Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1960, Side 13

Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1960, Side 13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 337 Menn hafa ekki gert jafn mikl- ar tilraunir um litskynjan fugla sem um litskynian dýranna. En tilraunir, sem gerðar hafa verið á hænsum sýna hve viðsjárvert er að kveða upp skyndidóma um lit- skynjanir. Ein tilraunin var sú, að marglitu ljósi var beint á hænsa- fóðrið, svo að sum kornin sýndust rauð, önnur græn, þriðju gul og fjórðu blá. Hænurnar tíndu þegar upp öll rauðu, gulu og grænu korn- in, en skildu þau bláu eftir. Af þessu var auðvitað dregin sú álykt- un, að þær sæi ekki bláan lit. En er tilraunin var endurtekin, fóru hænurnar að eta bláu kornin líka. Þá hugkvæmdist mönnum sú skýr- ing, að þær hefði í fyrstu gengið fram hjá bláu kornunum vegna þess, að þær höfðu aldrei á ævi sinni séð bláan mat. Fiskar geta greint ýmsa liti. Geddur, silungur, hornsíli og fleiri fiskar sjá rauðan lit, gulan, brún- an og grænan. Þetta hefir sannazt með því að fæða þá á rauðlituðum lirfum og möðkum um nokkurt skeið og bera síðan fyrir þá rauða ull, og gleypa þeir hana þá sem mat. Menn þykjast og hafa tekið eftir því að krabbar og marflær sjái liti, og sennilega hafa lang- flestir fiskar þennan eiginleika. Skordýr munu og sjá liti. Til þess bendir tilraun er gerð var með býflugu. Tilraunin var þann- ig, að gráum tiglum var raðað a borð en í miðju var blár reitur. Matur var settur á hvern reit og síróp á bláa reitinn. Eftir nokkum tíma varð flugan leikin í því að finna bláa reitinn, enda þótt hann væri færður til alla vega á borð- inu. En svo var skipt um, og í stað- inn fyrir bláan reit var settur rauð- ur reitur. Þá varð flugan vilt og gat ekki fundið sírópið. Það kom þá upp úr kafinu að býflugur geta ekki séð rauðan lit. í þeirra heimi eru aðeins bláir, gulir og fjólubláir Poppír ÞAÐ er enginn orðaleikur að segja, að dýrasti pappír í heimi sé banka- seðlar, því að pappírinn, sem not- aður er í þá, er dýrari en nokkur annar pappír. En ódýrasti pappir. sem til er, er blaðapappír. Á milli þessara tveggja tegunda eru svo um 1000 tegundir af alls konar öðrum pappír, allt frá munn- dúkum upp í fataefni. í Bandaríkjunum eru nú um 500 pappírsverksmiðjur og framleiðsla þeirra nemur um 10.000 miljónum dollara á ári. En pappírseyðsla Bandaríkjanna nemur um 418 pundum á hvern mann að meðal- tali. Kínverjar og Arabar urðu fyrstir manna til þess að framleiða papp- ír, en öldum saman var hann unn- inn í höndunum. Það var ekki fyr en um 1800 að fyrsta pappírsvélin kom. Það var enskur maður, Henry Fourdrinier, sem fann hana upp Eru pappírsvélar síðan við hann kenndar, því að þrátt fyrir miklar litir. En þær sjá líka útbláa liti, en það getur maðurinn ekki. Drekaflugur hafa næmasta lit- skygni, þá fiðrildi og næst möl- flugur. Húsflugur sjá að minnsta kosti bláan lit, því að þeim er illa við hann og forðast bláa veggi og blá gluggatjöld. Mýflugur sjá gul- an lit, hvítt og svart og geðjast bezt að svarta litnum. Einu sinni var gerð tilraun um þetta. Þrir menn, einn í svartri skyrtu, annar í hvítri og sá þriðji í gulri fóru þangað sem mývargur var. Eftir hálfa mínútu höfðu 1499 mýflugur sezt á svörtu skyrtuna, ekki nema 520 á þá hvítu og langfæstar á þa gulu. úr gleri breytingar og endurbætur, eru þær enn í grundvallaratriðum eins og sú vél, sem hann fann upp. Á seinni árum hefir þó orðið að finna upp margs konar nýax vélar, til þess að framleiða mismunandi pappír og úr mismunandi efni. Nú er pappir gerður úr hinum ótrúlegustu hrá- efnum, svo sem gömlum póstpok- um og gleri. Stofnunin „National Bureau of Standards" í Washington hefir nu um 50 ára skeið rannsakað og gef- ið upplýsingar um framleiðslu á öllum þeim pappírstegundum, sem ríkisstjómin þarf að kaupa, en hún kaupir pappír fyrir 100 miljónir dollara á ári. Stofnunin hefir sína eigin tilraunastöð og vinnur stöð- ugt að því að finna ný og ný hrá- efni til pappírsgerðar og nýar teg- undir af pappír, einkum með tilliti þess hvað bezt henti þörfum hins opinbera. í þessari tilraunastöð vinna 20 menn, þar af þrír doktor- ar í eðlisfræði og efnafræði. Tréni (cellulose) hefir löngum verið aðalefnið » pappír en það er hægt að fá með mörgu móti. ur timbri, sykurreyr hveitistöngum og kornstöngum bambus, hálmi, hampi og grasi. Pappír hefir verið gerður úr öllu þessu, en framleiðsl- an verður mismunandi hagkvæm. Það þarf til dæmis 300 lestir af töðu til þess að framleiða 100 lest- ir af pappír, og má það ekki minna vera til þess að vinnslan geti borg- að sig. Jafn mikið pappírsmagn er hægt að framleiða úr 200 lestum af timbri, enda er það nú alls staðar aðalefnið í öllum pappír. Menn eru þó íarnir að blanda trjágrautinn með ýmis konar efn- um og framleiða þannig nokkurs konar gervipappír. Til þessa nota

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.