Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1961, Síða 34

Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1961, Síða 34
514 i LESBÓK MORGUNBLAÐSINS kostnað varð að taka með út- svörum, og þau voru um 1700 rdl. um þetta leyti. Þótti það ærið nóg og kvörtuðu allir um skattabyrði. Hæsta útsvarið 1861 var á Knudt- zonsverslun, 67 rdl. (en það sam- svaraði 134 kr. meðan krónan var í fullu gildi) En Jón Þórðarson í Hlíðarhúsum greiddi hæst útsvar af tómthúsmönnum, 9 rdl. og hef- ir það eflaust verið mikið hærra hlutfallslega heldur en útsvar stærstu verslunar landsins. Sá atburður skeði 1859 að ka- þólskt trúboðsfélag keypti Landa- kot af séra Ásmundi Jónssyni fyr- ir 4500 rdl. Þessi sala kom miklu róti á hugi manna. Mörgum þótti illt að bærinn skyldi ekki hafa eignast Landakot, en hitt var þó miklu verra, að nú vofði kaþólsk- an yfir bænum. Fyrir nokkrum ár- um höfðu kaþólsku trúboðarnir sezt að í Seyðisfirði og Grundar- firði og hafði þá slegið miklum ótta að hinni geistlegu stétt í land- inu. Sigurður Melsted lektor hafði samið bækling gegn kaþólskunni og fengið 200 rdl. verðlaun fyrir hjá stjórninni. En samt kom nú kaþólska trúboðið og setti höfuð- stöðvar sínar í Reykjavík, rétt við hliðina á stiftsyfirvöldunum. Bæ- arstjórn gat ekkert, aðhafzt, en sumir í henni munu hafa haft fullan hug á að reka þennan vá- gest, kaþólskuna, af höndum sér. Og fyrsta tækifærís til þess var neytt. I Landakoti var geymsluhús, sem prestur lét stækka og gera úr kapellu. Hann var óðar kærður fyrir þetta, og í undirrétti var hann dæmdur í 5 rdl. sekt fyrir að byggja án leyfis, og auk þess var honum bannað að nota húsið fyrir kapellu. Málið fór til yfirréttar. Honum þótti voðinn ekki stór. Hann felldi niður sekt prestsins, og sagði að hann hefði ekki brotið neitt af sér þótt hann hefði byggt á eigin lóð, fjarri öllum húsum. Hitt væri hvergi bannað í lögum, að kaþólskir menn reistu guðshús hér á landi. Yrði því að fella nið- ur bann undirréttar. — Þessi dóm- ur kom sem kalt vatn yfir þá, sem höfðu gusað mest út af kaþólsk- unni. Sorglegt að hér skyldi vera trúarbragðafrelsi, og engin vörn gegn þessum vágesti! Hlutaveltur hefjast Um miðjan nóvember 1858 tóku sig saman fjórar frúr í bænum, greifafrú Trampe, Ástríður Mel- sted, Lovisa Arnesen og Hólmfríð- ur Þorvaldsdóttir, að safna fé til jólaglaðnings fátækum. Þær til- kynntu: — Á milli jóla og nýárs höfum vér í hyggju að stofna til „Bazards“ sem kallað er, eða nokkurskonar búðarpalla með smágripum og munum af ýmsu tagi — til þess að styrkja þurf- andi menn í Reykjavík. — Þannig var tilkynningin um fyrstu hlutaveltuna, sem efnt var til hér á landi. Og vegna þess að fólkið var auðvitað alveg ófrótt um hverskonar fyrirtæki hér var um að ræða, þurfti auðvitað að gefa skýringu á því, og hún var á þessa leið: — Öllum þeim munum, sem skotið verður saman, verður skip- að niður á palla eða opin hólf, og verða öllum 'almenningi til sýnis þrjú kvöld kl. 6%—8% í stift- amtmannshúsinu. Kostar aðgang- ur 8 sk. fyrir fullorðna, en 4 sk. fyrir börn. Síðan verða allir þeir munir, sem eru minna virði en 2 rdl. 3 mörk seldir hlutkesti, en þó ekkert hlutkestið látið vera minna en 16 sk. virði. Getur þá hver maður sem vill leyst hlut- kesti með því að draga sjálfur númer í blindni, og kostar hvert númer 16 sk. — 29. des. um há- degi verða svo hlutkestin dregin opinberlega í stiftamtmannshús- inu, og koma þar þá allir sem áð- ur hafa leyst hlutkestisnúmer. Þegar búið er að varpa hlutkesti um alla þá muni, sem til hlut- varps voru seldir, verður afgang- urinn seldur við opinbert uppboð, og eins þeir munir allir sem nema meira en 2 rdl. 48 sk. virði Þannig voru þá hlutaveltur leiddar inn í íslenzkt þjóðlíf. Hér var merkileg nýbreytni í fásinni skammdegisins, og aðdráttaraflið var það að nú máttu allir koma inn í stiftamtmannshúsið. Skömmu seinna er tilkynnt að „Bazardinn“ verði dagana 27.—29. des., og svs kemur nýtt stórmerki: „Á hverju kvöldi verður auglýst með fall- byssuskoti bæði hvenær lokið verður upp og hvenær læst verði“. Fallbyssurnar sem Trampe greifi hafði flutt í Jörundarvígi til þess að kúga íslendinga með vopna- valdi, en aldrei höfðu verið not- aðar, höfðu nú fengið nýtt hlut- verk, að tilkynna bæarbúum hlutaveltuna í húsi stiftamt- manns! Minna mátti nú gagn gera! En þetta var víst eina gagn- ið sem hafðist af þeim fallbyssum. Rétt eftir nýárið var svo árang- ur hlutaveltunnar birtur. Safnast höfðu alls 222 rdl. 65 sk. og hafði því verið úthlutað til „sannra þurfamanna“ þannig: 1 fekk 50 rdl., 1 fekk 25 rdl., 4 fengu 20 rdl. hver, 1 fekk 15 rdl., 3 fengu 10 rdl. hver og 2 fengu 5 rdl. og Vz tunnu af rúg hvor. En 12 rdl. voru sendir prestinum til útbýtingar. Þess má geta að „sannir þurfa- menn“ voru þeir, sem ekki höfðu þegið af sveit. Árið eftir ætluðu þær greifafrú- in og Hólmfríður Þorvaldsdóttir að efna til „Bazards“ að nýu, og var tilkynnt að hann ætti að vera í gildaskálanum hjá Jörgensen. En

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.