Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1966, Blaðsíða 4
. . ..
INIlNlnwNP
■ Ékm
.
.
''' . ’ '
;’
wm.
;f?i®l
riw'”i'www
• .-.
.
t" " ■'
ipf^ ■ ■■
’
.... ;■■.■■•;
b mmm.
NYR HUMANISMI
Læknisfræði og húmanismi
L æknisfræðin er elzta vísinda-
grein mannkyns, því að sjúkdómar eru
eldri en þa'ð sjálft, svo sem sjá má af liða
gigtareinkennum á steinrunnum beina-
grindum dínósára. Slys og méiðsli hafa
verið tíð á bernskuskeiði mannsins,
veiðistiginu, í viðureign hans við sér
stærri og Sterkari dýr. Athugun og
reynsla var þá eins og nú undirstaða
alira læknisaðgerða, og töframaður tók
hvorttveggja í arf hjá föður sínum eða
fóstra. Áður fyrr var oft talað um lækn-
islist frekar en læknisfræði, enda þarf
góður læknir að eiga innsæi listamanns-
ins og meðvitaðan eða ómeðvitaðan skiln
ing hans á því, sem felst undir yfirborði
hlutanna og ytri ásýnd mannlegra at-
hafna. Á öllum öldum hafa verið uppi
miklir læknar, þótt læknisfræði þeirra
væri ekki á marga fiska samkv. skiln-
ingi nútímans. Áhrif þeirra voru oft
fyrst og fremst sálræn og losuðu sjúkl-
ingana við þann ótta og öryggisleysi,
sem felst m.a. í hugtakinu stress.
Læknisfræðisaga er nýleg vís-
indagrein og helzti brautryðjandi henn-
ar var Karl Sudhoff (1®53-1938), sem
eftir að hafa stundað almennar lækn-
ingar í 30 ár varð prófessor við hið
nýstofnaða Institut fúr Geschichte der
Medizin í Leipzig 1005. Hann var mjög
lærður bæði í klassiskum fræðum og
þýzkri málfræði og gaf út um 500 ein-
stakar ritgerðir um rannsóknir sínar
auk mjög stórs ritverks um Paracelsus.
Athygli á gildi læknisfræðisögunnar
innan enskumælandi landa var einkum
vakin af hinum mikla lækni og kenn-
ara Sir William Osler (1649-1019), sem
átti þann einstaka feril að vera fyrst
prófessor í föðurlandi sínu, Kanada,
síðan við hinn fræga Johns Hopkins há-
skóla í Bandaríkjunum og að lokum
prófessor í Oxford. Æviágrip þessa dáða
kennara og húmanista er að finna í
Great Doctors (1003) eftir Henry E.
Sigerist, prófessor í þessari grein, fyrst
í Leipzig, en síðar við Johns Hopkins
háskóia, en sú bók er ævisögur merkra
lækna fyrri alda. Annars er Osler
þekktastur af handbók sinni í lyfja-
fræði, sem kennd hefur verið við marga
háskóla.
4». Norðurlöndum, þ.á.m. fslandi,
starfa nú félög áhugamanna um lækn-
isfræðisögu og gefa þau í sameiningu
út ársrit sitt Medicinsk Árbog, en af
meiri háttar enskum bókum um þetta
efni má benda á A History of Medicine
(1955) í tveimur bindum eftir Ralph H.
Major, prófessor við Kansas háskóla.
Nýstárlegt verk í þessari grein er A
History of Medicine (1965) eftir Brian
Inglis, því að þar er aðallega fjallað
um geðrænar og sálrænar lækningar
allt frá steinöld til síðustu ára. Brian
Inglis bendir á það, eins og Hans Selye
og fleiri menn hins nýja húmanisma,
að háskólalæknisfræðin sé orðin brotin
niður í ótal þröngar sérfræðigreinar,
þar sem að vísu sé um að ræ'ða ýmsa
takmarkaða sigra innan gripheldra
girðinga sérfræðinnar, en ekki um neina
stórsókn, eins og Hippokrates, Ambroise
Paré, William Harvey eða Louis Pasteur
og Joseph Lister hófu á sínum tímum.
Til þess er sjóndeildarhringurinn of
þröngur og tjóðurbandið við hæla efnis-
hyggju 19. aldarinnar of strengt. Heil-
lega yfirsýn um eðli mannsins vantar.
EFTIR PÁL V. G. KOLKA
LEIT AÐ MANNINUM
Cassino-klaustur
Sir William Osler
Sama er að vísu að segja um ýmsar
skyldar vísindagreinar, svo sem sálar-
fræðina, sem snýst að miklu leyti um
tilraunir með rottur og apa, en lætur
sig litlu skipta æðri stig sálarlífsins,
svo sem snilligáfu, að ekki sé talað um
ailskonar yfirskilvitleg fyrirbæri sálar-
lífsins, sem allar þjóðir á öllum öldum
hafa þó nokkra reynslu af. Það er hætt
við því að engin rotta gefi fullnægjandi
skýringu á listgáfu og hugviti Leonardo
da Vinci eða andagift Einars Benedikts-
sonar, af þeirri einföldu ástæðu, að þar
er um eðlismun en ekki aðeins stigmun
að ræða.
„Myrkar“ miðaldir
Mr ví hefur óspart verið haldið
fram síðustu 2-3 aldirnar, að á svoköll-
uðum miðöldum hafi ríkt algert andlegt
myrkur, sóðaskapur, hjátrú og hindur-
vitni. Einkum hefur verið flaggað með
þessu að því er snertir læknisfræði og
önnur skyld efni. Rannsóknir á sögu
læknisfræðinnar leiða hið gagnstæða í
ljós. Þannig segir t.d. Paul Diepgen í
Geschichte der Medizin (1949); „Mið-
alaamenn standa að háttum og þrám
að mörgu leyti mjög nálægt nútíma-
mönnum, þótt hið gagnstæða virðist við
grunnfæra athugun. Án miðaldanna
væri menning okkar óhugsandi.“ — ,,í
flestum klaustrum var ekki um sér-
stakan sóðaskap að ræða“. L. Hiller
segir í Surgery Through the Ages (1944)
í sambandi við hinn fræga skurðlækni
Guy de Chauliac, líflækni páfa (1300-
1368); „Það er merkilegt, að á miðöld-
unum kröfðust beztu læknarnir hrein-
lætis, og margir af spítölum þeirra
tíma voru betri í þessu tilliti en spítal-
ar aldanna, sem á eftir fylgdu“. Hugo
frá Lucca, sem var uppi um 1200 og
einnig var líflæknir páfa, viðhafði smit-
gát við skurðaðgerðir sínar (R. H.
Major) og Henri de Mondeville (1260-
1320) fylgdi aðferðum hans. Eftir hon-
um eru höfð þessi orð: „Guð eyddi ekki
aliri sköpunargáfu sinni í það að búa
til Galenos“ og sýnir það sjálfstæði
hans, því að gríski læknirinn Galenos
(um 130-290) var öldum saman talinn
nær óskeikull.
W.G. de Burgh heldur og mjög fram
hlut miðaldanna í bók sinni, sem nefnd
var í síðasta þætti, og telur það ekki
ná neinni átt að æða á sjö mílna skóm
yfir 1000 ára tímabil í sögu menningar-
legar framiþróunar Vesturlanda eins og
FJORTÁNDI HLUTI
þar hefði verið eyða. Hann telur að
vísu að öldunum frá hruni Rómaríkis
fram undir árið 1000 megi líkja við
jarðgöng, enda hafi kirkjan þá staðið
ein uppi af stofnunum rómverska ríkis-
ins og þó átt í vök að verjast. Á þjóð-
flutningatímunum og næstu öldum á
eftir ríkti sverðið en ekki penninn, eins
og Diepgen segir, en við það bættist
plágan mikla, sem kennd er við Justini-
Framhald á bls. 12
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. júní 1966