálm
á höfði, gullroðinn, en skjöld
á hlið einnig gullbúinn, í hendi
hefur hann krókaspjót og var
gullrekinn falurinn; hann var
gyrður sverði. Þennan mann
bar hátt í söðlinum. Ég þóttist
kenna Egil Skalla-Grímsson.
Hann var að ríða á þing til
að veita syni sínum Þorsteini
að málum, en Þorsteinn hafði
banað tveimur þrælum Stein-
ars bónda í Ánabrekku. Þor-
steinn hafði tjaldað búð handa
föður sínum og var hún rétt
hjá þar sem ég stóð og þar sem
nú eru búðartóftir merktar
Guðmundi Ketilssyni, sýslu-
manni Mýramanna, en þar er
vafalaust einnig eldri Mýra-
mannabúð. Þorsteinn stóð úti
fyrir búðardyrum með flokk
manna og beið þefis að fagna
föður sínum.
Þegar ég var að rölta þarna
um gjóna og hugsa um Egii
kemur maður niður gjárveg-
inn á reiðhjóli. Þetta var út-
lendur karlfauskur búinn eins
og heiimskautafari og með
tvenn gleraugu.
Nú hefði verið rétt að ég
hefði í minningu Egils lagt
manninn undir mig og bitið
hann á barkann, en það sat
eins og venjulega við frómar
hugsanir, og ég sá ekki eftir
því, þar ég hafði mjög gam-
an af honum áður en lauk. Mig
hefði samt langað til að segja
við hann: — Nú erl þú kom-
inn á helgan stað, góði, og ætt-
ir eiginlega að draga sikó þína
af fótum þér, að minnsta kosti
þurrka vel af þeim áður en þú
hélzt niður í gjána, og síðan
taka ofan þetta ljóta húfupott-
lok. Þetta er nefnilega ebki ó-
merkari staður en enska parla-
mentið og ber sama virðing.“
Maðurinn spurði til vegar
til Valhallar og það ætlaði að
væflast fyrir mér orðið
„hlykkjóttur“, og ég uppgötv-
aði, að það orð verðum við
að kunna á nokkrum þjóðtung
um, ef við ætlum að geta sagt
þessum flöikkulýð til vegar.
Það getur vel verið, að það
verði fleirum erfitt en mér að
gera útlendingum grein fyrir
því lögmáli vegakerfis okkar,
að ferðalangurinn verði lengst
af að halda í aðra átt en hann
ætlar og komist samt á leið-
arenda um það lýkur. Þetta er
ekki sagt vegakerfi okkar til
íasts, það er furðulegt að það
skuli vera nokkuð og hlykkj-
óttur vegur er miklu skemmti-
legri en beinn vegur.
Við kunnum ekki að meta þá
tilbreytingu sem skyldi; að
vera sífelll hræddir Við að fara
út af í næstu beygju, auk
spenningsins við það að vita
heldur aldrei í hvaða átt mað-
ur er að fara, og hvar maður
að síðustu lendir.
Við höfðum mætzt ofarlega
í gjánni, og þegar karlinn hélt
af stað á hjólinu, þá vildi
hvoriki betur né verr til en það,
að hann stakkst á hausinn um
leið og hjólið rann af stað.
— Þetta hefur Egill gert„
hugsaði ég, af því þú tókst
ekki ofan, bölvaður.
Karlinn meiddi sig ekki, því
að það var mikill varningur
á iijólinu og varð hann undir
honum og dró úr högginu, en
þegar hann stóð á fœtur, tók
hann til að hundskamma hjól-
ið, svo að undir tók í veggjum
gjárinnar, og hristi það og skóik
tii.
Þetta fannst mér lærdóms-
ríkt. Við skömmum ævinlega
vegamálastjóra, ef farartæki
okkar renna til í lausamöl, en
það er miiklu viturlegra að
skamma bílana, þeir eru á
staðnum og ökumaðurinn get-
ur strax fengið ör.ugga útrás
fyrir reiði sína mieð því að
lemja uppá þeim.
Það er talið svo, að Njáls-
búð, hafi verið skammt frá ár-
bakkanum gegnt kinkjunni og
er þar flatur steinn í mýrinni
og hartnær sokkinn og á hann
er klappað, að þarna sé for-
mannsbúð og hafi menn nefnt
hana Njólsbúð.
„ . . . Það sumar voru þing-
deildir miiklar. Gerði þá marg
ur, sem vant var að fara til
fundar við Njál, en hann lagði
það til mála manna, sem ekki
þótti lí'klegt að eyddust sókn-
ir og varnir. Og varð af því
þræta mikil, er málin máttu
eigi ljúkast og riðu menn heitm
af þingi ósáttir."
Nú er gróið yfir þessi spor
nauðleitarmanna heim að búð
Njáls en ég heyri óminn af
tali hans:
— Svo má eigi vera að menn
nái eigi lögum og hlýðir það
hvergi að hafa eigi lög í land-
inu........
Og í annað sinn sé ég hann
koma heim að búð sinni, eft-
ir að mistekizt hefur að koma
á sættum í vígsmálunum eft-
ir Höskuld Hvítanessgoða og
nú er hann dapur og þreytu-
legur.
Þeir eru að tala saman feðg-
arnír á leiðinni heim til búð-
ar.
—- Nú kiemur það fram, sem
mér sagði löngum hugur um,
að oss myndi þungt falla þessi
mál.
—■ Eigi er það, segii Skarp-
héðinn, þeir mega aldrei sækja
oss að landslögum.
— Það mun þá fram koma,
segir Njáll, sem öllum mun
verst gegna.
Sem ég nú stend þarna og
er að hugsa um hinn orðhaga
og spakvitra mann Njál og
hversu gaman væri að eiga það
tungutak, sem hann átti blesis-
aður karlinn, þá standa þarna
skammt frá mér tveir nútíma
íslendingar fullorðnir og er þá
rétt að hlusta lítið eitt eftir
orðræðum þeirra og tungu-
taki, því að ekki töluðu þeir
lágt.
— Já, allt í lagi hittu mig
þá á eftir.
— Eftir! Það get ég ekki,
ég fer á eftir.
— Ég hef ékiki tíma fyrr en
á eftir.
— Já, en ég hef engan tíma
á eftir.
— Mér er ómögulegt að gera
þetta fyrr en á eftir.
— Jæja, ef ég kem á eftir,
hvar verður þú á eftir?
— Ég verð hérna á eftir.
— Jæja, kannski ég reyni
þá að koma á eftir, en ef þú
verður ekki hér á eftir, þegar
ég kem á eftir, þá kem ég
ekkert á eftir.
Það var að koma bíll og út
úr honum ultu nokkrir út-
lendingar. Þetta eru eins og
brjálæðingar þessi útlendi
myndavélalýður. Það hefur
ekki fyrr fasta jörð undir fót-
um en það byrjar að skjóta
í allar áttir. Það virðist ekki
skipta það neinu, hvað fyrir
verður, það bara hleypir af í
gríð og erg meðan filman end-
ist. Það var máiulegt á einn úr
hópnum að ég held, að ég hafi
lent á mynd njá honum.
15. öldin
Framhald af bls. 2
þægni og harðdrægni, fjandskapur ætt-
menna, rán og gripdeildir voru ein-
kenini aldarfarsins. Lengi hefur verið
jafnað til Sturlungaaldar um upplausn
og öryggisleysi, en 15. öldin var snöggt-
um verri, en þeirrar aldar menn áttu
engan Sturlu Þórðarson til að draga
upp mynd af aldarfarinu. Útgerðargróð-
inn og baráttan um hann varð til þess að
auka upplauisnina og spilla siðferðinu.
Forsend'unnar að atvinnúbyltingunni
er að leita erlendis. Efnahagsástand í
Evrópu á 14. og 15. öld var erfitt.
Snemma á 14. öld varð mikil hungurs-
neyð í álfunni, síðan geisar Plá'gan
1347-50 og fólkinu stórfækkar. Árferði
var slæmt, úrkoma meiri og kalsaveðr-
átta, einkum um norðanverða álfuna.
Landbúnaður dregst saman og efna-
hagskreppa hefst. Bankarnir á Ítalíu
verða margir gjaldþrota á fyrsta fjórð-
ungi 14. aldar. Samdráttar gætir á öll-
uim svið'Uim. Útþensla Evrópu, sem hefst
með krossferðum, landnámi í austur-
veg og auknum nýræktum, er öll, þegar
dregur að lokum 13. aldar. Þá hefst
afturförin, sem hélzt allt til miðrar 15.
aldar. Uppskerubrestur verður oftar í
áifunni á 14. öldinni en áður, þetta get-
ur bæði stafað af kólnandi veðráttu
og arðráni landsins. Áburðarnotkun í
þeim mæli, sem við þekkjum, tiðkaðist
ekki um þetta leyti. Víða var landið
orðið gróskusnautt eftir margra alda
rányrkju, þótt reynt væri að halda við
afurðagetu þess með því að láta akra
standa ósána um tvö til þrjú ár. Styrj-
aidir fækkuðu fólki ekki í slíkum mæli,
sem pestir, en afleiðingar styrjalda,
rán og eyðilegging verðmæta hafði af-
drifarikar afleiðingar. Kornræktin var
löngum dýr þegar Vs. til Vs uppskerunn-
ar fór í útsæði næsta ár. Kornverð fer
hækkandi í Evrópu fram undir 1300 en
tekur þá að lækka og kemur þar til
kornverzlun Hansaborganna, ódýrara
korn frá hinum miklu kornlöndum við
Eystrasalt.
Aðal viðskiptaland íslendinga fyrr
á öldum, var Noregur. Þar tekur að
bera á vinnuaflsskorti í landibúnaði um
1250, bændur taka að leita sér atvinnu
við sjóinn og við skógarhögg. Landverð
lækkar í Noregi frá 1350-1400 og víða
var akuryrkja aflögð og tekin upp kvik-
fjárrækt í staðin.n, ástæðan fyrir þvi var
stórhækkun á sméri. Smér hækkar um
50% á árabilinu 1200-1275, en korp
hækkaði ekki. Eftir 1360 nækkar verð
smérs enn og frá 1350-1400 nemur
hækkunin 50-60%. Hansastaðirnir verzl-
19. nóiv. 1087
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H