Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1966, Blaðsíða 2
SVIP-
MVND
Enn á ný er nafn hans í frétt-
unura. Stefan kardínáli
"Wyszynski, erkibiskup í Gniezno og
Varsjá og yfirbiskup (,,primas“)
Póllands, hefur einu sinni enn lent
opinberlega í deilum við kommún-
istastjórnina í Póllandi. Síðustu deil-
urnar benda til þess, að í sögu Pól-
verja verði honum skipað á bekk
við hlið hinna miklu kirkjuhöfð-
ingja í Póllandi (a.m.k. verður hann
leiddur til sætis með stríðandi
kirkjuhöfðingjum), sem óttuðust
ekki að eiga í höggi við krúnu eða
lýðveldi, þegar þeir álitu velferð
kirkjunnar krefjast þess, eða jafn-
vel, eins og oft hefur átt sér stað,
velferð pólska ríkisins.
Svo virðist, .sem ríkisstjórnir komm-
únista í Póllandi, Ungverjalandi og
Tékkó-Slóvakiu hafi nú ákveðið að rjúfa
vopnahlé það, sem undanfarið hefur
verið milli þeirra annars vegar og ka-
þólsku kirkjunnar í þéssum löndum og
P^tfastóls hins vegar. Átyllan er bréf,
sem Wyszynski kardínáli og 35 pólskir
biskupar sendu kaþólskum biskupum í
Þýzkalandi i nóvember síðastliðnum.
Þar eru samskipti Pólverja og Þjóð-
verja á liðnum öldum rakin, og beðið
er um „fyrirgefningu gamalla synda“ af
beggja hálfu. Stjórnin í Póllandi álítur
kardínálann og biskupana 35 hafa farið
út fyrir svið sitt og brotið freklega af
sér „með afskiptum af utanríkismálum
í því skyni að styðja hefndarþyrsta æv-
intýramenn í Vestur-Þýzkalandi“. Með
bréfinu hefðu þeir jafnað saman Pól-
landi kommúnismans og Þýzkalandi
nazismans. Valdhafar í Tékkó-Slóvak-
íu og Ungverjalandi hófu skömmu síð-
ar árásir á kaþólsku kirkjuna í lönd-
um sínum.
r I. essar deilur koma almenningi í
Póllandi á óvart. Pólverjar (95% þeirra
játa kaþólska trú) höfðu talið, að and-
úð yfirvaldanna á kaþólsku kirkjunni
hefði orðið úr sögunni með Stalínism-
anum. Almenningur hefur svarað þess-
ari ásókn kommúnistastjórnarinnar með
aukinni andúð á yfirvöldunum. Kirkju-
sókn hefur líklega aldrei verið meiri,
svo að stórhópar verða venjulega að
hlýða messu utan dyra vegna þrengsla
inni fyrir, og Wyszynski er hvarvetna
hylltur, þar sem hann kemur fram.
Sú mynd, sem menn gera sér af
Wyszynski yfirbiskupi, er mjög mis-
munandi eftir því, hver dregur hana
upp. Sumir gera hann að fulltrúa eða
sannri holdtekju ofstækisfullrar klerka-
veldisstefnu, óvini alira framfara og
stuðnmgsmanni afturhaldsafla í stjórn-
mílum og félagsmálum. Aðrir gera hann
að Ijúfum, blíðum og góðum guðs þjóni,
hálfbróður engla, dýrlinga og píslar-
votta. í rauninni er hann hvorugt.
I kirkjumálaráðuneytinu í Varsjá
er meðal annars sérstök deild, þar sem
valinn hópur kommúnistískra embætt-
ismanna starfar að ákveðnu verkefni.
STEFAN WYSZYNSKI
Það er að semja, eða láta semja, og
dreifa á skipulegan hátt áróðri gegn
Wyszynski kardínála, þar sem mann-
inum sjálfum og starfi hans er lýst á
mjög neikvæðan hátt. Áróðurinn er
mismunandi grófur eða fíngerður og
lævíslegur eftir því, hverjum hann er
ætlaður til lestrar. Þetta sýnir, hve
kardínálinn er í háum metum sem and-
stæðingur stjórnarinnar, enda er hann
fulltrúi hinnar einu stofnunar í Pól-
landi, sem eitthvað kveður að og komm-
únistum hefur enn ekki tekizt að sveigja
fullkomlega undir vald sitt. Sem dæmi
um áróðurinn má nefna svonefndar
„minnisgreinar kaþólskra Pólverja“, sem
sendar voru 2.000 fulltrúum á öðru
kirkjuþinginu í Róm, og sagðar voru
eftir kaþólska menn í Fóllandi. Fyrir
nokkru var König, kardínála í Vínar-
borg, sendur bæklingur, þar sem veitzt
var að Wyszynski, og undir áróðrinum
voru undirskriftir prófessora við há-
skólann í Lublin í Póllandi. König
komst að því, að undirskriftirnar voru
hreinlega falsaðar! í mörgum pjesum
er höfuðbiskupi Póllands lýst sem ó-
umburðarlyndum harðstjóra, og allt
bendi ttl þess, að hann sé ofstækisfull-
ur kreddutrúarmaður, sem hafi einung-
is áhuga á myrkviðum eldfornrar helgi-
siðafræði og Maríutrúarfræðum, en ekki
á nýjustu straumum og stefnum innan
kaþólsku kirkjunnar í guðfræðilegum,
þjóðfélagslegum og heimspekilegum efn-
um. Tveir fyrrverandi prestar, sem nú
eru starfsmenn pólska kirkjumálaráðu-
neytisins, senda- frá sér hvern bækl-
inginn á fætur öðrum, sem stefnt er gegn
biskupi þeirra. Þeir heita Jan Wierusz-
Kowalski og Tadeusz Wlodarczyk.
Jiardínálinn er miklu flóknari og
samsettari persónuleiki en höfundar
ævisöguágripa hans vilja gera hann.
Margir eiginleikar, sem taldir eru ein-
kenna dæmigerða, pólska skapgerð, virð
ast koma saman í lunderni hans. Þeirra
á meðal er brennandi ættjarðarást.
Hann er gæddur ákafri og viðkvæmri
föðurlandsást og þjóðræknislegum hita
og eldmóði í svo ríkum mæli, að ein-
ungis kristilegt hugarfar ásamt kaþólsk-
um boðum og bönnum hefur temprað
skaplyndi hans að þessu leyti og haldið
aftur af honum undir þeim kringum-
stæðum, þar sem slíkt var hyggilegt.
íilhneiging til þess að hegða sér eins
og andinn innblæs honum á hverri
stundu, eða hvatlyndi, sem lætur augna-
blikstilfinninguna ná yfirhöndinni í gerð
um hans; og tilhneiging til þess að reið-
ast, eða bráðlyndi, sem lætur hjartað
ráða yfir tungunni fremur en heilann,
þegar eitthvað er til umræðu, sem
honum er kært og hjartfólgið; þetta
hvort, tveggja tengist auðmýkt hugar-
farsins og sjálfsaga, og þegar það skiptir
raunverulega máli, þá er það hið síðar-
nefnda, — auðmýktin og sjálfsaginn,
sem nær undirtökúnum. Án nokkurs
efa er sigur hins síðarnefnda í þessu
ólgandi sálarlífi unninn eftir langa og
harða baráttu hið innra með manninum.
Það er sigur skynsemi og kaþólsku yfir
tilfinningum og föðurlandsást, sem næst
aðeins eftir stríða sjálfsbaráttu og al-
varlega lægingu og auðmýkingu.
A. lmenn lífsreynsla og framúr-
skarandi gott skynbragð á hugsunar-
hátt almennings ásamt raunsærri skyn-
semi blandast á einkennilegan hátt sam-
an við viðkvæmni í hugarfari kardín-
álans. Hann er örlátur að eðlisfari, en
hneigist ósjálfrátt til smámunasemi og
ómerkilegrar hefnigirni, þegar hann
þarf að svara fyrir sig.
„Hann ber sig eins og höfðingi“,
segja Pólverjar. Þessi setning segir
mikið um manninn. Hvað, sem um
Wyszynski má segja, getur enginn neit-
að því, að hann ber með sér höfðing-
skapinn, hvar sem hann kemur. Þetta
skilur hann sterklega frá Gomulka, sem
minnir alltaf á þunglyndislegan, og
hálfgrenjandi og óvinsælan skólakenn-
ara í hátterni sínu. Wyszynski er þess
greinilega meðvitandi, að hann er höf-
uð pólsku kirkjunnar, „primas inter
primates“, leiðtogi og metropolitan
pólsku kirkjunnar, sem er nákvæmlega
jafngömul pólska ríkinu og hefur enn
mikil áhrif á allan almenning í sið-
ferðilegum efnum a.m.k.; fyrir utan það,
að hún hefur alltaf staðið fremst eða
framarlega í langri og örðugri sjálfstæð-
isbaráttu, og hann hegðar sér samkvæmt
því.
E mbætti yfirprelátans af Póllandi
hefur stundum verið líkt við embætti
erkibiskupsins af Kantaraborg. Erki-
biskupinn í Jórvík (York) er er „Prim-
ate of England", en erkibiskupinn af
Kantaraborg (Canterbury) er „Prim-
ate of all England“. Sá er þó munur
á, að „Primas Poloniæ“ hefur
raunveruleg áhrif og jafnvel völd,
þó að í kommúnistaríki sé. Hinn gamli
titill hans er „Primas Regni Poloniæ“,
en rúna „Legatus natus“, og síðan á dög
um kirkjuþingsins í Konstanz er hann
löglegur „interrex", þ.e.a.s. konungur
eða æðsti yfirmaður andlegs og verald-
legs ríkidæmis í Póllandi milli kon-
unga. Konungar voru kjörnir í Póllandi
hér hér áður fyrri, en fengu ríki sitt
ekki sjálfkrafa að erfðum, þótt kjör-
geng konungsefni yrðu að vera af viss-
um ættum. Hlutverk höfuðbiskups eða
yfirbiskups var að kveðja saman þing,
„sejm“, sem kaus sér síðan kóng. Yfir-
biskupinn stjórnaði ríkinu á meðan,
hann krýndi bæði konung og drottn-
ingu; hann var forseti Öldungaráðsins
og sat í oddvitasæti á fundum Hins
æðsta leyniráðs og Krúnuráðsins.
Vitanlega hefur embætti yfirbiskupsins
breytzt á umliðnum öldum, en margt
hinna gömlu hefða varðveitist enn, ekki
sízt í hugum almennings.
Framhald á bls. 9
Framliv.stj.: Sigtas Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arm Garðar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstrætí 6. Sími 22480.
Utgefandi: H.í, Arvakur. Reykjavnt.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
27. marz 1968