Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1945, Qupperneq 2

Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1945, Qupperneq 2
14G "«í i k l LESBÓK MOliGUNBLAÐSlNS HLUTDEILDAR OG ARÐSKIPTA- FYRIRKOMULAG Á ATVINNUREKSTRI - EFTIR JÓHANN G. MÖLLER - EITT ÞAÐ, scm cinkennt heíir efnahagsþróun síðai-i tíma e'ii 1 m- ar nijög svo tíðu hagsmunadeilur milii atviuuuiekenda annarsvegar og verkamanna hinsvegar — niill i viimukaupandans og vinnusalans. Og það hefir jafan verið eitt meg- iuviðfangsefni ])jóðfjelaganna, að reyna að sjá svo um, að þessar þagmunastreitur yllu scm minstum haga þjóðfjelaginu í heild. lljer á Jandi liöfum vjer ekki farið var- lduta af þessum deilum. Orsakir J>essara deilna má rekja til ýinissra Jduta, en að verulcgu lcyti, eiga þær rót sína að rekja til þeirra liagsmunaandstæðna, sem fyrir Iiina hröðu Jii'óun atvinmdífsins Jiafa skapast á stundum niilli vinnu- salans og vinnukaupandans. Eh ]>essar andstæður hafa svo verið' miklaðar af þeim, sem um fram alt, vilja það þjóðskipulag feigt, sem vjer búurn við. Vissulega virðist oft svo, að hlutur vinnusalans sje furðu skarður lijá Jdut vinnukaupandans eða stjiirnandans. En þó svo kunni stundum að vera, fer því fjarri að það rjcttlæti kröfuna um, að sjer- eignarskipulaginu beri að kasta á glæ og reisa annað nýtt, enda er ekkert annað lílílegra en að ldð nýja skipulag, sem þá er oftast tal- að um, muni hal'a í för með sjer stöðvun allrar framlciðslustarfsemi: og örbirgð ríkra jafnt sem snauðra- Þessar hagsmunastreitur, sem oft eru milli vinnusalans og vinnukaup, andans og raska svo mjög rás efna hagsstarfsemmnar. legg.ja -þvi þenn, sem vilja trvggja heilbrigóa þróun, efnahagsstarfseminnar og framtíð menningar nútímans, í fang höfuð- vcrkefnið í þjóðfj.elagsmálum nú- tímans, en það er að gera liagsmuni hins fjármagnsvana vinnusala —t verkamannsins — og hagsmuni fjár- magnseigandans samtvinnaða, án þess að hyrningarsteinn atorkusem- innar. ávinningslöngunin, verði fyr- ir þorð boriu í framleiðslustarf- seniinni. Þær leiðir, sem koma lijer eink- um til greina, eru: 1) vinnulöggjöf, 2) sáttastofnanir og vinnudómstól- ar og ö) hlutdeildar- og arðskifti- fyrirkomulag á atvinnurekstrinum., Vinnulöggjöfin miðar að því að1 hasla baráttu áðurnefndra aðiJja, vinnuKulaiLS og vinnukaupandans, \ iill innan þjóðfjelagsins, þannig að/ hún skaði þjóðfjclagið í hcild sem allra minst. Sáttastofnanir og vinnu dómstólar hafa svipaðan tilgang og er þó þáttur vinnulöggjafarinnar ennþá meir „fyrirl)yggjandi“ en þcirra. En hvorugt ])etta grefur fyrir orsök meinsins, hvorutveggja cr aðcins lyf, scm oft reynast vel en uppræta ekki sjúkdómsorsökina. En sú uppræting er tolgin í því að samtvinna í orði og á borði Jiags- muni vinnusalans og vinnukaup- andans, og kemur einndtt hjer til1 kasta þess atvinnufyrirkomulags, cr lijer skyldi rætt um, ldutdeildar- og arðskiltiíyrirkonmlags á atvinnu rekstri. Þctta fyrirkoundag á atvinnu- rekstri er ekki neinn spónýr hlut- ur. Mörg af stærstu atvmnufyrir- tækjurn heimsms hafa starfað eftir þessum hætti um fjölda tugi ára, jafnvcl alt að hundrað árum, eius og Lcelaire-fyrirtækið í Prakk- Jandi. Það hefir verið rekið með hlutdeildarfyrirkomulagi frá árinu J8Í58 og til þessa dags. Raunar má kenn nokkurs skyldleika með þcssu atvinnurekstrarfyrirkomulagi og hlutaráðningunni íslensku, og er 'hún- orðin æði gömul. Nú á síðustu tímum hefir þetta fyrirkomulag á atvinnurekstri eflst mjög, og í sam- bandi' við nýbyggingar og nýsköp- un þá, scm þegar er farið að undirbúa til framkvæmda cftir stríðið, er ldutdeildar- og arðskifti- fyrirkomulag á atvinnurckstrinum mjög ofarlega á baugi, og er það af mörgum talið ]>að fyrirkomulag á atvinin'rekstrinum, sem beri að keppa að. Einn af kostum Jiessa rekstrarfyr- irkomulags er sá, að fjölbrcytilcik- inn er svo mikill. Það getur haft þessa skipitn á þessum stað, en alt aðra á öðrum, og varla er til sá atvinnui'ekstur, þar sem ckki er Inegt að koma því við, í einhverri myud. í fáum dráttum rná lýsa þcssu íyrirkonudagi á þessa leið: Arðskiftifyrirkomulagið miðar að því, að veita starfsmönnum fyrir- tækjanna hlutdeild í arði þeirra. Er arðurinn ákveðinn fyrirfram jneð föstum hlutföllum. Er þetta fyrirkomulag eitt ákaflega veiga- xaikið og hefir víðast orðið til stórra bóta. Oft Jiegar talað er um Jdut.deilda>rfyrirkomulag er aðeius att. við aL'ðskiftiugu. Mjög oft er samiara arðskiftmgmim eftirlit með

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.