Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1963, Side 12

Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1963, Side 12
Ikórskvompu fyrir ofan Hvannstóð- ið var einn maður skilinn eftir til að annast undirsetu, en hinir fóru á bandi niður. Aðstæður voru hinar verstu fyrir undirsetumanninn, er sat á lausu grjóti inni í gapanum svo þröngt að hann mátti sig naumast hræra og ekkert pláss fyrir brúnamann. Ekkert mátti út af bera, hryti undirsetu maðurinn fram af var hann viss með að taka þá með sér, sem komnir voru niður í Hvannstóðið og hröpuðu þá allir fram af hengiflugi. Ætíð var teflt þarna á tæpasta vað, þó er eigi kunnugt um að slys hafi hlotizt af. Á 110 ára tímibili eða þar um frá alda- mótum 1800, er heimildir ná, er tala þeirra, sem hrapað hafa til dauðs í Vest- mannaeyjum fimmtíu og þrír, þar af flest allir bjargmenn við fuglaveiðar, níu unglingar innan og um fermingaraldur í fugla- og eggjasnatti í fjöllum, og ein stúlka. í Stóraklifi fórust á fýlaferðum fjórir menn á síðari hluta 19. aldar, tveir þeir síðustu við sig í Skarfakálshvammana og í Vonda-Hvannstóðið. Þeir voru þrír eins og venja var og lýst hefur verið hér að framan, hver á sínu bandi lausir, komnir aðeins niður fyrir fjallsbrúnina, er steinn losnaði úr brúninni og féll í höfuð eins mannsins, sá brúnamaður hvað að fór og að maðurinn sleppti þeg- ar bandi, mun hafa rotazt. Hrapaði hann margar vaðarhæðir nið- ur í urð, hinir sigu niður á bekk neðar í fjallinu og réðu þar ráðum sínum, er séð var hvað skeði og hættu veiðum í bili. Gengu síðan austur Klif, mikla tor- færuleið, og komu félagar þeirra, sem verið höfðu uppi á Klifi til móts við þá. Fóru nokkrir niður og gengu vestur með Skönsum, sem kallað var, til að leita að líki hins hrapaða manns í urðinni og veita því viðbúnað, en tveir hröðuðu sér heim til að tilkynna presti slysið. Kom annar skjótt aftur og með honum nokkr- ir menn. Líkið var borið heim í segldúk og utan um það vafið brekáni. Það hafði verið hörmulega útleikið eftir hin ógur- legu loftköst fram af hverri bergsnösinni af annarri og lenti loks niður í stór- grýttri urð. Eftir að líkamsleifar mannsins höfðu verið greftraðar í kirkjugarðinum kom upp sá kvittur, að eitthvað af beinum hans hefði orðið eftir. Tók félaga hans að dreyma manninn og þótti hann koma að rúmi sínu og heimta bein sín. Þetta var haldið draumarugl og eigi sinnt. Þá á- gerðist aðsóknin og birtist hinn látni hvað eftir annað manninum í draumi og heimtaði bein sín með reiðisvip. Maður- ínn varð skelkaður, tók sig til og gjörði leit í urðinni. Fann hann fljótt staðinn, sem vargfugl sveimaði yfir. Bein komu í leitirnar, fleiri en eitt milli stórgrýtisins. Þau voru grafin niður í leiði hins látna, sem ekki gjörði vart við sig síðar. Mennirnir, sem fóru heim með líkið sem áður segir, komu aftur innan stund- ar og gengu að starfi sínu í fjallinu með hinum, sem eftir urðu og voru það beztu fjallamennirnir og höfðu stöðugt verið að veiðum á meðan. IVIiklum óhug hafði slegið á þá alla íélaga, er slysið varð, en við því versta mátti alltaf búast. Daprir og hljóðir héldu þeir áfram unz lokið var veiðum á því svæði, er ætlað var fyrir þennan dag og byrjað í því næsta að morgni Þetta var einn bjargræðisveganna og mátti hvorki bregða sér við sár né bana. Fram á brún við Bláskoruhvannsstóð- ið lá laus grjótskriða út á grjótnef. Með klapparkepp var grjót losað og skarað niður af nefinu til þess að geta fengið hnoðaburð þar, en venjulega er járn- bolti notaður. Um þrjá faðma var þarna niður á bekk og þar setið undir, ef farið var á böndum lengra niður. Skömmu fyrir aldamótin síðustu fórst þarna ung- ur maður ofan af landi á fýlaferðum. Hann var óvanur og höfðu félagar hans hann á milli sín, er þeir fóru á lærvað ofan fyrir brún. Grjótnefið ætluðu þeir að nota hver um sig fyrir hnoðaburð, en pilturinn fór ekki nógu varlega og ýttist bandið ofan af Nefinu og var þá ekki að sökum að spyrja, maðurinn lenti í lausu lofti og hrapaði fyrir hengiflug. Sunnan úr Klifinu hafa einnig hrapað menn og síðast fórst þar maður við fjár- safn. Slysfarasagan gæti verið löng, en hún verður eigi sögð hér. Víkjum aftur til veiðimannanna í Skarfakálshvömmunum, er frá greinir hér að framan. Þeir höfðu lokið sínu verki og vel fýlast þennan dag og allt farið að óskum og eftirtekjan mikil eftir daginn. Sigaböndin voru undin upp og látin í skútann, sem var þeirra geymslustaður og farið að tína saman fuglinn, sem kast- að hafði verið niður, en sumt af honum lenti í hvannstóði og skorum uppi í berg- inu og leitin tafsöm. Fuglinn var kippaður, 40—50 í hverja kippu, báru menn þær á öxlum sér lang- an veg og erfiðan og hættulegt grjót- hrun úr fjallinu á þessum slóðum. 3—4 vænstu fýlana mátti hver göngumann- anna taka að óskiptu úr hrúgunni, er komið var á skiptivöll. Þetta voru sér- stök fríðindi eða sem „premía“ eða happ- drætti sjómanna. Veiðimaður festi þá við ólina í fýlakeppnum og voru þeir kall- aðir keppfýlar. Birgðir af fugli voru axlaðar eða reidd ar heim á hrossum, öll hersingin af stað og úr öðrum veiðistöðum komu sams- konar hópar og einhversstaðar voru bát- ar að lenda með fugl úr úteyjum. Allir önnum káfnir þessa daga, er settu sinn sérstæða svip yfir byggðarlagið. Hús- mæðurnar kunnu að meta ágætt búsílag, þeirra var að sjá um fuglareyzluna og annað er laut að því að gjöra hann að þeirri góðu og hollu fæðu, sem hann vissulega var. Margur kveið samt fyrir fýlaferðunum og létti þegar þær voru úti og allt hafði gengið vel. Inn á gólfið í hjallinum var fuglinum kastað og veiðimaðurinn þvoði sér og íór úr fýlafötunum, dytta þurfti daglega að, festa nýja hnéleppa, ekkert stóðst sargið og urgið við bergið, staga skó, þó karbættir væru fyrir. Snemma var lagzt til hvíldar, dagurinn tekinn eldsnemma að morgni. R eyzlukonurnar höfðu naumast undan þar sem mikið barst að daglega, auk jarðarhlutans voru gönguhlutir. Keppzt var við að hafa undan og láta ekki safnast fyrir. Að reyta fýl þótti fremur iétt verk og hitt ólíkt meiri þræl- dómur að reyta svartfugl og lunda. Þrjár reyzfukonur sátu saman í hring umhverfis fýlahrúguna á miðju gólfi alla dagana meðan veiðar stóðu yíir, enda var það á einu stærsta heimilanna hér og vinnufólk margt. Fremst, næst dyrum, sat gömul kona, dúðuð í fötum, þótt hlýtt væri í veðri og með stóran skýluklút, sem nærri huldi andlitið og sjálf hefði kella horfið í fatahrúguna, hefði hún eigi setið í háu sæti á þangpoka. Hún hafði auknefnið písl sökum smæðar sinnar. En hafi það sannazt sem máltækið segir, að margur er knár þó hann sé smár, þá gerði það hér, því fáir hefðu getað boðið henni út í þessu starfi, þótt dauðlúin væri orðin af striti á langri ævi, við að hafa ofan af fyrir sér einni. Sjá mátti að sú gamla hafði enn krafta í kögglum, er hún greip fugl úr hrúgunni og slengdi ofan á skinn- svuntuna, sem hún bar framan á sér. Hún hafði visst tak á fuglinum, fór æfð- um höndum um bak og brjóst, beitti reyzluhnífnum, leiftursnöggt. Kastaði íuglinum síðan fullreyttum og strokn- l,m út í horn. Frá og með Jónsmessu hafði hún setið í fugli, reytt svartfugl og lunda frá morgni til kvölds í fullar 5 vikur og alltaf skilað sínu hundraði og vel það á dag. Hinar stúlkurnar voru ekki hálfdrætt- ingar á við hana, höfðu ráðið sig í sum- arvinnu til Eyja, af því þær langaði að sjá sig um og komu frá Reykja^ík. Hús- móðirin hafði lofað tveim af stúlkum sínum að fara austur á Fjörðu, þangað stefndi hugur unga fólksins á þessum tímum, héðan og af Suðurnesjum. „Fórst á Rjúkan, komst á Agli“, var viðkvæði hjá unga fólkinu hér í þann tíð. Vor og haust fluttu þessir litlu gufu- bátar, eign „Wathnes erfingja", fólkið á milli. Blómatímar voru þá austanlands, en fiskileysi og hagur manna þröngur hér. Piltarnir réðu sig sem formenn eða háseta á bátum hjá útvegsbændum, en stúlkurnar í fiskvinnu eða aðra algenga vinnu. Þótti fremd að hafa farið austur, eins og komið væri út í þá víðu veröld. Af Austfirðingum lærðu eyjamenn að fara með þorskalóðir. Jókst aflinn þá óhemjumikið og hófst nú hinn mikli uppgangstími fyrir Eyjamar. Ekki skyldu þær láta sér detta í hug að þær næðu í nokkurn dugandi eyja- strák, ef þær kynnu ekki svo mikið sem að reyta fugl, nöldraði sú gamla, sem hamaðist í gríð og erg, svo eitthvað gengi undan, gaf sér samt tíma til að skamma þær fyrir slæleg vinnubrögð, reyndi að kenna þeim tökin og að beita reyzluhnífnum og láta hann ekki lypp- ast niður úr lúkunum. S túlkurnar kveinuðu og kvörtuðu: „Fy Skam, su Komedia", „plokka Male- mukka“, muldruðu þær á sínu reykvíska penpíumáli. Aðra eins eldraun þóttust þær ekki haía komizt í og aldrei hefðu þær verið ráðnar upp á það. Sú gamla bað þær hætta slíku óráðshjali og sjálfar sig skyldu þær fyrir hitta, ef þær hertu sig ekki upp, því senn kæmi húsmóðirin, þegar tími væri til að kryfja fuglinn, og gæti svo farið að hún gerði þær kaup- lausar fyrir að svíkja verkið. Eigi væri þeim að þakka, að kúfurinn væri af hrúgunni, hún hefði fyíir löngu náð sinni tölu og hjálpað þeim og fleygði hverjum fuglinum eftir annan fullreytt- um í hrúguna þeirra og brátt væri ekki annað eftir en að sópa saman fiðrinu og myndi þá húsmóðirin komin til að hjálpa til, svo að ekki væri til spillis. f stúlkunum var hálfgerður stríðnis- hugur við kerlingarnornina, sem sat eins og assa bak við fiðurhrúguna og sagði þeim fyrir. Vísur og dægurlög úr höfuð- staðnum voru þeim kært viðfangsefni, ungum og glaðsinna sem þær voru, og lauluðu og söngluðu í sífellu og ungling- ar sem lokkuðust að tóku undir. Mest spreyttu þær sig á vísunum um hann Þórð Malakoff, drykkjurútinn mikla, sem öll Reykjavík kannaðist við, en kerlingin hafði margsinnis sagt frá því og var arýldin af, þegar hún var bústýran hans Þórðar, Árnason var hann frá Grafarkoti í Mosfellssveit, það var hans rétta nafn cg enginn hafði leyfi til að uppnefna hann. Kerlingin hálfsnökti og strauk burtu tár með handarbakinu með reyzlu- hnífinn á lofti. Hún hafði verið komin að því að hoppa upp í hjónasængina með Þórði og var það hennar kærasta um- talsefni við hvern sem var, hvenær sem færi gafst. Þeim hefði verið stíað í sundur af yfirvöldunum til þess að forða þeim frá barneignum, nóg væru sveitarþyngslin þó ekki fjölgaði hjá þeim Þórði. Hún var ailtaf fær um að sjá fyrir sér og jafnvel honum Þórði, hefði hann ekki verið sá dauðans aumingi sem hann var að drekk allt út, sem henni innhentist. Nam þó drjúgum, sem 'hún vann sér inn með Laugaþvottinum fyrir Fransarana og lausamennina í henni Reykjavík og að gera við fataleppana þeirra. Á sumrin reytti hún lundann úr henni Akurey og dugað hefði hún við kolavinnu engu sið- ur en þær sem hærri voru í loftinu. Kerlingin rausaði og rausaði, henni var engin stríðni lengur í söngnum um Malakoff, sem átti sínar skárri hliðar og góður þegar af honum bráði og var með einhverjum manneskjubrag og hafði sýnt henni karlmannlega hlýju. Stúlkurnar sneru öllu í spaug og sögðu sem satt var að mikill hjónamun- ur hefði verið með þeim. A nnað eins heljarmenni að burð- um hefði enginn þekkt, hlaðinn þunga- vöru í bak og fyrir, hestsklyfjum, gat bann hlaupið við fót, syngjandi, mátu- lega fullur, leiðina milli Reykjavíkur og Hafnarfjarðar, og skilaði ætíð öllu vel af sér, en hvort hann þurfti ekki að fá sér duglega neðan í því á eftir og liggja síðan lengi í roti. Gamla konan andvarp- aði. Það hefði margan góðan dreng hent að verða auðnuleysingi út af drykkju- skap. „Þótt deyi aðrir dánumenn, loff Mala- koff. Hann Þórður gamli þraukar enn, loff Malakoff. Þótt læknir vilji flensí Malakoff koff koff. Þá lifir Malakoff, þá lifir Malakoff“. Sagt var að Þórður hefði selt sig til krufningar, fyrir brennivín, þegar öndin væri skroppin upp af honum, lækna- stúdentum, er höfðu mikinn hug á í þarf- ir læknavísindanna að kryfja hinn helj- armikla búk brennivínsbeserksins. Um Þórð Malakoff segir: „Hann var syndandi fullur frá morgni til kvölds, dag út og dag inn, ár eftir ár“.(Kl. Jóns- son. Einkennilegt fólk. Blanda II. bls. 196). Víðar mun hafa verið sungið og gamn- að sér þessa daga, þótt staðið væri i ströngu erfiði. Þá var ekki útvarpið til að skemmta við vinnuna, sem kom þeim lítt að sök, er sjálfir gátu fundið gleðí Svipmyndir úr harðri lifsbaráttu Eftir Sigfús M. Johnsen — Siðari hluti 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 33. tölublað 1963.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.