Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1967, Blaðsíða 9

Aldrei eru hestar traðaðir, hvað kopa
mundi of mikfð þeim gripum með brúk-
uninni, þar ei má heita hestar kviði sig
á hálfri viku eftir eins dags brúkun til
Keflavíkur."
Um sauðféð og aðbúnað þess fer sr.
Geir þessum orðum: „Engin eru hér
beitarhús á vetrum, borgir né fjárhús.
Sauðfé, sem fátt er, gengur allt úti í
fjörunni, gjafalaust og kemur aldrei í
hús. Það liggur undir upphrófuðum
skjólgörðum, til hverra það er rekið á
hverju kvöldi.“
Það má því með sanni segja, að eins
og manneskjan átti líf sitt undir sjón-
um og því sem úr honum fékkst svo var
líf hrossanna og sauðskepnunnar háð
fjörunni og því, sem hafaldan rak upp á
hana.
En hvað um kartöflur og kálmeti?
Ekki hefði verið ónýtt að hafa það með
so'ðningunni.
„Hver maður, er býli hefur hér í sókn,
hefur og 1 eða 2 garðholur, eftir því
ræktaðar, sem hver og einn er hneigður
til atorku og pössunarsemi. Ei eru hér
almennt ræktaðar kartöflur. Hefur mér
þó allvel lukkazt það 2 undanfarin ár og
mætti þó betur takast.“
Þótt liðið sé nokkuð á aðra öld síðan
þetta var ritað hafa tímarnir furðu lítið
breytzt hvað þetta snertir. Landið er þa'ð
sama. Úfin hraun og gróðurlaus, berar
klappir, gráir sandar. Það er ekki betra
undir bú heldur en þegar sr. Geir barm-
aði sér yfir grasleysinu svo varla var
hægt að æja hesti um hásumarið. Og
eftir þessu hafa menn eðlilega hagað sér
á þessum tímum hagræðingar og sívax-
andi skipulagningar atvinnuveganna. Nú
mun enginn nautpeningur til í Grinda-
víkurhreppi. Þar eru nú örfá hross og
eitthvað um hálft annað þúsund fjár.
Hér hefur eins og allir vita, útgerðin,
sjósóknin og fiskverkunin, verið fólks-
ins lifibrauð. Ef sjórinn brást áður fyrr,
þá tók sveitin og sulturinn við. Nú er
þáð bankinn og samfélagsins breiða bak.
Hvílíkur munur.
Á vetrarvertíðinni 1780 reru 27 skip
úr Grindavik, 8 áttæringar, 13 sexær-
ingar og 6 fjögramannaför. Áhöfn þeirra
var 50 heimamenn og 160 „Austmenn"
eins og Skúli fógeti nefnir þá. Og hér
koma fleiri við sögu. Stórútgerð þeirra
tíma lét sig ekki vanta í þessari aflasælu
veiðistöð. Stóllinn — biskupsstóllinn í
Skálholti — hélt þar úti 12 skipum, ein-
Lábarið stórgrýti á Staðarmölum.
um tíæringi og 11 áttæringum, en „áhöfn
þeirra var 2 heimamenn og 131 Aust-
maður." Var því engin furða þótt oft
sé tekið svo til orða um landseta á stóls-
jörðunum, að ein af skyldum þeirra sé
að róa á skipum stólsins á vetrarvertíð-
um. Sama máli gegndi um þá, sem sátu
á konungsjörðunum. Þar var það Bessa-
stáðavaldið sem réði og lagði lítt bærar
skyldur og kvaðir á landslýðinn. En
hvað þýddi að mögla eða kvarta. Þetta
var óumflýjanlegt hlutskipti ófrjálsrar
þjóðar, sem var kúguð og þrælkuð í
sínu eigin landi. Sjálfsagt mundi ríkisins
landsetum þykja hart undir slíku að
búa nú á tímum.
Allt er þetta nú löngu liðið. Þetta er
eins og ljótur draumur. Börhum sjálf-
stæðrar þjóðar í ríki velmegunarinnar
finnst þetta ekki geta hafa verið veru-
leiki. Nú sækja Grindvíkingar sjóinn
á glæsilegum flota stórra vélbáta allt
upp í 300 tonn. Á síðustu vetrarvertíð
reru þaðan um 40 bátar. Meira en helm-
ingur þeirra á heima í Grindavík. Slík
gjörbylting í sjósókn á sér vitanlega
langa sögu. Er hún öllum kunn, þeim,
sem fylgzt hafa með í atvinnuþróun
þjóðarinnar. Og að hún gerist í Grinda-
vík, eins og svo mörgum öðrum sjópláss-
um, á sér eina höfuð-orsök. Hinn stóri
bátafloti Grindvíkinga og öll sú mikla
„drift“, sem hann hefur sett í þetta sjó-
pláss og þar með uppgangur staðarins,
fjölgun fólksins, — allt byggist þetta á
höfninni og þeirri aðstöðu, sem þessum
mikla flota er búinn í Hópinu í Grinda-
vík.
Um Hópið fer sr. Geir Bachmann
allmörgum orðum í sóknarlýsingu sinni.
Er ekki úr vegi að taka það hér upp
að nokkru, svo mjög byggist lífsbjörg
Grindvíkinga á því nú framar öllu öðru.
Sr. Geir segir að Hóp (jörðin) hafi
miklar nytjar af tjörn þessari, sem sé
helmingi stærri en Reykjavíkurtjörn,
umkringd af landi á alla vegu nema
þeim, sem til vesturs veit. Þar er rif, ca.
200 faðma langt milli Sundvörðu og
Svínavörðu, sem eru sundmerki á Jám-
gerðarstöðum. Yfir rifið fellur um hvert
flóð, og í stórstraumi fer það svo að
segja allt í kaf varða milli. Ós er út úr
Hópinu rétt í útsuður. Má hann heita í
sömu stefnu og Járngerðarstaðasund . . .
„Hafa bændur fyrrum hér í Grindavík
eftir tilmælum kaupmanna og fyrir litla
þóknun grafið ósinn. dýpri, þótt enn sé
hverju haffæru skipi ófær, sökum þess
hve grunnur hann er. Mætti þó með litl-
um tilkostnaði hann dýpri gjöra, svo
þiljubátar og smærri fiskiskip örugg
gætu haft þar inni hæli og flúið þangað
í vi'ðlögum. Kæmust stærri skip inn í
Hópið er það ein sú bezta skipalega.
Mundi og einn kaupmaður hafa hér nóga
verzlun, ef einn væri um hituna, og í
engu sakna hinna nálægu kaupstað-
anna.“
En þetta eru allt bara ímyndanir og
áætlanir, óskir og vonir. Enginn veru-
leiki. —r- Þau einu not, sem hægt var að
hafa af Hópinu í tíð sr. Geirs Bach-
manns, voru þau að „í því veiðist mergð
hrognkelsa eftir Jónsmessu, einnig sil-
ungur og mikill áll.“
En sú kom tíðin, að Hópið í Grinda-
vík varð Grindvíkingum til annarra og
meiri nytja heldur en hrognkelsaveiða.
Nú má segja að Hópið sé lífæð plássins,
undirsta'ða tilverunnar á þessum upp-
gangsstað. Nú er Hópið ein sú bezta
höfn á landinu þar sem stærstu fiski-
skip geta farið hindrunarlaust út og inn.
í staðinn fyrir opna og erfiða brimlend-
ingu smárra báta — er nú öruggt lægi
stórra skipa, sem leggjast upp að bryggj-
um og bólverkum, þar sem er öll hin
fullkomnasta aðstaða til útgerðar.
Þessi bylting í útgerðaraðstöðunni hef-
ur valdið miklum breytingum í „byggða-
þróun“ Grindavíkur. Þrátt fyrir mikla
fólksfjölgun hefur heilt pláss — Staða-
hverfið — lagzt í auðn, en nýbyggðar
villur standa í röðum og vitna um fólks-
fjölgun og vaxandi velmegun.
Frá því verður sagt í næstu grein.
J
Gömul hús við þrönga götu.
1. október 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSIN'S Q
i