Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1953, Síða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1953, Síða 13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS vinstri í því næsta, og þannig til skiptis úr því, þar til fláttan er orðin nógu löng. Meðalflátta er hér um bil 2 álnir. Flátturnar má vefja upp í stöngla, þegar þær eru ekki í notkun, og eru þær ekki ósvip- aðar gluggaskýlum (Jalousier). íslenzka kornið er verkað á vet- urna í sofnhúsunum. Aðallega má skifta sofnhúsverkunum í þrennt: 1) Það er kynt undir korninu til þess, er það álízt nægilega heitt til þreskingar, en hún fer fram á þann hátt að: 2) hið hitaða korn er troðið og 3) það er driftað. — Vil ég nú leitast *við að lýsa þessum verkum hverju fyrir sig. Áður en byrjað er að kynda er röftum og fláttum í sofnstæðinu komið í lag, og er það nefnt að búa um sofninn. Er svo borið á, sem kallað er, þ. e. kornið er tekið úr lönunum og borið í pokum að sofn- húsinu. Síðan er því hellt um gat, sem er á þekju sofnhússins, niður á sofnstæðið og jafnað um það eða breitt úr því. Vanalega eru bornar á ca. 2 tunnur af komi í einu, og nefnist það sofn. Sá, sem kyndir, fer vanalega á fætur um miðja nótt í skammdeginu, — því að á þeim árstíma var algengast, að unnið væri að verkum þessum, — og var byrjað svo snemma, til þess að dagurinn entist til að verka sofn- inn. Kyndir hann nú bál mikið undir sofnstæðinu og heldur því áfram í klukkutíma eða vel það. Til eldsneytis brúkast þurrkaður melur, sef og skógarviður, ef til er, i o. s. frv. Síðan lætur kyndarinn eldinn dvína og reykinn rjúka út, (gatið á þekjunni er einnig til þess að reykurinn komist út, og er hurð höfð fyrir skjól), en fer svo upp á sofnstæðið til að hræra í korninu, svo að það hitni jafnt, og er það nefnt að snúa á. Þetta er endur- tekið 4—5 sinnum, og er jafnan kynt og snúið á á víxl. Er það nefnt ein hita, sem kynt er á milli þess Grunnflötur sofnhúss. Sporaskjan í innri kró á að tákna eldstæðið, en hringurinn treðslubyttuna. að snúið er á. Nokkuð tekur það misjafnlega langan tíma að kynda hvern sofn eftir því, hvernig kornið er. Hafi hitnað í korninu, meðan það var í lönunum, útheimtist skemmri tími til þess að fá það full-kynt. En sá galli fylgir því aftur á hinn bóginn, að þá verður það ekki eins kjarngott, eins og ef það er „grænt“ og óornað, þegar það er tekið til kyndingar úr lön- unum. Sá, sem kyndir, reynir, hvort full -kynt er, með því að taka dálítið af korni og núa það milli handanna. Losni sáðin (þ. e. hýðið, sem hylur kornið) utan af og tininn — en svo nefnist ávallt hið verkaða ís- lenzka korn — kemur í ljós, þá er álitið, að kornið sé full-kynt, og látið þar við sitja. Lægðin, þar sem eldurinn var, er svo fyllt upp og tyrft yfir. Þegar því er lokið, er farið að taka ofan sofninn, þ. e. korn það, sem búið er að kynda, er látið í poka, þannig að gert er dá- lítið op á sofnstæðið og korninu síðan sópað um það niður í poka- opið, sem haldið er í sundur þar fyrir neðan. En til þess að korn það, sem fer utan hjá, þegar því er sópað niður, og það, sem loðir í fláttunum, fari eigi til ónýtis, eru breidd á gólfið fyrir neðan sofn- fZZ: 563 stæðið brekán, pokar eða því um líkt. Er því síðan safnað saman og það látið saman við hitt kornið. Síðan er kornið troðið. Fer það verk fram í tunnu þeirri, sem áður er lýst og nefnist bytta eða treðslu- bytta. Er hún hér um bil hálf-fyllt af korni því, sem nýbúið er að kynda. Við verkun kornsins þurfa að vinna auk kyndarans a. m. k. tveir menn. Fer nú sá, sem treður, ofan í tunnuna á nærklæðum og berfættur og hrærir í korninu með fótunum sitt á hvort, svo að það er á einlægri hreyfingu í byttunni. Styður hann sig við barmana á henni, og er verk þetta líkast því, sem verið er að þæfa voð, en þó ennþá erfiðara, enda er sofnhús- verkum yfirleitt við brugðið fyrir, hvað þau séu lýandi og óholl. Við núninginn, sem kornið mætir á þennan hátt í byttunni, losna sáð- in (þ. e. hýðið) utan af því. Þegar búið er að troða nokkura stund, er farið að drifta, þ. e. að- skilja tinann eða hið hreina korn frá sáðinni eða hýðinu utan af því, og er það gert þannig: Sá, sem driftir, notar til þess trog, álíka að stærð og venjulegt mjólkurtrog og í engu frábrugðið nema að því leyti að á göflum þess eru handföng, sem eru negld á eftir endilöngu, og er haldið um þau, þegar driftað er. Sá, sem treður, eys nú korni úr byttunni með höndunum upp í trogið, meðan hinn heldur því upp við tunnubarminn, þar til trogið er vel hálft. Að því búnu fer sá, sem driftir, inn í innri kró sofnhússíns og hristir til trogið ótt tig'títt, svo að kornið, sem í því er, lyftist dá- lítið upp frá botninum í hvert skipti, sem hrist er. Sáðin, sem er miklu léttari í sér en tininn, sezt því smátt og smátt ofan á í trog- inu, og af loftsúginum, sem mynd- ast við hina snöggu^hreyfingu, fýk- * ur hún út yfir trogbarminn. Síðan er tininn látinn í poka og byrjað

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.