Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1936, Blaðsíða 2

162
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
fullnustu. En 6 vikum eftir að
Þormóður kom þangað „er han
bleven indiadt paa Kosten i det
Kongelige Communitœt“ — og
verður það að teljast sjerstök til-
hliðrunarsemi, annaðhvort vegua
vináttu og meðmæla, eða þá að
skort hefir á fulla tölu stúdenta.
Ekki var hann þó innritaður sem
stúdent fyr en vorið 1655. Hóf
hann þá að lesa guðfræði og þau
tungumái, sem til þess þurfti, en
hlýddi þó á fyrirlestra hjá ýms-
um prófessorum öðrum, og var
elskaður af öllum fyrir ástundun
og hraðar námsgáfur. Eftir 2 ár
tók hann guðfræðipróf (4. maí
1657) með besta vitnisburði. Og
9. maí tók hann hið svonefnda
Testemonium publicum. TJm sum-
arið fór hann heim til Isiands með
Básendaskipi. Fögnuðu foreldr-
ar hans honum vel og dvaldist
hann hjá þeim næsta vetur.
Faðir hans mun helst hafa vilj-
að að hann settist að á íslandi, en
þóttist þó vita, að meiri framtíð
biði hans í Kaupmannahöfn. Sum-
arið 1658 sigldi hann því aftur og
fór þá fyrst til Kristjánssands í
Noregi. En þá var stríð milli Dana
og Svía, og Svíar gerðu hverja
árásina eftir aðra á Danmörk. Þess
vegna þorði skipstjóri ekki að
sigla lengra. Varð Þormóður því
að vera í Kristjánssandi um vet-
urinn. En í marsmánuði næsta ár,
1659, fór hann þaðan með hol-
lensku skipi. í vikunni fyrir páska
hertók skipið sænskt víkingaskip
og flutti Þormóð sem fanga til
Jótlands. Losnaði hann þó úr
prísundinni eftir nokkra daga —
vegna þess að Danir náðu þá vík-
ingaskipinu á sitt vald.
Eftir það var Þormóður nokk-
urn tíma í Jótlandi, hingað og
þangað, aðallega í Alaborg, um
þrjá mánuði. í júlí komst hann
fyrst til Sjálands, og þaðan til
Kaupmannahafnar.
Hvernig Þormóður varð
sagnfræðingur.
Friðrik konungur III. hafði þá
nýlega fengið nokkuð af íslenskum
fornritum, og hafði ráðið íslenska
prestinn, Þórarinn Eiríksson til
þess að þýða þau á dönsku. Hafði
Þórarinn siglt til Danmerkur á
konungs fund í öðrum áríðandi
erindagerðum (út af embætti sínu).
En hann dó í Kaupmannahöfn um
haustið 1659, nokkuru eftir að
Þormóður kom þangað.
Þá studdu vinir Þormóðar að
því, einkum Hinrik Bjelke aðmír-
áll, að hann fengi þetta starf. Og
vorið 1660 var honum veitt það.
Atti hann að hafa að launum 300
Rdl. á árij auk þess herbergi í
höil konungs, ókeypis ijós og hita,
öl og brauð til morgunverðar, og
handritapappír ókeypis frá Kan-
sellíinu. Þar með hófst það starf
hans, er gera mun nafn hans ó-
dauðlegt á Norðurlöndum. Mun
hann jafnan verða talinn einn af
fremstu sagnriturum norrænna
þjóða, og er íslandi sómi að því
að hafa átt slíkan son.
Konungur hafði mikinn áhuga
fyrir þessu starfi. Kom hann oft
til Þormóðar og talaði við hann um
fornsögu Norðurlanda, af svo mikl-
um skilningi á starfi lians, að Þor-
móður mintist þess alla æfi með
þakklæti. Komst hann nú í mikla
kærleika við konunginn.
Þormóður safnar íslenskum
handritum.
Að þýðingunum vann Þormóður
slyndrulaust í 2 ár, og hafði þá
komist yfir flest þau handrit, sem
fyrir voru. Konungur afrjeð því að
senda hann til Islands til þess að
afla meiri bókakosts. Krafðist Þor-
móður þess þá, að fá áskorun til
biskupanna til að greiða götu
sína, sjerstaklega til Brynjólfs
biskups Sveinssonar, sem var allra
manna kunnugastur sögu og sið-
um og hvar handrita væri að leita
á landinu. Atti hann sjálfur og
gott safn og mikið af íslenskum
handritum. Um Gísla biskup Þor-
láksson á Hólum, sem hafði prent-
verkið, vildi Þormóður að hann
sendi konungi 2 eintök af öllum
þeim bókum, sem prentaðar hefði
verið, eða prentaðar yrði framveg-
is.
Konungur gaf Þormóði alment
meðmælubrjef til allra, biskupa,
annara embættismanna og bænda,
að þeir greiddi götu hans.
Þormóður sigldi nú heim til ís-
lands með Hinrik Bjelke er hann
var sendur til þess að taka holl-
ustueiða af Islendingum. (Hinir
nafnkunnu Kópavogseiðar). Það
virðist svo, sem Þormóði hafi ver-
ið ætlað að fara tvívegis um sum-
arið, og hafi hann því haft naum-
an tíma. Sneri hann sjer fyrst til
Brynjólfs biskups með orðsend-
ingu konungs og tók biskup því
sem heiðursboði. Síðan reið Þor-
móður norður til Hóla :að tala við
Gísla biskup, og sigldi svo um
haustið með Hofsósskipi. Það skip
sigldi til Glúckstad, og fór Þor-
móður þaðan til Hamborgar, svo
til Lybeck og þaðan til Kaup-
mannahafnar.
Vegna þess livað Þormóður lirað-
aði ferðum gat liann ekki gert alt,
sem liann hafði ætlað að gera. Þó
kom liann með mörg góð handrit,
sem hann hafði safnað, og fleiri
komu á eftir. Var Brynjólfur
biskup fremstur í flokki um út-
vegun handrita. En um Gísla Hóla-
biskup og prentverkið er það að
segja, að margar prentaðar bæk-
ur voru þá algerlega horfnar.
Skorti og mikið á að bókasending
þaðan yrði regluleg fyrst í stað.
Tímamót í æfi Þormóðar.
Þormóður hóf nú starf sitt að
nýju og hafði auk þess brjefa-
skifti við fjölda manna, einkum
Arna Magnússon, sem mun hafa
reynst honum hinn besti ráð-
gjafi. Árið 1664 ljet Þormóður af
þessum starfa, og hafði þá gegnt
honum í 4 ár.
Á þessum árum hafði hann af-
kastað geisimiklu. Árið 1663 hafði
hann lokið við fyrsta fræga rit
sitt; „Series dynastarum et regum
Daniae“ (Sögu Danakonunga).
Upphaf þessa ritverks er talið það,
að Þormóður benti konungi á að
samkvæmt íslenskum heimilidum
hefði Dan ekki verið fyrsti kon-
ungur Danmerkur, heldur Skjöld-
ur. Þótti dönskum vísindamönnum
það hin mesta óhæfa að draga
þannig í efa frásögn sagnritar-
ans Saxa, en þá benti Þormóður á
það, að Sveinn Ákason, sem var
uppi á tíð Saxa, teldi Skjöld
fyrsta Danakonung, eins og ís-
lensku sagnritin. Út af þessu fól