Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1948, Blaðsíða 2
14
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Mööruvellir í Hörgárdal um aldamót — skólinn, íbúöarhúsiö, kirkjdn
gríski. Engin afturhaldsstjórn og eng
ar kyrrstöðu-ráðstafanir fá varnað
því, að lífið taki sífelldum breyting-
um, einkum að utanverðu. En breyt-
ingar gerast misjafnlega skjótt. Það
er einkenni íslendinga sögu um ævi
vora, sem nú gerumst hárir og aldr-
aðir, að aldrei hefur menningarlest
þjóðar vorrar íarið eins hart, svo-
kallað viðreisnarlið hennar, aldrei
borið eins hratt yfir og á síðustu ára
tugum. Reynslan hefur leitt í ljós, að
sum aldamóta skáld vor hafa verið
furðu berdreymin um framfarir þjóð-
ar vorrar. Auðdraumar og gull-draum
ar Einars Benediktssonar hafa ekki
síst rætst á stórkostlegan hátt. Höfuð-
borg vor er, sem haon sá og spáði,
orðin „stór og rik“, skip vor tyafa
stórum stækkað og kraftaverklega
f jölgað. Ef einhver hefði birt spágrein
í blöðunum aldamótaárið 1900 og full-
yrt þar, að árið 1947 ættum vjer allan
þann hinn mikla hafskipa- og báta-
flota, er vjer eigum nú, hefði sá hinn
sami, að líkindum, verið talinn geggj-
aður, og hvert blað, er prenta ljet í
dálkum sínum þvílikar tölur, verið
heímskað fyrir að ljá slíku brjálæði
rúm. Eða myndi marga um síðustu
aldamót hafa grunað það, að fyrir
miðja öldina, myndi flogið á klukku-
stund milli Akureyrar og höfuðstað-
ar vors?
Sumir draumar Þorsteins Erlings-
sonar hafa einnig að nokkru rætst. ÞA
er jeg var ný-fermdur, var jeg eitt sinn
á gönguför með ungum Möðruvellingi,
hinum mesta efnis- og hæfileikamanni
sem nú er löngu látinn. Jeg hefi aldrei
getað gleymt því, með hvílíkri hrifni
hann þrá-þuldi loka-erindið í hinu rót-
tæka kvæði, er kallast „Örlög guð-
anna“, þar sem skáldið spáir svo:
i
„Kóngar að síðustu komast í mát
og keisarar náblæjum falda,
og guðirnir reka sinn brothætta bát
á blindsker í hafdjúpi alda“.
Að vísu eru enn til bæði guðir og
kóngar. En hinum voldugustu keisur-
um hefur verið steypt af stalli með
því líku veraldarharki og blóði solln-
um ódæmum, að heyrst hefur í hvert
kot og hvern afkima jarðar. En hvað
var á unnið? í stað hinna kórónuðu
keisara hafa komið ókóranaðir ein-
valdar, sem síst hafa verið mýkri nje
mildari en þeir, sem fengu að erfðum
ríki sitt og völd. Munu og flestir sam-
mála um, að eitt stórveldið, að
minnsta kosti, hafi lítt grætt á afnámi
keisaradóms. Og úr því að jeg er far-
inn að minnast á breytingar, er gerst
hafa um ævi vor, aldurhniginna ís-
lendinga, fæ jeg ekki varist að drepa
á aðra breyting. Vjer, sem vorum
ungir um seinustu aldamót, trúðum á
frelsið, á málfrelsi, mannfrelsi, ein-
staklingsfrelsi. Að vísu þykist einhver
stjórnmálaflokkur berjast fyrir auknu
frelsi, hafa frelsi á stefnuskrá sinni
og skildi. Og játa ber, að bættum efna
hag fylgir aukið frelsi, meira svig-
rúm, vaxandi geta, fleiri færi á að lifa
eftir eðli sínu, löngun og hug — það
er að segja, ef menn eru f jár síns ráð-
andi. — En jeg hygg, að hjá því íari
ekki, að oss, mörgum aldamótamönn-
um, sýnist ískyggilega kenna skorts á
umburðarlyndi, er stjórnmálaskoöan-
ir eiga í hlut. Slíks hefur raunar löng •
um kennt með þjóð vorri, er virðist
helst hneigð til ofsa og öfga. En of-