Lesbók Morgunblaðsins - 06.04.1941, Blaðsíða 4
116
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Marta Valgerður Jónsdóttir:
Bruninn í innrjettingum
Skúla fógeta 1764
Um Ásmund smið Jónsson
Síðari hluta átjándu aldar og
fram yfir aldamót 1800 var
uppi maður sá, er um þann tíma
og lengi þar eftir var nafnfrægur
fyrir smíðar og hagleik allan.
Maður þessi var Ámundi Jóns
son, síðast bóndi á Syðra-Lang-
holti í Hrunamannahreppi. Yar
hann í daglegu tali nefndur
Ámundi smiður.
Hann var svo hagur og fjölhæf-
ur, að nálega var sama, hvað hann
lagði hönd á, sami snildarbragur
á öllu. Var sem alt ljeki í hönd-
um hans, að hverju sem hann
vann.
Hann var listaskrifari, skurð-
og drátthagur, silfursmiður og
vefari ágætur. Hann smíðaði hús
og kirkjur, svo og aðra þá smíð-
isgripi, er þá voru notaðir innan
húsa, einnig kirkjugripi. Prýddi
hann smíðisgripi sína marga
hveria með útskurði eða málaði
myndir á þá. (í Oddakirkju var
skírnarfontur, er Ámundi hafði
smíðað og málað. Þótti hagleiks-
smíð á sinni tíð.).
Mjög hefir samtíðarmönnum
Ámunda þótt til hans koma. Sýn-
ir það best, hve sagnir um hann
hafa lengi lifað á vörum alþýðu.
Munu þær sagnir hafa brugðið
upp mvnd af ljúflegum og prúð-
um, gletnum og gamansömnm
hagleiks- og dugnaðarmanni, er sá
ráð við öllu og leit yfir hverja
þraut.
Ámundi smiður var fæddur
1738. Voru foreldrar hans Jón
Gunnlaugsson, ættaður af Aust-
fjörðum og kona hans Þuríður
Ólafsdóttir. Þau bjuggu í Vatns-
dal í Fljótshlíð, svo Steinum und-
ir Eyjafjöllum, en þar höfðu for-
eldrar Þuríðar búið.
Jón var smiður mikill, hafði
hann á yngri árum sínum farið
utan og lært járnsmíði; dvaldi
hann ytra 7 ár. Sýnir það vel
framtakssemi hans og dugnað, og
hefir Ámundi ekki átt langt að
sækja atorku og haga hönd. '
Þau hjón Jón og Þuríður dóu
bæði á Steinum árið 1761. Eftir
lát foreldra sinna fluttist Ámundi
til Reykjavíkur, lærði vefnað og
vann í ullarverksmiðjum Skúla
fógeta.
★
Aðfaranótt 27. mars 1764 kom
upp eldur í verksmiðjuhúsunum
og brunnu þrjú þeirra til ösku.
Reynt var að slökkva eldinn, en
bæði voru áhöld því nær engin
og svo hitt, að ofsaveður var á.
Varð því ekki við neitt ráðið, en
einungis reynt að verja þau hús,
er næst stóðu, og tókst það. Varð
af bruna þessum hinn mesti skaði
og var tjónið metið á 3706 dali.
Þesrar eldurinn braust út, var alt
verksmiðinfólkið í fasta svefni.
Vaknaði Ámundi fyrstur, og fvr-
ir hans atbeina bjargaðist alt fólk
ið út, en þó svo nauðuglega, að
fatnaður þess og munir brunnu
allir inni.
En tildrög að því, að Ámundi
varð fvrstur eldsins var, voru
þau, er nú skal greina.
Ámundi svaf uppi á lofti i húsi
því, er eldurinn kom fyrst upp
í. Sváfu þar á sama lofti 22 svein-
ar, er allir unnu við verksmiðj-
una. Uppi yfir þeim á svokölluuð
hanabjálkalofti svaf margt manna
Ámundi svaf í insta rúmi skái-
ans, við rúmið var kista og stóð
á henni drykkjarkútur, er Ámundi
og laxmaður hans áttu.
Um miðnæturskeið vaknar
Ámundi við, að honum heyrist
opnuð hurðin inn á loftið og læt-
ur hátt í hurðarlokunni. Heyrir
hann, að gengið er inneftir loft.-
inu og glymur í, eins og maður
sá, er þar færi, væri á stígvjel-
um. Er nú staðnæmst við rúm
hans. Heyrir hann þá, að tekið er
um drykkjarkútinn og honura
ruggað á lögg og verður af há-
vaði nokkur. Heldur hann þá, að
maður sá vilji drekka úr kútnum
og vill aftra honum; bregður
Ámundi þá hendinni fram fyrir
og ætlar að þrífa til mannsins, en
grípur þá í tómt. Heyrir hann þá
aftur gengið fram skálann þung-
um skrefum og gengið út sem ó-
læst væri.
Reis Ámundi þá upp og vildi
sjá hver maður þar færi, en er
hann opnar hurðina sjer hann, að
undir loftinu er alt í einum loga.
Vekur hann fólkið skjótt og
björguðust allir út. Þótti þetta
merkilegur atburður.
Hinn mikli fræðimaður Stein-
grímur biskup Jónsson hefir
skrásett atburð þenna eftir
Ámunda sjálfum. Hafa honum
auðsjáanlega þótt tildrög þau, er
urðu til þess að Ámunda auðnað-
ist að bjarga fólkinu, svo merki-
leg, að slíkt ætti ekki að falla í
gleymsku. * m
Er saga þessi einstök að efni til
í hinum merku ættartölum bisk-
upsins.
Eftir brunann hvarf Ámundi frá
verksmiðjunum og hóf smíðar.
Var hann svo 2 ár hjá landþings-
skrifara Sigurði á Hlíðarenda Sig-
urðssyni.
★
Árið 1767 sigldi Ámundi til
Kaupmannahafnar. Hafði Einar
bróðir hans farið utan ári áður
og byrjað að læra hattagerð, en
horfið þar frá og tekið að læra
smiðar, er hann varð síðar full-
numa í.
Fór Einar síðar til Grænlands,