Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1965, Side 6

Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1965, Side 6
Maya Deren. á með Das Kabinett des Dr. Caligari (1919), einhverri óhugnanlegustu mynd expressjónismans og forspá nazismans. í Der letzte Mann notaði Murnau hreyf- ingu myndavélarinnar til fullnustu, rétt áður en Eisenstein kom með sín snöggu myndskipti eða myndröðun (montage), sem olli stórfelldri byltingu í kvik- myndagerð. Murnau notaði aftur á móti tækni sem fremur rekur skyldleika sinn til Truffauts og annarra franskra nútíma kvikmyndamanna og nýtur meiri hylli nú á tímum en snögg myndröðun Eisen- steins. A.ðferðir Eisensteins koma bezt fram í þriðju mynd sem Listafélagið sýnir, en það er sú fræga mynd Beití- skipið Pótemkín (1924), næsta mynd Eisensteins eftir Verkfall (Stahka, 1924) Og sú sem varð honum til mestrar frægð- ar. Honum til aðstoðar við þá mynda- gerð var Gregorí Alexandroff, sá er heimsótti ísland seinasta vetur og lof- aði að ljúka Mexíkó-mynd Eisensteins, sem hann þóttist hafa í hausnum og skilja til fulls, þrátt fyrir samvinnuslit hans við Eisenstein um þær mundir. Hann kvaðst og hafa í höndum full- komið handrit Eisensteins að myndinni, þótt enginn hafi orðið var við slíkt fram til þessa dags, en kannske tekst þessum Eisensteinsbóhem að sýna eitthvað af því sem Eisenstein ætlaði að skapa með (þessarri mynd. Pótemkín stendur sem eitt merkasta minnismerki um tækni þöglu myndanna í klippingu og mynd- röðun. Hún var m. a. kjörin bezta mynd sem gerð hefur verið í heiminum, á heimssýningunni í Briissel. Þrátt fyrir tækni nútímans stendur Pótemkín enn mjög hátt í kvikmyndagerðinni og ber vitni um hugsanamátt Eisensteins og kraft áróðursins, enda skipaði Göbbels undirtyllum sínum að skapa þýzkan Pótemkín, þótt aldrei tækist. En í þess- ari mynd stóð Eisenstein með bylting- unni og brá allri snilld sinni á leik, þótt einstaklingshyggja hans ætti eftir að stangast illilega á við hugmyndaklafa kommúnismans, að undanskildum Alex- ander Nevskí (1938), en í ívaná grimmn (Ivan Grozní), sérstaklega seinni hlut- anum, komu skoðanir hans og túlkun á ívani grimma illilega við þá mynd er Stalin og pótentátar hans vildu fá fram. í fyrri hlutanum, sem var frumsýndur í Moskvu 1945 og hlaut Stalín-verðlaun- in, hélt Eisenstein þannig á málunum að myndin hlaut náð fyrir augum flokksins. Flest virtist í samræmi við leyfilega tjáningarmáta og ívan sýndur sem hinn máttugi valdhafi, gagntekinn af því að sameina Rússland í voldugt ríki, með sjálfan sig sem voldugt einingartákn. En í seinni hlutanum snýr Eisenstein sér að sálarstríði ívans, myndin verður innhverf sáifræðileg rannsókn, lýsir innri baráttu hans og sýnir að ívan er ekki efst í huga að mynda ríkisheild hennar einnar vegna, heldur vegna þess að hann vill gera það sem honum finnst horfa mest til heilla fyrir þjóð sína. Myndin sýnir og sálarstríð hans og efa- semdir, ótta við svik og grimmilegar hefndarráðstafanir hans. S einni hluti ívans grimma (lokið 1946) er fyrst og fremst persónuleg lífs- tjáning Eisensteins og sýnir meira af listamanninum sjálfum en nokkur önn- ur mynd hans. Stíll hans frá Ftóemkín er gjörbreyttur í þessari hans seinustu mynd. í stað snöggra myndtengsla er stíll hans orðinn hægur, myndsviðið og uppbygging þess aðalatriðið. Hvert brot úr myndinni er sem uppstilling er taka mætti út úr filmunni og innramma á vegg. Stórfengleiki myndanna og leik- máti ofar raunveruleikanum, útreiknað- ar hreyfingar og samleikur sviðs og persóna var árangurinn af kenningu Eisensteins um samruna (synthesis) allra lista í kvikmyndinni. Seinni hlut- inn var þó bannaður af Stalín. Eisenstein fékk ekki að halda áfram með þriðja hluta myndarinnar. Hann lézt skömmu síðar. En Sovétvaldið leit ekki á listrænt gildi myndarinnar í bannfæringu sinni, né var undirstraumur hómósexúalisma seinni hlutans ástæðan fyrir bannfær- ingunni. Myndin féll bara ekki að þá- verandi flokkslínu vegna þess að Eisen- stein „vanrækti þjóðfélagslega hlið ívans“. Meir en áratug síðar var ryk fortíðarinnar loksins dustað af seinni hluta ívams grimma og verk þessa marg- beizlaða og mesta hugsuðar kvikmynd- anna fékk að sjá dagsins ljós. Dugbók herbergisþernu (Diary of a Chambermaid), sem franski meistarinn Jean Renoir gerði í Bandaríkjunum 1946, verður einnig sýnd í vetur. Hún er gerð eftir sögu Octaves Mirabeaus. Annað kvikmyndaséní hefur nýlega gert mynd eftir sömu sögu, það er Luis Bunuel, og verður fróðlegt að sjá og bera myndir þeirra saman, þótt viðbúið sé að Bunuel verði löngu moldaður þegar mynd hans berst hingað. í stríðinu lagði Renoir á flótta frá heimalandinu og gerði nokkrar kvikmyndir í Bandaríkj- unum. Þykir Dagbók herbergisþernu ein sú bezta af þeim. Þar sem Bunuel virðist nota sögu Mirabeaus í þjóðfélagsádeilu, þá gerir Renoir góðlátlegt grín, á sinn mannelska hátt, að ríkisfólkinu í 19. öld. Með mynd Renoirs verða sýndar nokkr- ar smámynöir, m. a. eftir frumkvöðla kvikmyndanna, Lumiére-bræðurna. í mótsögn við Meliés, sem átti ekki minni þátt en þeir í sköpun kvikmyndanna, en gaf hugmyndaflugi sínu lausan taum- inn og skapaði ævintýralegan blekkinga- heim kvikmyndanna, þá héldu Lumiére- bræðurnir sig við jörðina og gerðu raunsærri myndir, myndir úr raunveru- leikanum, heimildarmyndir eins og L’Arrivée d’un Train. Einnig verður sýnd mynd eftir René Clair, Milliþáttur (L’Entracte, 1924), en Clair mun skipa sess meðal fremstu kvikmyndasmiða Frakka, fyrir myndir eins og ítalski stráhatturinn, Le Million og A Nous la Liberté (Lifi frelsið) og fleiri, sem I Ijóðrænu og satírisku formi sínu eru meðal beztu mynda fyrirstríðsáranna. Milliþáttur Clairs er nokkuð í anda súrrealismans og sérstaklega þeirrar stefnu sem nefnd var Cinéma pur, eða hrein kvikmyndalist, þar sem öllum á- hrifum frá öðrum listgreinum var varp- að fyrir borð og lögð áherzla á það sem kvikmyndin ein var fær um að skapa umfram aðrar listir, sérlega hreyfinguna. Bróðir Clairs, Henri Chomette, á hér einnig mynd, sem kallast Hrein kvik- niyndalist í fimm mínútur (Cinq Min- utes de Cinéma pur), en Chomette gekk miklu lengra í hreinræktun og súrreal- isma kvikmyndanna og mun þetta vera þekktust af fáum myndum hans, því feriil hans varð miklu skemmri en bróður hans. S einasta myndin, sem Listafélag Menntaskólans sýnir fyrir jól, er hin þekkta japanska mynd Rashomon (1951) eftir Akira Kurosawa. Sú mynd opnaði Vesturlöndum dyrnar fyrir japanskri kvikmyndalist. Myndin var sýnd hér í Gamla bíói fyrir mörgum árum, en síðan hefur fátt af japönskum listaverkum kvikmyndanna sézt hér nema þá í Laugarásbíói. Rashomon fjallar um sannleikann, eða raunar um afstæði sannleikans. Hún er frásögn af atviki, sagt af ýmsum aðilum er voru áhorfendur að því, en frásagnir þeirra eru aldrei samhljóða. Áhorfandinn er engu nær sannleikanum eftir að hafa horft á myndun frásagnar hvers og eins af atburðinum og fær ekkert svar við spurningunni: „Hver segir sannleikann?“ Bandaríkjamaðurinn Martin Ritt (Hud frændi) hefur nýlega lokið eftirgerð þessarar myndar, The Outrage, og er það Framhalii á hls. 11. 40. tbl. 1965 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.