Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1945, Blaðsíða 1
HUNDRAÐ OG FIMMTÍU ÁRA
MINNING SKÚLA FÓGETA
' »
VARLA mun það valcla ágrein-
ingi meðal Islendinga, þó að Skúli
landfógeti Magnússon sje talinn
vera eitt hið sjerstæðasta og stór-
hrotnasta mikilmenni í sögu vorri
bæði að fornu og nýju. — Maður-
inn var svo frábær að gáfum, á-
ræði framfaraþrá, athafnaþreki og
óbilandi viljafestu, að hann var
eins og til þess kjörinn, að skipa
öndvegissess á hvaða öld eða tíma-
bili sögu vorrar, sem hann hefði
lifað.
Þrátt fyrir nær óskiljanlega ytri
örðugleika, tókst honum með að-
stoð nokkurra annara ágætismanna,
að viðhalda lífskjarki og nokkurum
framfarahug í þjökuðum lýð á
mesta eymdartímabili sem ]>essi
þjóð hefir orðið að þola. — Hann
var hinn mikil Móses á dapurlegri
eyðimerkurgöngu þjóðarinnar á
18. öld.
Átjánda öldin var eins og kunn-
ugt er tímabil hinna miklu and-
stæðna. — Öld umkomuleysis og
örbyrgðar alþýðu manna, öld harð-
inda, eldgosa, mannfellis og versl-
unaránauðar, svo að minstu mun-
aði, að hið harðbýla en tilkorou-
mikla land vort yrði lagt í auðn,
Eftir S. K
og ])au 35—40 þúsund manns, sem
eftir hjöniðu, yrðu flutt hreppa-
flutningi til Jótlandsheiða.
Lýsir Ben. Jónsson Gröndal, á-
standinu á þessum tíma í kvæði
sínu: Samtal 18. og 19. alda. Lætur
hann 18. öldina segja við dóttur
sína 19i öldina:
. .„Runnið hafa til rif.ja minna
raunir margar á vegum bjarga :
Sauðapest mjer svall hið næsta,
og sóttir bólu, skæðar
dróttum;
eidúm skutu iðrin foldar,
eyddu fjám, og mannkyn
deyddi“.
En þetta tímabil „myrkravalds
og voðans“, átti einnig sínar bjart-
ari hliðar, — því sú öld fæddi og
ól upp glæsilega sveit hinna ágæt-
ustu manna, sem höfðu brennandi
áhuga á bættum k.jörum almenn-
ings og hverskyns framförum, sem
aukið gætu sæmd þjóðarinnar. —
Verður ekki farið út í þá sálma að
nafngreina þá sjerstaklega nú, en
ýmsir þeirra koma óhjákvæmilega
nokkuð við efni þessarar ritgerðár.
Bregður minningin um marga
Steindórs.
þeirra ilríki birtu yfir þetta dap-
urlega tímabil. Enda lætur Ben. J.
Gröndal í áðurnefndu kvæði: 18.
öldina segja við þá 19. um þetta
,,..Af þeirra snild hinar eftri aldir
þótta:
„. .Af þeirra snild hinar eftir aldir
allar skulu mig sælar kalla“.
En til að staðfesta það, að Grön-
dal gamli hefur í þessu efni verið
rjettdæmur um samtfð sína, sem
ýmsum veittist þó fullerfitt að vera,
má geta þess að mjög á sömu lund
er dómur flestra nútíma manna. Og
Þorv. Thor. * kveður svo fast að
orði í íslandslýsingu sinni: ,,ís-
land hefir aldrei átt eins marga
framúrskarandi dugnaðarmenn eins
og á seinni hluta 18 aldar og hugs-
uðu þeir allir um viðreisn og fram-
farir landsins".
En í þeim 'glæsilega flokki gnæf-
ir þó hæst Skúli landfógeti Magn-
ússon, *og niá hiklaust segja, að
hann hafi með óvenju miklu og á-
gætu æfistarfi sínu lagt hornstein-
inn að menningarlegri og at-
vinnulegri framsókn þessarar þjóð
ar, og þá um leið að stjórnarfars-