Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1965, Blaðsíða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1965, Blaðsíða 12
SVIPMYND Frambald af bls. 2. íengið tækifæxi til að sýn,a hvað í hon- um bjó sam leiðtoga. Önnur vor sú, að Verkamannaflokkurinn var smeykur við „sterka“ persónuleika: eftir „svik“ MacDonalds vildi hann heldur M leið- toga sem hefðu lítinn persónulegan metnað. i>ó þetta hafa valdið miklu, væri rangt að vóm'meta þau stenku áhrif sem persónuleiki Attlees var farinn að hafa bæði á flokksfélaga hans og aðra. „Mér virðist hann vera stór í sniðum," ekrifaði Felix Frankfurter, hinn kunni hæstaréttardómari sem Roosevelt skip- aði í embætti árið 1934. „Hann hefur hugrekki, er laus við alla þoku og hef- ur þess vegna innsæi og stórbrotinn einfaldleik, sem er ávöxtur eða kannski undirrót ósérplægni hans.“ Ýmsir fleiri voru komnir á sömu skoðun. „Hug- rekki“, „laus við alla þoku“, „einfald- leiki“ „ósérplægni“ — gæti þetta ekki einmitt verið grafskrift Attlees að loknu aevistarfi? A árunum 1935-1939 stýrði Attlee erfiðum flokki. I>á voru uppi raddir um samfylkingu, síðan um alþýðufylk- ingu með kommúnistum. Hann var and- víguir hvoru tveggja, og síðari atburðir, eins og t.d. sáttmáli Hitlers og Stalíns, leiddu í ljós, að hann hafði rétt fyrir sér. Það talar sínu móli um foringja- hæfileika hans, að hann skyldi geta haldið flolcknum saman og skapað sam- stæða stjómarandstöðu. Stefnu Verka- mannaflokksins í utanríkis- og vamar- málum skorti oft framsýni og ímyndun- arafl, en það var ekki fyrst og fremst sök Attlees, heldur hins sundraða Hokks, sem neitaði að viðurkenna hvað fælist í „sameiginlegu öryggi.“ Svo brauzt seinni heimsstyrjöldin út, og árið 1940 varð Attlee ráðherra í stjóm Winstons Churchills ásamt öðr- um leiðtogum Verkamannaflokksins og með fullu samþykki hans. Fyrst varð Attlee innsiglisvörður konungs og vara- forseti neðri mólstotfunnar, síðar sam- veldismálaráðherra og aðstoðarforsætis- ráðherra. Hann var einn af dugmestu og dygigustu samstarfsmönnum Ohurc- hills á stríðsárunum. Jr egar styrjöldin í Evrópu var af- etaðin og samsteypustjómin liðaðist eundur, sýndi Attlee að enda þótt trún- aður hans við stríðsleiðtogann Chure- hill hefði verið heill og einlægur á örlagaskeiði brezku þjóðarinnar, þó var hann ósmeykur við að berjast gegn honum af heilum hug sem leiðtoga íhaldsfiokksins á friðartímum. Útvarps- sennur hans við Churohill, sem gerði harða og glæsilega hríð að Verkamanna flokknum, voru honum til mikils sóma og höfðu ótrúlega mikil áhrif, ekki að- eins vegna þess að málflutningur hans var lágstemmdari og málefnalegri en ChurcihillS, heldur einnig fyrir þá sök að þegar hann kaus að lemja frá •ér, var hvert högg hnitmiðað. Sem forsætisráðherra fyrsbu Verka- manniaflok.ksstjómar með raunveruleg völd á þingi sýndi Attlee eiginleika, »em glöggskyggnir menn hötfðu fyrir löngu komið auga á, þó almemningi væri ekki kunnugt um þá. Hann hélt saman stjórn sinni þrátt fyrir alvarlega árekstra sterkra persónuleika og gagn- stæðra stefhumiða, og hann missti aldrei tiltrú flokksins, þó orðstór ráð- hierra hans væri með ýmsu móti frá einrnn mónuði til annars. En nú komu jafnframt fram eigin- leikar senr fáir höfðu orðið varir við éður. Márgar sögur eru til um það, 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS FERÐALOK Framhald af bls. 9. ert ljós bak við afgreiðsluborðið. Svo ég snéri frá og inn um nálægar dyr og bað uim egg og mjólk og brauð. Stúlkan var ítölsk. Hún sagðist alltaf vera syfjuð á morgmana, og þetta væri ek'ki góður staður, það væru svo marg- ir sem gteymdu að getfa tipps. Klukácan 9 luku Loftteiðrr upp dyr- um síníuim og sögðu mér bvað ég ætti að gera: að fara úr borginni klukkan elletfu með stórum bíl frá „terminal" í 1. tröð, 38. göfcu. Ég snéri aftur heim á Paramount og greiddi skuld mína: 15 dali og 70 sent. Ög tók leigubíi þegar klukkan var tiu mínútur gengin í ell- etfu og ók í honum á þemnan stað við fljótdð East River. Þama beið ég und- ir múrvegg og las í Dagtega spegiimum (Daily Mirror) vun morð og rám og marga ljóia sögu frá nóttinni og deg- inum í gær. Þangað til það var ekki meiri timi eftir, heldur ekið af stað. Það kostaði deillar þrjátóu og fimm. En ekki veii ég hvað otft ég varð að gefa tipps, það var svo oifit, frá tuttugu og fimim sentum upp í háltfan dal. O, þess- ir gráðugu smáþjófar í útlörwium, við hvert fótmál eru þeir á kafi í vösum manns, hvað eru íslenzkir skattheimtu- menn á við þá? Ég kom á flugvöllinn og í hendur ís- lendinga klukkan háltftólf. Mér gatfst nægur tími til hádegisverðar, og enn reyndist tími afgangs, til dærnis skrifa ég þetta meðan tíminn tii brotttferðar líður. Alls staðar í krinigum mig er fólk, en ég veit ekki neitt wn það, kannski það ætli sömu leiö og ég þó það tali aðrar tungur, teiðir loftsins eru öllum frjálsar sem betur fer. Við hótfumst á loft klukkan tvö og héddum í norðaustur. Gander og Ný- tfúndnaland hét naesti áfangastaður. >að eru allar flugstöðvar eins: rjómaís og pæ og margt fólk og einhver sem kall- ar í hátalara. Við héldum þaðan burt í ljósaskiptuaum, framundan var nóttin og átta stunda flug. Og við flugum uan nóttina þvera og í gegnum hana og inn í mongtuMioðann — heim. hvernig hann ávítaði og jafnvel rak úr staríi ráðiherra, sem ekki uppfylltu þær ströngu kröfur er hann hafði gert þegar hann tók við völdum árið 1945. Hann var meira en sáttasemjari. Hamn var leiðtogi ríkisstjómar, og þeir sem ekki urðu við kröfu.m hans urðu að víkja. í neðri málstofunni reyndist hann æ otfam í æ jafnoki Winstons Churc- hills. Venjulega var hann héldux óá- heyrilegur ræðumaður, en einstaka sinn um, þegar Ihonum gramdist einhver heimska eða umræðuefnið náði tökum á honum, gat hann sýnt mikil og óvænt tilþritf. etta gerðist hvað eiftir annað 1 umræðunum um Indland, áður en Ind- verjum vax veitt sjálfstæði árið 1947. Það var ekkl óeðlilegt. Sú djarfa ákvörðun að veita Indlandi og Pakistan sjálfstæði var frá honum runnin: hann var sannfærður um réttlæti hennar, og gefcur nú kallað sögwia til vitnis um það. Þetta var mikilvægasta ákvörðun í stjómartíð hans, og senmilega mun hún bezt geyrna nafn hexuiar í sögiunni. En hann hafði líka sína augljósu veik- leika sem forsætisráðherra. Framsýnni og atkvæðameiri leiðtogi hefði tæplega þolað Emest Bevin að gera skyssumar sem hann gerði sig sekan um í sam- bandi við Þýzkalamd og Palestínu, eða látið efnalhagsmálin lenda í þeim ógöngum sem raun varð á meðan Dal- ton var fjármálaráðlherra. Attlee tókst ekki að vekja með þjóðinni þegnskap- artilfinningu á erfiðum timuim. Eftir að Verkamannaflokkurinn fór frá völdum 1951 átti Attlee oft í brös- um við hægri og vinstri arm flokksins, sem sjaldan sátu á sátts höfði. Aneurin Bevan var honum erfiðastur viðfangs, og varð hann að grípa til óvæiginna ráða í október 1952 til að koma í veg fyrir algeran klofning, en honum var ógeðfellt að þvinga of ströngum aga upp á flokksmenn sína, þar eð það var skoðun hans, að flokkurinn ætti sjálfur að taka ákvarðanir, en síðan ætti harm sem leiðtogi að hrinda þeim í fram- kvæmd. Hann vildi líka, að bæði vinstri og hægri armur flokksins fengju að njóta sín. Af þeim sökum kom hann í veg fyrir að Bevan væri vikið úr flokknum fyrir kosningarnar 1955. Attlee hafði lýst því yfir, að hann mundi láta af forustu Verkamanna- flokksins strax og fullur einhugur væri um eftirmann hans. Það geiðist í d esember 1955, þegar hann var gerður að jarli og tók sæti í lávarðadeildinni. Þá hafði hann stjómað flokknum í 20 ár. Eftirmaður hans varð Hugh Gait- skell. A ttlee hætti ekki atfskiptum af op- inberum málum, þó hann drægi sig í hlé innan Verkamannaflokksins. Hann hélt til skamms tíma áfram að sækja fundi lávarðadeildarinnar. Honsum bár- ust fjölmörg boð um að heimsækja lönd í Evrópu, Asíu og Afríku, og hann þáði þau sem hanrn komst ytfir. Nokkr- um mánuðum eftir að hann hafði verið skorinn upp við kviðsliti 1958 fór hann í fyrirlestraferð til Bandaríkjanna og ræddi þá um eitt atf helztu hugsjóna- málrnn sínum: alheimsstjórn. Hann fór aftur til Bandaríkjanna svipaðra er- inda 1959 og 1960. Hann flutti lika ár- ið 1960 fyrirlestra við háskólann í Ox- ford. Síðustu árin hetfur hann talsvert fengizt við að skrifa í dagblöð og er þá gjarna ómyrkur í máli og óhefð- bundinn í skoðumum, enda hetfur hann engra flokksihagsmuna að gæta lengur. Hann lagðist t.d. eindregið geign aðild 3reta að Efnahagsbandalaginu og fór háðulegum orðum um „skriðdýrshátt" brezku íhaldsstjórnarinnar gagnvart evrópskum valdfaötfum. En nú er hann orðinn of lasburða til að hatfa sig mik- ið í frammi. Síðasta stóra átak hans var að vera við jarðartför fjandvinar síns, Winstons Ohurchills, og þá varð hann að sitja meðan aðrir stóðu. Churc- hill sagði eitt sinn um Attlee að hann væri „mjög hæverstkur lítill maður og hefur býsna mikið til að vera hæversk- uir yfir“. Sennilega hetfur þessi umsögn ekki átt að vera hrós, en hitt er víst, að Churchill hiósaði honum otft fyrir leiðtogahæfileika á þingi, og nú mun það almennt álit Breta, að Clement Attlee hafi verið einn af hinum at- kvæðamiklu forsætisráðtoerrum lands- ins, og það sem þeim þykir enn vænna um: hann er sérkennilegur og eftir- miimilegur persóiuileiki ekki síður en Churohill. 10. tbl. 1965.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.