Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1964, Blaðsíða 13

Seinni tíminn hefur ósjálfrátt fundiS,
að í þessu lerkriti hefur Marlowe op-
inberað sjálfa sál sína — ástríðuna að
öðiast þekkingiu sem lykil til að upp-
ljúka leyndardómum lífsins og alheims-
ins, ástríðuna að vita með vissu um
það sean við fáum aldrei að vita.
Þetta er eins og dramatísk, tákn-
ræn mynd af örlögum mannsins í al-
heiminum, hans sem er gæddur hæfi-
leikanum til að vita, en engu að síður
ráðvilltur að -lokum; reiðubúinn að
fórna sinni ódauðlegu sál aðeins til að
fá að vita; gerir samning við djöful-
inn og tapar — til þess eins að biða
eilífa glötun.
Það nægir ekki sem lýsing á þessu
dásamjega og átakanlega leikriti að
fara með þessi ógprþrungnu 'orð úr
því: „Sjá, sjá, hvar blóð Krists streym-
ii um festingu himins".
Það er engin furða þótt það þyki
áhrifaríkt austan járntjalds. Boðskap-
ur þess er í rauninni samsamaður
r.-annkyninu sjálfu: það kafar djúpt í
mannssálina, í þennan framandlega
hlekk milli þekkingarinnar og hins illa,
sem er eilíflega hluti af sálarástandi
mannsins.
Hinn 30. maí 1593 var Marlowe
drepinn. Yfir þeim atburði hvílir eng-
in hula, þar eð fullkomnar upplýsingar
liggja fyrir, sem gera hann vafalaust
mál. Og líklega hefði hann endað æv-
ina svona, hvort sem var, rétt eins og
sömu örlögin hvíldu á Dylan Thomas.
Það er vitað, að Marlowe hætti til
„persónlegi'a meiðinga við menn". Hann
Ihafði verið allan daginn í krá nokkurri
í Deptford, ásamt þrem vinum sínum.
Um kvöldið lá hann uppi í rúmi og
greip þá allt í einu rýting, sem Ingram
Friser átti, og stakk hann tvisvar. í
éflogunum á eftir, náði Friser rýtingn-
um af honum og staklc hann til bana.
Tveim dögum síðar voru jarðneskar leif
ar Christophers Marlowes lagðar til
hinztu hvíldar í kirkjunni í Depfcford.
Enginn komst í nein vandræði út af
þessu atviki — svo augljóslega var
þetta sjálfsvörn, og liklega höfðu þeir
Þessi tréskurðarmynd frá 1631 sýnir Dr. Faustus, þegar hann magnar fram
- Mefistófeles
sem listaverk framar „Venus og Adón-
is“, sem þá var tilbúið til útkomu.
að er ekki um skör fram, að
samtímamenn Elísabetar I töldu Mar-
lowe fremstan leikritahöfund sinn. Hann
opnaði brautina, hann gaf fyrirmynd-
ina, og hann setti reglurnar. Auk alls
þessa var hann sérkennileg og ógleym-
anleg rödd samtíðarinnar, með ástríðu
sína tíl skáldskapar og þekkingar, valda
og dýrðar,- Hann varpaði löngum
skugga á verk Shakespeares, bæði lífs
og liðinn. Árið sem hann dó samdi
Shakespeare það verk sitt, sem mestan
keim ber af Marlowe, „Richard 111“ —
mesta hollustuvott sinn til áhrifa meist-
arans. Marlowe er eini samtíðarmaður-
inn, sem Shakespeare vitnaði í, og það
sama sem með nafni, með tilvitnun
smni um „dauða hirðinn.“
f sama leikriti — með Marlowe í
huga — ritaði Shakespeare: „Það slær
mann meir til bana en mikið uppgjör
í litlu herbergi“ — enda hlaut hann að
vita hvað gerzt hafði í litlu kránni i
Deptford. Shakespeare hafði setningar
frá Marlowe bergmálandi í huga sér allt
til hins síðasta, svo sem um „hams-
lausu öldurnar“ í „Ofviðrinu“, sem má
rekja beint til Marlowes, aldarfjórðungi
fyrr. En hversu mikið og margt hafði
ekki gerzt á þessum árum síðan Mar-
lowe dó — Shakespeare hafði lokið öllu
lífsstarfi sínu. Hverju hefði Marlowe
ekki gefað afrekað, hefði hann náð full
um aldri? Þetta er sú spurning i öllum
bókmenntum Elísabetar-tímabilsins, sem
er kvalafyllst og raunalegust-
allir verið að drykkju. Hvað annað?
Hinn raunverulegi leyndardómur í
sambandi við Marlowe er samkeppni
hans, um það leyti sem sonnetturnar
komu út, við Shakespeare, um velvild
verndara Shakespeares, hins unga jaris
af Southampton. Flestir bókmennta-
fræðingar hafa lengi hallazt að því, að
„Skáldeljaiinn“ í sonettunum geti ekki
annar verið en Marlowe, að orð Shake-
speares, „Voru það hin þöndu segl hans
mikilfenglegu kvæða?“, gætu ekki við
annan átt en Marlowe.
Ég tel að þetta sé rétt, og eins hitt að
ég hafi rennt stoðum undir þetta með
því að tímasetja sonnetturnar og með
Þannig er Marlowe talinn hafa litið út,
en engar samtímamyndir eru til af hon-
uin
því að benda á, að myndin af Leander
í „Heró og Leander“, sem Marlowe lét
eftir sig, sé á sama hátt og mynd Shake
speares af Adónis í „Venus og Adónis“,
ekkert annað en hollustutjáning til
Southamptons hins unga. Þegar Mar-
lowe var drepinn var kvælðið ekki nema
hálfort, en engu að síður stendur það
gjarna Gielgud eða Olivier. Blótsyrði
koma aldrei fram á varir hans, því hann
elskar orðin heitar en svo, að hann
vilji vanhelga málið með ljótum munn-
söfnuði. Hann hefur hins vegar oft hund
skammað Liz Taylor fyrir ljótt orð-
bragð.
Þau ei-u nú bæði skilin við maka
sína, Liz og Richard, og nú er eftir að
vita, hvað verður úr sambandi þeirra,
• og hvaða framtíð bíður einhvers mesta
hæfileikamanns leiklistarinnar á þessari
öld.
HEMINGWAY
Framhald af bls. 6
1 salnum sátu Domingo og Alfredo mág-
ur hans. Þeir voru i nautaati eitthvað
álíka og Picasso er í heimslistinni. Ýms
ir fleiri sátu við sama borð, meðal
þeirra Ava Gardner hin fagra.
Og í miðjum hópnum sat gamli
drykkjubróðirinn minn, Blámann—„aug
lýsingamaðurinn.“ Skyldi hann þekkja
mig aftur? Ég efaðist um það, því að
ég hafði látið mér vaxa yfirskegg og
hökutopp. Ég gekk hægt að borðinu.
Gamli maðurinn var orðinn talsvert elli
legri. Hann var með gleraugu í grannri
umgerð og stórar herjdurnar héldu fast
utan um stórt gías með rauðu víni.
Loks mættust augru okkar, og hann
etarði á mig um stund eins og hann
kannaðist við mig, þrátt fyrir skeggið.
— Halló, Pabbi Blámaður, sagði ég.
— Blámaður? sagði hann. Svo fór
hann að hlæja.
— Hvor þeirra ertu? spurði hann.
Bob eða kafteinninn?
— Ég er kafteinninn, sagði ég.
— Já, veröldin er ekki stór, kaft-
einn. Hvað finnst þér? Náðu þér í stól
og tylltu þér!
Hann sagði hinu fólkinu hvernig við
hefðum kynnzt, og ég fór dálítið hjá
mér.
— Hvað fæstu við núna, kafteinn?
— Ég er að reyna að læra „auglýs-
ingastarfsemina“, sagði ég.
— O—jæja ... og hvernig gengur það?
hélt hann áfram.
— Æ, svona og svona, svaraði ég. Ég
vissi ekki að það var svona erfitt!
— Höfundur sem einhver töggur er
í, sagði Pabbi Hemingway, skrifar að-
eins um það *sem hann veit, og hann
getur ekki kreist meira úr sér en það,
sem hann hefur sogið í sig. Vertu aldrei
hræddur við að lifa, kafteinn. Og hugs-
aðu ekki of mikið um dauðann.
— Ég man hvað þú sagðir í herberg-
inu þínu, svaraði ég. Ég reyni að lifa
í miðbikinu. Að minnsta kosti held ég
að ég reyni það.
— Eitt skaltu muna, kaftéinn: Að
finna djúpt til er jafnmikilsvert og að
hug/sa djúpt.
Nautabanarnir tveir lögðu fátt til
málanna. Annar talaði við Pabba af og
til, hinn við Ava Gardner. Allir virtust
vera í góðu skapi — nema nautaban-
arnir tveir. Ástæðan var augljós. Þetta
var laugardagur — dagurinn fyrir.......
NauTABANARNIR tveir voru á
sömu skemmtiskránni. Þeir höfðu aldrei
verið þátttakendur í sama atinu áður,
og svo var að sjá sem hálfur Spánn
dáði annan, en hinn helmingurinn hinn.
Ekkert okkar vissi þetta þá, en daginn
eftir urðu stórtíðindi í nautaatssögunni.
Pabbi bauð mér að líti inn til sín morg-
uninn eftir — svo skyldum við verða
samferða á atið. Ég varð mjög upp með
mér. Pabbi dáðist að Domingo og nauta
baninn bjó í húsi hans.
Þegar ég kom þangað klukkan, tíu
morguninn eftir, lágu Pabbi og frú
hans við laugina í garðinum og sleiktu
sólskinið. Domingo var að tala við ráðs-
mann sinn og Ava Gardner.
— Hann er mikill nautabani, sagði
Pabbi. Og nákvæmni hans er snilldar-
leg. Það er skrítið með nautaat. Stund-
um langar matadorinn meira til að
drepa áhorfendurna en griðunginn. Lýð
Urinn, sem situr á pöllunum húrrandi
og öskrandi, getur gleymt nafninu hans
jafnfljótt og skoti er hleypt af byssu, ef
hann bíður bana. Fólkið hefur gaman
af að horfa á manninn og uxann, en
það reynir aldrei að skilja hvers vegna
maðurinn er þarna inni á liringsviðinu,
cg sárafáir vita að matadorinn hugsar
hlýjar til uxans en áhorfendanna. Ux-
inn er aldrei óheiðarlegur, hann er eins
og náttúran sjálf, hann gerir ekki það
sem hann vill gera, heldur það sem
hann verður að gera. Uxinn er eina á-
stæðan til að nautabaninn skilur betur
en nærri því nokkur annar hina raun-
verulegu þýðingu kærleikans, óttans,
ærunnar og virðingarinnar — sameinað
í ejnu hugtaki.
Ég hlustaði, og um hálfeitt-leytið
þennan dag skildi ég í fyrsta skipti hvað
Pabbi átti við.
E G stóð við hliðina á Pabba bak
við ,,nautaþilið“ — afdrepið sem lélegur
nautabani getur flúið í til þess að bjarga
lífi sínu. En um leið gilatar hann æru
og sjálfsvirðingu bak við þetta þil. Nú
gullu lúðrarnir og nautabanarnir tveir
komu inn á sviðið. Domingo átti að taka
á móti fyrsta nautinu. Það var frá Muro
nautabúinu, einu hjnna beztu í heimi.
— Hann sér illa á vinstra auga, sagði
Pabbi við Domingo, gættu vel að; hann
gerir fleiri atlögur til hægri. Þú átt við
erfiða skeþnu í dag, Domingo. Þessi
griðungtur er eins og eldfjall.
Domingo svaraði engu, en hristi höf-
uðið. Nokkjrum minútum síðar var hann
íerinn að fást við fnæisandi nautið, með
scmu glæsimennsku og lipurð eins og
ballettdansari. Tuttugu mínútum síðar
komu picadorarnir inn á hestum sínum
til þess að búa nautið undir banastung-
una. En áður en svo langt kom, hafði
nautið fellt tvo hestana og riddarana
sem á þeim sátu. Þegar Domingo kom
aftur inn á sviðið til þess að færa naut-
inu friðinn, og til þess að finna sitt
sannleiksaugnablik — vatt hið fnæsandi
kjötfjall honum allt í einu hátt á loft
á hornum sér. Múgui-inn öskraði, en
Domingo stóð upp aftur og blóðið lag-
aði úr mjöðminni á honum — og nú
háði hann kannski glæsilegustu viður-
eignina sem sögur fara af. Eldsnöggt
og snilldarlega stakk hann nautið bana
stungunni. Augnabliki siðar starði hann
á nautið eins og hann hefði misst kær-
an vin.
10. tölublað 1964
LlöBÓK MORGUNBLAÐSINS 13