Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1963, Blaðsíða 11

Jöhann Hannésson:
ÞANKARUNIR
HOMO AESTHETICUS
Löngu fyrir upphaf ritaldar á jörðunni koma fram þætt-
ir mannlegs eðlis, sem leitt hafa og enn leiða til
framleiðslu fagurra hluta, listaverka. f>að sem vér nútímamenn
getum gleggst um vitað frá forsögutímum, eru myndir og
riss í hellum, er verið hafa mannabústaðir eða fórnarstaðir.
Er aldir líða, koma í ljós listrænar smíðar úr leir, steini og
beini. En ljóðlist, sagnlist og sönglist frumsögumanna er löngu
gleymd, en vera má að leifar hafi varðveitzt í þjóðlögum, sem
enginn veit aldur á.
Homo aestlieticus eða artifex er á vorum dögum notað sem
heiti á manngerðum, er framleiða listræn verðmæti eða leitast
við að njóta þeirra. Hér er um að ræða listamenn, fagurkera
og listunnendur, margar greinar og mörg svið. Fagurfræði sem
þáttur heimspekinnar finnst hjá hugsuðum fornaldar. Platón
og Konfúsíus eru báðir á þeirri skoðun að ríkið eigi að skipta
sér af listum, einkum að vinna gegn úrkynjun tónlistarinnar.
Þeir ættu að vera nokkra stund meðal vor á laugardagskvöld-
um og heyra hvernig ríki nútímans rækja þetta hlutverk með
útvarpinu.
Almennt er talið að Kant hafi grundvallað hina „vís-
indalegu fagurfræði“, sem nútíminn býr við. En skjótt
greindust leiðir, og ræðir nú um ýmsar gerðir fagurfræði
(aesthetik), idealistíska, formalistíska, materialistíska, marx-
istíska og sóciológíska. Má hér af skilja að nóg er til af ágrein-
ingsefnum, ef menn vilja ekki fallast á samkomulag, en það
virðast listamenn ekki vilja.-Einn telur til lista það sem annar
listamaður nefnir sorphauga-dulspeki, einn telur til lista það
sem öðrum finnst verra en ekki neitt. Vor öld hefir þanið
listahugtakið vítt og breitt; er aldrei að vita hvenær maður
kann að blaka við einhverju listaverki. Ríkið vqrður líka að
vera nokkuð fínt og dekra við almenning, steypa sem flesta
í sama móti, gera listina ódýra og aðkvæma, fullnægja öllum
smekkstigum, ekki sízt hinum háværu og frumstæðu. Inn í
ríkislistina hlýtur því jafnan að blandast rusl og skvaldur,
einkum áður en menn ganga til náða, vegna undirvitundar-
innar, þegar menn eru of þreyttir eftir dagsins önn til að
andmæla nokkru.
rpil þess að njóta listar og fegurðar er nauðsynlegt að
varðveita frelsið: Láta ekki aðra telja sér trú um að
eitthvað sé fagurt, sem manni finnst sjálfum ljótt og rudda-
legt, láta ekki svínbeygja sig undir smekk og tízku, sem mót-
ast af örfáum mönnum.
Ekki ættu venjulegir menn að ætla sér þá dul að skera úr
um hver sé listamaður og hver ekki, allra sizt í samtíð sinni.
Og viðurkenna ber frelsi listarinnar og ábyrgð. Listamaður,
sem stofnar til árásar á einhverjar menningargreinar í nafni
listarinnar, má ekki láta sér bregða þótt hann verði fyrir
gagnárásum frá þeim, sem hann hefir ráðizt á, þar eð þær
greinar eiga sama rétt til frelsis og listirnar. Þótt listin sé fyrst
og fremst formsnilld, þá er hún þó mannleg, bæði með boð-
skap og án hans, og þess vegna er ekki t-il nein „laustsvíf-
andi“ list í þessum heimi.
KARL G. Smith í Seðlabanka
Islands segir frá:
Leng-i hefur mig langað að
heimsækja Bandaríkin, en ekki
hef ég samt látið mig dreyma
um það, vegna þess hve verð-
lag er þar hátt á okkar mæli-
kvarða. Það var svo nú í vor, að
mér bauðst, að dveljast hjá
kunningjafólki mínu í Florida,
sem búsett er þar suður frá.
Ég greip strax tækifærið, og
flaug vestur þann 10. apríl með
Loftleiðum, og var fyrsti á-
fanginn New York, að sjálf-
sögðu.
Hin gífurlega umferð stór-
borgarinnar kom mér fyrst
mjög á óvart og hraðinn
sem á öllu er. Eftir aðeins eins
sólarhrings dvöl í stórborg-
inni, sté ég upp í langferðabif-
reið frá Greyhound, sem allir
þekkja er hafa komið til
Ameríku. Flestir ferðafélagarn-
ir voru á leið til Daytona
Beach í Florida í páskafrí.
Kynntist ég nú ýmsu
Ferðin mín
skemmtilegu fólki, og furðaði
ég mig á því, hversu marg-ir
þekktu vel til íslands. Var nú
ekið svo til stanzlaust suður á
þeim fullkomnustu þjóðvegum
sem ég hef séð. Varð mér oft
hugsað til moldarveganna okk-
ar heima. Það var mjög
skemmtilegt að sjá hvernig
gróðurinn breyttist eftir því
sem sunnar dró, og varð sí-
fellt þéttari og gróskumeiri.
Aðeins einu sinni skipti ég um
bíl, í Jacksonville í Florida, og
héldu hinir áfram suður, en ég
í vestur til Tallahassee, sem er
höfuðborg Floridaríkis. Talla-
hassee er í Norður-Florida,
ekki langt frá Mexikóflóanum,
og er hin fegursta borg með
geysimiklum trjágróðri. Þar er
og skólahverfi mikið með mörg
um háskólum, og er þetta
hverfi heill bær út af fyrir sig,
ætlað eingöngu hvítu fólki, sem
þarna er frá öllum heimsálf-
um. Annað skólahverfi er ætl-
að fyrir svertingja, sem ég skoð
aði einnig, og gefur það ekkert
eftir í íburði, þeirra hvítu. —
Nemendur hafa eigin tennis-
og knattspyrnuvelli, sundlaug-
ar og kvikmyndahús. Fólkið er
einkar viðkunnanlegt, og mér
er óhætt að segja að hvergi
hef ég kynnzt eins alúðlegu og
hjálpsömu fólki og þarna. Á
páskadag var mér boðið að
skoða Wakulla Springs, sem er
mjög sérkennilegt landsvæði,
og þar er ein mesta uppspretta
í heiminum. Umhverfið er
einna líkast regnskógum Suð-
ur-Ameríku. Við leigðum bát
sem við fórum í út á hylinn,
þar sem uppsprettan er. í bát-
úm þessum er botninn úr
þykku gleri, svo sjá má gróður
og kvikindi gegnum hann. Er
út yfir hylinn var komið, tók
svertingi, sem stjórnaði bátn-
um, að syngja mjög annarlega.
Þá skeði það eftir stutta stund,
að stórar torfur af fisktegund
einni, er Caftish nefnist, komu
syndandi upp undir bátinn.
Svertinginn var með brauð,
sem hann kastaði til fiskanna.
Um leið og hann hætti að
syngja, hurfu þeir. Einnig eru
þarna margar tegundir af fugl-
um. Afbrigði af sverðfiskum
og krókódílum sáust í hópum,
fyrir utan skorkvikindin, sem
virtust hafa alveg sérstakan á-
huga á mér. Enn er ég útstung-
inn á handleggjum eftir lúalega
árás mýflugna. Mér var sagt
að margar kvikmyndir væru
teknar þarna vegna umhverfis-
ins. Hin íslenzka fjölskylda,
sem ég dvaldist hjá þennan
tíma í Florida, Kristín og Hilm-
ar Skagfield reka endurskoð-
unarskrifstofu og velþekkt
tízkufyrirtæki í Tallahassee. I
fyrra dvaldist hjá þeim Miss
Iceland, Anna Geirsdóttir, í
sambandi við tízkusýningu, og
hafa þau hjónin verið einkar
hjálpleg hinum íslenzku feg-
urðardísum. Gert er ráð fyrir
að Miss Iceland 1963 fari þang-
að í haust í sömu erindum og
Anna.
28. apríl kvaddi ég svo Flor-
ida og flaug með þotu frá
National Airlines til New York
með stuttri viðkomu í Jackson-
ville, Norfolk og Washington.
Mér er sagt að maður þurfi að
vera minnst einn mánuð í New
York, ef eitthvað á að sjá að
ráði, svo að ég reyndi að gera
mitt bezta þessa 5 daga, sem
eftir voru. í tvo daga var ég í
kynnisferð hjá First National
City Bank, á vegum þeirrar
stofnunar, sem ég vinn hjá, en
hinir dagarnir sem eftir voru,
fóru í það m.a. að skoða hinar
miklu byggingar Rockefeller
Center.
Einnig var mér boðið á íburð
armikla páskasýningu í Radio
City Music Hall. En nú var
tíminn úti, og 2. maí þaut ég
aftur í norðurátt á vængjum
Loftleiða. Sérstaklega vil ég
minnast á góða þjónustu Loft-
leiða, bæði í flugvélinni svo og
í flugstöðvunum, enda varð
hinum erlendu samferðamönn-
um mínum á leiðinni til ís-
lands tíðrætt um það. Ferða-
skrifstofan Saga skipulagði
ferðina að nokkru leyti, og
sparaði það áreiðanlega marga
snúninga og aukakostnað.
MARGIR hafa undrazt
hið háa verð sem Hóp-
flug ítala er nú komið
upp í en talið er að á-
stæðan fyrir bessum
verðhækkunum sé, að nú
hin síðustu ár hefur
rutt sér til rúms á ítalíu
söfnun Balbo bréfa og
Balbo frímerk.ia, en sem
kunnugt er, eru hin ís-
lenzku Hópflug ítala frí-
merki yfirprentuð vegna
komu ítalska flugkapp-
ans Balbo og flugsveitar
hans. Hafa ítalskir frí-
merkjakaupmenn o g
safnarar kembt Evrópu-
lönd í leit að Balbo frí-
merkjum. Eftir 2-3 ár
má búast við að Hópflug
ítala fari aftur að lækka
þegar söfnunaralda Bal-
bomerkjanna hefur geng
ið yfir.
Áf öðrum íslenzkum frí-
merkjum sem orðið er erf-
itt að ná í má nefna flug-
merki 1930, en þau merki
kosta nú um eða yfir 600
kr. settið. Heimssýningar-
merkin frá 1939 og 1940
hafa hækkað nú hina síð-
ustu mánuði og hefur verið
erfitt að fá 1940 útgáfuna
fyrir minna en 400-500 kr.
settið. Fyrir þá sem safna
frímerkjum í 4-blokkum
skal bent á, að heimssýn-
ingarmerkin, sérstaklega
1940 útgáfuna, hefur verið
möguleiki að fá í 4-blokk-
um, og ættu menn að fá sér
þessi merki nú, áður en
það verður algjörlega ó-
mögulegt. Upplag 2 kr.
merkisins frá 1940 er að-
eins 19000 eintök.
ÞÓ nokkru fyrir áramót
seldist upp hjá Póststjórn-
inni 1.80 kr. frímerki af
Jóni Arasyni, útgefið 1950:
Frímerki þetta hvarf svo
skyndilega af frímerkjasölu
póststjórnarinnar, að því
var líkast sem merkið hefði
gufað upp. Hefur verið ó-
mögulegt að fá þetta merki
síðan, og þeir fáu sem
átt hafa eitthvað umfram
hafa ekki selt merkið undir
4 — 5 krónum stk. Venju-
lega eftir að frímerki seljast
upp, er nokkuð framboð á
yfirverði, en svo varð ekki
nú, öllum til undrunar, því
enginn virtist eiga þetta
merki í neinu magni. En nú
kemur allt í einu skýring á
þessu fyrirbæri: Frímerkja-
sala póststjórnarinnar hef-
ur nú þetta merki til sölu á
nafnverði, eða 1.80 kr. og
er það til í tugþúsunda ein-
tökum. Þegar farið er að
spyrja forráðamenn póst-
stjórnar um þetta, er svar-
ið: „Þessi merki höfðu
gleymzt hjá endurskoðanda,
og komu nú allt í einu í
ljós“. Nú verður manni á
að spyrja; Hvernig er var-
•ið birgðabókhaldi póstsins?
Hvernig getur það skeð að
einstakar tegundir frí-
merkja, sem búið er að
tilkynna uppseldar, finnist í
tugþúsundatali, af tilviljun?
Er ef til vill von til að
fleiri tegundir sem uppseld-
ar hafa verið mánuðum og
jafnvel árum saman, fari að
koma fram, eftir vorhrein-
gerningarnar? Vonandi væri
að póststjórnin fræddi um
hvort safnarar eða kaup-
menn eigi von á slíku í ná-
inni framtíð.
MPM
Xr
18. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H