Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1965, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1965, Blaðsíða 11
s i y y i S / x P o n s u r — Eintómt ofbeldi og hryllingur. Það ætti að höggva iiausinn af þessum ná- unga, sem setur þessa dagskrá sam an! Skáidsögur Herzog. Saul Bellow. Weidenfeld and Nicolson 1965. 21s. Þessi skáldsaga hefur farið sig- urför um Bandaríkin. Þarlendir gagnrýnendur hafa hafið söguna til skýja og bókin hefur verið á skrá mest keyptra bóka um nokk- urn tíma og þar efst. Höfundur er talinn bezti núlifandi höfundur Bandaríkjanna. Þetta er talin bezta bók höfundar. Á Englandi kom bókin út í jan. sl. Sagan segir frá miðaldra manni, Herzog, sem hefur orðið fyrir ýmsum áföllum. Hann er háskóla- maður, fæst við bókmenntarann- sóknir og heimspeki í þjóðfélagi, sem hirðir lítt um slík efni. Hann er utangátta og Gyðingur. Síðari kona hans yfirgefur hann og hann leitar sér ánægju með skyndikon- um, lendir í vandræðum við lög- regluna og finnst botninn vera að falla úr lífi sínu. Hann sezt að í húshjalli úti í sveit og tekur að skrifa bréf til Stevensons, Eisenhowers, Teilhards de Char- dins, Heideggers, Moses, ýmlssa skyndikvenna og fyrrverandi eig- inkvenna og Guðs. Þetta er til- raun hans til að finna einhvern botn í tilveru sinni. Hann gerir sig upp, líf hans var samansafn rutlkenndra hvata og kennda, sam hengislausra og tilbúinna. Hann leitar friðar og jafnvægis með sjálfum sér og vonar. Og að lok- um kemur sá dagur að hann þarf ekki að skrifa meira fyrr en „á morgun." Þetta er ágæt saga og bak við atburðarásina í lífi aðalpersónunn ar er barátta Gyðinga og nútíma- mannsins til að öðlast andlega staðfestu. Og að lokum öðlast Herzog vonina. Ævisögur Heinrich Himmler. Roger Man- vell and Heinrich Fraenkel. Heinemann 1965. 30s. Höfundar hafa dregið saman all ar þær heimildir, sem kunnar eru, til þess að gefa greinagóða mynd af hugsunarhætti og gjörðum þessa ískyggilegasta nazistafor- ingjanna. Aðalheimildirnar eru Skilríki og skjöl 1 varðveizlu Stjórnarinnar í Bonn, frásagnir eettmenna og samstarfsmanna, SS-manna og þrjónustufólks. Einn Jg hafa höfundar stuðzt við prent- Iiöar heimildir, einkum minningar Felix Kerstens, sem var einn þjón ustumanna Himmlers. Hjátrú og veikleiki fyrir allskonar hindur- vitnum voru aðalveikleikar þessa manns, hann var ginnkeyptur fyr- ir ýmiskonar hókus-pókus-skoðun um þegar í æsku, svo sem: stjörnu spáfræði, grænmetisáti, hómó- patíu, talnaspeki og loks nazism- anum og þeirri skoðun, að aríski kynstofninn væri öllum öðrum fremri. Hann var í æsku sam- vizkusamur og iðinn, góður nem- andi og sléttur og felldur um flest, ágætt efni í samvizkusam- an kontórista eða tollvörð. Veik- leiki hans fyrir frábrugðnum og sérlegum skoðunum var veik- leiki sem jafnframt varð honum vegur til æðstu valda inn- an nazista-klíkunnar. Um það leyti sem stríðið hefst var hann yfirmaður SS-sveitanna, Gestapó og glæpalögreglunnar. 1943 varð hann innanríkisráðherra og 1944 verður hann stjórnandi alls njósnakerfis Þjóðverja erlendis. Hann verður undir lokin næst- æðsti maður Þýzkalands og reyndi að lokum að semja um frið við bandamenn á eigin spýt- ur. Hann áleit þær kenningar sem hann aðhylltist alveg réttar og allt, sem hann gerði kenningunum til framdráttar, eðlilegt og sjálf- sagt. Aríski kynfiokkurinn var öllum öðrum æðri og því var sjálfsagt að styrkja hann og efla á kostnað óæðri mannflokka. Himmler trúði þessu og í þeirri trú voru að hans undirlagi fram- in hin verstu verk, verk sem eiga sér enga hliðstæðu í sög- unni. Þessi maður var í augum fórnardýra sinna sannur djöfull, var heima fyrir umhyggjusamur heimilisfaðir, nákvæmur og strangheiðarlegur, og er einn þeirra fáu nazistaleiðtoganna, sem notaði sér ekki aðstöðu sína til fjárhagslegs ábata. Og samvizku- semin í störfum var einstök. í umgengni við sitt fólk var hann kurteis og tillitssamur, sem sagt fyrirmyndar heimilisfaðir. Þegar veldi hans tók að dala, komu fram þeir eðlisþættir, sem orkuðu því að hann hlaut að binda sig við ákveðnar og trúarlegar skoðanir, veikleiki hans að geta ekki tekið sjálfstæðar ákvarðanir og brjálað mat hans á umheiminum. Hann var að eðlisfari feiminn og hlé- drægur, frami innan hersins var honum útilokaður en þangað stóð hugur hans í æsku, og þá grípur hann þær skoðanir, sem urðu honum styrkur og endur- bót þeirra vonbrigða. Hann hefst yfir sjálfan sig í kenningarkerfi nazismans, kenningin verður hon- um allt og í krafti hennar og trú á hana fremur hann verk, sem hann áleit nytsamleg og rétt en siðferðilega óbrjálað fólk tel- ur til glæpa. Ástæðurnar fyrir gengi najismans í Þýzkalandi eru margvíslegar. Á það var lögð mikil áherzla að móralskar kenni- setningar kristinna manna væru úreltar, tvö þúsund ára gömul kenning varðandi siðferði gat ekki verið rétt í augum nútima- manna. Þessi kenning lifði góðu lífi með fleirum en nazistum og lifir enn. Það er mikill siður nú á dögum að tala um úreltar kenn- ingar og að nýjum tímum fylgi nýtt siðferði. Það sem er nefnt gamaldags, hljóti að hverfa. En hér er á hængur, maðurinn sjálf- ur, uppbygging hans og eðlisþætt- ir eru mjög gamaldags, sam- kvæmt kenningum lífeðlisfræð- inga hafa engar breytingar orðið á gáfnafari og eðlisþáttum manns ins síðustu 30.000 árin og þær reglur sem reynzt hafa beztar í samskiptum manna hafa enn fullt gildi. Glæstustu kenningar í siðferði komu fram með Grikkj- um og Gyðingum og þó einkum með Gyðingum. Reglan að gera ekki öðrum það, sem menn vilja ekki að þeim sé sjálfum gert er ennþá í fullu gildi. Allt tal um modernisma í slíkum málum er jafn heimskulegt og það er hættulegt. Auk þess hefur þessi öld af litlu að státa í siðferðis- málum, hún hefur reist sér held- ur óþekkilega níðstöng með póli- tízku brjálæði, fangabúðum, þjóð armorðum og gasklefum. Þetta mas er enn hættulegra nú en áð- ur, vegna áróðurstækninnar, allra þeirra tækja, sem nú eru tiltæk til að pressa skoðanir inn í fólk og var það líka óspart notað af nazistum. Ómerkilegustu pólitík- usar geta nú náð áhrifum með fullkominni áróðurstækni fremur en áður. Um það bera vitni at- burðirnir í Þýzkalandi við valda- töku nazismans. Þegar búið er að telja fólki trú um að siðferðis- leg þörf nútímans sé önnur en fyrri tíma, bá er auðvelt að bera fram hinar fráleitustu skoðanir og djöfiatrúarbrögð. Hroki sá sem er iólginn i kenningunni um ágæti nútímans byggir bæði á heimsku og vanþekkingu; eins og venju- lega leiðir hrokinn alltaf til ófarnaðar og hinna verstu verka. Höfundar þessarar bókar hafa sett saman bækur um Göring og Göbbels. Jóhann Hannesson: ÞANKARÚNIR Til háskólans í Osló kom nýlega próf. Viktor Frankl, frá háskólanum í Vinarborg, fornfræigri borg keisaranna og dr. Freuids. Aðsókn að erindi þessa lærdómsmanns var svo mikil að menn fylltu hátiðasalinn og nærliggjandi herbergi, segir í fréttum. Til háskóla vors kom kom einnig góður gestur rétt eftir páskana, prófessor Wayne Thompson frá Cornell-háskóla, og flutti tvö erindi um aðra grein af því sama málefni sem próf. Frankl tók til meðferðar með Austmönnum. Aðgangur var öllum heimill, en fáir komu. — Austmenn létu blöð sín birta forsíðufréttir með niynd af sínum gesti, en hvar voru blaða- menn vorir þegar piófessor Thompson var hér? Svo virðist sem mikilvægar þjóðfélagslegar nýjungar fari fram hjá oss ef verðmætar eru, en vér hirðum einna helzt um froðuna af þeim erlendu áhrifum, er til landsins berast. — Annar fyrir- lestur próf. Thompsons hefði þó átt brýnt erindi til stjórn- málamanna vorra, ekki sízt þeirra, áem hug hafa á næslu kosningum. Víðs vegar um heimsbyggðina eru menn að fást við þau efni, sem rædd voru, einkum hugvísindamenn margra siðaðra þjóða, skólamenn cg aðrir uppalendur, leiðtogar kirkju og verkalýðs og margir aðrir. Hefði oss ekki veitt af að hagnýta þá þekikingu, sem hér var á boðstólum og aðlaga að íslenzkum staðháttum. Persónusögu hinna merku menntamanna vinnst hér ekki tími til að rekja. Þess skal aðeins getið að hinn fyrri er sál- fræðingur og hinn síðari sósíalvísindamaður. Hvorugan vant- ar gáfurnax-, fremur cn oss sjálfa. Um hvað voru þessir fræðimenn þá að ræða? Aðalefnið var alienation. Hinn fyrrnefndi greindi fiá því hvernig alienati- on birtist í pólitíkinni, stundum á furðulegan hátt í margvís- legum neikvæðum r.-yndum. Spyrja mætti hvað orðið alienation merki. Það er eitt af þeim mörgu latnesku orðum, sem tekin eru nálega óbreytt upp í enskuna. Tilsvarandi þýzkt orð í hugsjónasögunni er „Entfremdung", mótað af Hegel. Á íslenzku má fyrst um sinn nota orðið fi'amandleiki, unz orðafi'æðingar smiða ann- að betra. — Áður en orðið hlaut sína hugsjónasögulegu og vís- indalegu „mögnunÁ þýddi það m.a. þann verknað að láta af hendi hlut eða eign, að snúa sér frá einihverju, t.d. málefni eða áhugamáli, eða frá persónu, svo sem vinkonu eða vini, eiginkonu eða eiginmanni, ennfremur að ruglast eða missa vitið. — Tilsvarandi sögn, to alienate, ber í sér samsvarandi mei'>kingu: Að svipta ein'hvern annan vináttu eða hjálp, eða verða sjálfur sviptur vináltu. Að tapa verðmætum, láta þau af hendi eða afsala sér þeim. Að gera einhvern óvimveittan öðinim eða afhuga öðrum mönnum. — Þetta er í stuttu máli orðabókarfræðin. En út yfir það hafa fræðimenn og vísinda- menn magnað hugtakið, svo að nú má likja alienation við stóran trjástofn með mörgum greinum. Til greinanna teljast fylgi-fyrirbærin, sem höfundarnir nefndu í erindum sínum: Andúð á vinnu, áhugaleysi og skilningsleysi á því verki, sem menn vinna, kæruleysi um málefni samfélags og þjóð- félags, sambandsleysi við náttúruna (oft samfara furðulegum þekkingarskorti á einföldum náttúrufræðum), einangrun frá öðrum mönnum, deyfð og framtaksleysi gagnvart fáum vold- ugum mönnum, sem taka ákvarðanir fyrir aðra um þeirra eig- in mál (decision-makers), vonbrigði manna út af sjálfum sér og öðrum (stundum samfelldar keðjur af vonbrigðum, frustr- ations), vanþakklæti gagnvart velgjörðamönnum, tilgangs- leysis-þráihyggja (25-40% af stúdentum við suma háskóla eru haldnir þeirri þiáhyggju að lífið hafi engan tilgang), ástæðu- laus óánæigja, mótmæli gegn mönnum og málefnum, sem menn þekkja ekki, en andmæla aðeins af því að þeir eru „þeir“ og vér erum „vér“. Til viðbótar nefndi annar höfundurinn abs- urdleiklist, lögbrot, glæpi, geðveiki, sjálfsmorð o.fl. Það sem niönnum kann að virðast furðulegt er að þessum fyrirbærum er raðað saman eftir skyldieika undir stofnhug- takinu alienation. Vér könnumst við ýmislegt skylt: Rótleysi, áhugaleysi, kæruleysi, agaleysi, skólaleiða — og úr skáldskapn um könnumst vér við þann hjartans ís, sem er öllum hafís verri .... Bf hann gripur þjóð, er glötun vís. 16. tbl. 1965 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.