Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1952, Síða 6

34
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

/ sinnum á þeirra máli. Hann vár
í' sálusorgari þeirra, ekki síður en
annara safnaðarmanna.
Ýmsum kann nú að virðast að
sjera Brynjólfur fari ekki með
rjett mál, þar sem hann talar um
að íslensku sóknarbörnin kunni
ekki dönsku, því að vel hafi hann
f vitað, að hjer í Revkjavík var ekki
f töluð íslenska heldur bjöguð
f danska. En þá ber á hitt að líta,
f að kirkjusókn hans náði víðar en
f yfir Reykjavík eina. Meiri hluti
f safnaðarmanna átti heima utan
r Reykjavíkur, og það mun vera rjett
f’ að margir þeirra skildu ekki
dönsku, enda tekur Geir biskup
rækilega undir þetta.
Þess má geta hjer, að skömmu
eftir að bæarfógeti bar fram óskir
‘ Dána hjer í bænum um guðsþjón-
ustuhald, stofnuðu hinir dönsku
lögregluþjónar og danskir kaup-
1 menn og handverksmenn hinn ill-
ræmda „klúbb“. — Það má segja
Frydensberg til lofs að hann var á
móti þessari klúbbstofnun, því að
r hann taldi að það mundi ekki verða
f til þess að bæta bæarbraginn. Hann
f fekk þar engu um ráðið og virtu
f hinir dönsku kaupmenn vilja hans
f að vettugi.
En það fór svo sem Frydensberg
f hafði grunað, að klúbburinn varð
f ekki nein menningarmiðstöð, held-
r ur varð hann til þess að gera ilt
f ástand enn verra. Þetta var ekki
f annað en drykkjustofnun, þar sem
r kaupmenn sátu öllum kvöldum
r fram á nætur, og þaðan breiddist
r út ómenning og vaxandi óregla.
® Klúbbfjelagarnir voru sömu
r mennirnir sem þóttust vilja auka
r guðrækni og siðgæði með því að
r fá danskar messur. Það sýnir heil-
r indin hjá þeim.
*
Stjórnin tók messumálinu auð-
vitað vel. Hinn 1. júní skrifar Kan-
sellí stiftsyfirvöldunum og segir
þar að ekkert sje að athuga við þá
skipan að messað sje á dönsku í
dómkirkjunni 5. hvern sunnudag,
meðan sú skipan haldist að prestur
messi 4. hvern sunnudag í Viðey.
Þessi regla var svo tekin upp og
helst óbreytt fram til 1827. Þá er
gefið út konungsbrjef (25. apríl)
um að hjer eftir skuli ekki messað
í Viðey nema 6. hvern sunnudag,
en hina fimm sunnudagana skyldi
guðsþjónusta fara fram í dómkirkj-
unni. Helst það svo fram til 1882.
Hinn 7. okt. 1881 stakk landshöfð-
ingi upp á því við stjórnina, að
gerðar væri breytingar á fyrir-
komulagi hinna dönsku guðsþjón-
usta í dómkirkjunni. Út af því setti
stjórnin 1. apríl 1882 þessar reglur:
1. að meðafi hinn núverandi dóm-
kirkjuprestur þjónar embætti
þessu (það var Hallgrímur Sveins-
son), skuli 5 sinnum á ári flytja
danska messu í dómkirkjunni
þannig að íslensk messa falli nið-
ur þann dag, sem á dönsku er mess-
að, og auk þess þrisvar sinnum á
ári jafnframt íslenskri guðsþjón-
ustu, en það sje annan hvorn há-
tíðisdaginn í páskum, hvítasunnu
og jólum;
2. að undir eins og unt verður
að útvega dómkirkjupréstinum
nauðsynlega aðstoð við guðsþjón-
ustuhald, verði dönsk messa ílutt
öll hin nefndu 8 sinni á ári, án þess
íslensk messa fyrir þessa skuld
falli niður nokkurn sunnudag eða
helgidag á árinu;
3. að þá er dómkirkjuprests em-
bættið losnar, verði þeim sem það
4
verður veitt, gert að skyldu að
halda uppi dönskum messum hin
nefndu 8 sinn á ári, án þess að
íslensk messa falli niður.
Hjer er þá svo komið að það er
viðurkent að danskar guðsþjónust-
ur eigi ekki að bola frá íslenskum
guðsþjónustum. Nú er ekkert minst
á Viðey, því að kirkjan þar hafði
verið lögð undir Mosfells presta-
kall.
Tólf árum seinna kemur svo að
því að hinar dönsku messur eru
feldar niður. Landshöfðingi skrif-
aði stjórninni 3. febr. 1894 um þetta
og fær svar íslandsráðgjafa dagsett
21. sept.:
„Samkvæmt allra þegnsamleg-
ustum tillögum ráðgjafans, eftir að
ráðuneytinu hafði borist brjef yð-
ar, hefur hans hátign allra mildi-
legast þóknast að samþykkja, að
konungsúrskurður 17. mars 1882
ásamt eldri ákvörðunum, sem
skylda dómkirkjuprestinn í Reykja
vík til að halda danskar messugerð-
ir í dómkirkjunni, skuli vera úr
gildi numin, þó þannig, að dóm-
kirkjuprestur sje skyldur að fram-
kvæma kirkjulegar athafnir á
dönsku, þegar hlutaðeigandi dansk-
ir meðlimir safnaðarins fara þess
á leit.“
—★—
Með þessu voru þá dönsku mess-
urnar af teknar eftir að hafa farið
hjer fram í höfuðkirkju landsins
um 90 ára skeið. En úr því að þessi
skipan gat haldist svo lengi, geta
menn reynt að gera sjer í hugar-
lund hvernig farið hefði ef dönsku
kaupmennirnir hefði fengið vilja
sínum framgengt um að hjer yrði
messað á dönsku annan hvorn
sunnudag.
— ★ —
„Blessuð sje Brynjólfs minning,"
segir Árni biskup Helgason þegar
hann skrifar um hann sem kennara
sinn. „Blessuð sje Brynjólfs minn-
ing,“ getum vjer líka sagt, því að
það er skeleggri vörn hans að
þakka, að Dönum tókst eigi að ná
undir yfirráð dönskunnar öflugasta
vígi íslenskunnar, hinni íslensku
kirkju. Fyrir þá einurð og skör-
ungsskap, sem hann sýndi í þessu
máli, fáum vjer honum seint full-
þakkað. Hinn fátæki prestur, sem
stórbokkarnir dönsku þóttust geta