Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1943, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
51
Friðriksgáfa, amtmannshúsið á Möðruvöllum í Hörgárdal á dög-
um Bjarna Thorarensens.
sem ort voru eftir hann látinn.
En fáir hafa víst kynt sjer þær
bókmentir, enda eru þær geymd-
ar í Kaupmannahöfn, svo furðu-
legt sem slíkt er.1) En það vill
svo skemtilega til, að vjer höf-
um áreiðanlega vitneskju um á-
gætan íslending og þjóð vorri
harla ástfólginn, sem fylgdi hin-
um framliðna höfðingja til graf-
ar. Þessi Islendingur var Jónas
Hallgrímsson. Til útfararinnar
kom skáldið framan frá æsku-
heimili sínu, Steinsstöðum í
öxnadal. En þangað náði hann
kvöldið áður úr löngum leiðangri
um Snæfellsnes. En 28. ágúst
mætti hann sendimanni á Reykja
braut í Húnavatnsþingi, er sagði
honum lát amtmanns. En Reykja
braut var þá — og var fram
undir seinustu aldamót — ein
hin mesta þjóðbraut norðan-
lands, að tiltölu jafnfjölfarin og
brautin um Stóra-Vatnsskarð er
nú á dögum. Ef til vill er það
runnið frá þessu atviki, að Jón-
as lætur, í eftirmælum sínum
eftir Bjama, „hrygð reika á
1) Dóttursonur Bjarna Thoraren-
sen, mag. art. Bogi Th. Melsted, sagn-
fræðingur, safnaði miklum gögnum
og heimildum um hann og arfleiddi
síðan Konuglega Bókasafnið í Kaup-
mannahöfn að þeim til skilyrðis-
lausrar og ævinlegrar eignar, að því
er sýnist. Verður slíkt bragð að telj-
ast raunalegt þjóðræknisbragð og
gæfuleysi, svo einsætt og auðsætt
sem það virðist, að slík skjöl og skil-
ríki eigi hvergi eins heima og í Lands
bókasafni voru. Fá skynsamleg rök
nýtileg verða færð fyrir því, að þau
njóti meira öryggis í Kaupmanna-
höfn heldur en í Reykjavík. En þessf
arfleiðing Boga bendir á, að hann
hafi, sem marga mæta Islendinga,
kalið „á hjarta“ í næstum því ævi-
langri útlegð, enda voru honum
stundum sendar kaldar kveðjur að
heiman, og stúdentar í Kaupmanna-
höfn voru einatt harðskeytir í garð
hans. En slíkt endist honum eigi til
rjettlætingar á slíkri dánargjöf. ])ó
að það kunni að þykja hvorki karl-
mannlegt nje drengilegt, að ámæla
látnum samtíðarmanni, sem getur
eigi, fremur en aðrir framliðnir, bor-
ið hönd fyrir höfuð sjer, fyrir ráð-
stafanir á eign hans, fæ jeg eigi sjeð,
að hjer verði komist hjá því. Jfað
skiftir nokkru, að þjóð vor og heil-
brigt almenningsálit í landinu kunni
að meta þvílíka arfleiðing sem mak-
legt er.
þjóðbrautum“ við lát hans. Vera
má og, að hann hafi orðið þess
var á leið sinni norður í Eyja-
fjörð, að hið mikla yfirvald á
Möðruvöllum var ýmsum amts-
búum sínum harmdauði, og það-
an sje það því sprottið, er hann
kveður harm reika í húsum við
fráfall hans. Jónas gisti á norð-
urleið sinni í Glaumbæ í Skaga-
firði hjá ungum presti, nývígð-
um, efnilegum og óvenju vel
mentuðum, sjera Halldóri Jóns-
syni, Húnvetningi, er síðar gerði
garðinn frægan að Hofi í Vopna-
firði. Má fara nærri um, að slík-
ur menningar- og merkismaður
sem sjera Halldór Jónsson, er
var háskólakandidat í guðfræði
og vinur Jóns Sigurðssonar, hef-
ir kunnað skyn á, hvílíkur skaði
var að fráfalli þvílíks stórmennis
sem Bjarna Tnorarensens.
Að kveldi útfarardags amt-
manns fór skáldið fram að Dun-
haga í Hörgárdal og gisti þar.
í Dunhaga bjó þá sjera Jón
lærði, sem jarðsöng skáldið. Hef-
ir verið giskað á, að klerkur hafi
boðið skáldinu heim með sjer frá
jarðarförinni. Daginn eftir fór
hann heim að Steinsstöðum. Það-
an ritar skáldið degi síðar (6.
sept.), eða tveimur dögum eftir
jarðarför amtmanns, Finni
Magnússyni og fe^ þar svofeld-
um orðum um útför hans og
andlát: „Mannskaðann okkar
frjettið þjer, þótt jeg skrifi hann
ekki. Jeg hafði lofað amtmanni
Bjama að finna hann, ef jeg
kæmist svo langt, enda náði jeg
rjett í að sjá hann fara ofan í
gröfina“. Sjá má mót á því, að
skáldinu hefir verið ant um, að
kvæði Bjama tvístruðust eigi nje
týndust. Páll Melsteð ritar Jóni
Sigurðssyni 1. okt. 1841: „Jeg
trúi, að Jónas Hallgrímsson
beiddi Odd apótekara (Thoraren-
sen) að sjá um, að þeim yrði
haldið saman“. Hefir það, að
líkindum, verið við jarðarförina,
sem hann orðaði slíkt við þenn-
an frænda og svila hins nýlátna
skálds. Kvæði hans virðast og
hafa verið vel geymd. Ekkja
skáldsins, frú Hildur Bogadóttir
frá Staðarfelli, var og af því
bergi brotin, að hún var kvenna
ólíklegust til að glata hverskon-
ar skjölum og pappírum. Hannesi
Hafstein fullyrðir í ævisögu-
ágripi, sem hann hefir samið af
Jónasi, að amtmaður hafi boðið
honum að vera með sjer um
veturinn, og skáldið hafi þekst
það. (Ljóðmæli og önnur rit eft-
ir Jónas Hallgrímsson, Kbh. 1883
bls. XXXI.). Hannes getur ekki
heimilda sinna fyrir þessu rausn-
arboði. En ætla mætti, að hann
hefði haft traustar heimildir
fyrir þessari skemtilegu og skap-
feldlegu frásögn. En sagan er
samt, að líkindum, röng. Jónas