Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1930, Blaðsíða 6

134
LESBÓK M0RGUNBLAÐ8INS
staðið straum af starfrækslu þeirri
er til þarf. Þetta te'kst vegna þess
hve almenningur er þar nægju-
samur. Erfitt er það og ekki hættu
laust. En það gengur stórslysa-
léust. Fjölsýslanin er leiðin, fjöl-
sýslanin sem getur hjer komið til
greina, vegna þess hve menn gera
hjer litlar kröfur, litlar kröfur til
starfsmannanna og þeir til laun-
anna og lífsþægindanna.
Fyrst mætir maður tollverðinum
sem jafnframt er lögregluþjónn.
Því næst hjeraðslækninum, sem
ennfremur er póstmeistari. Þá úr-
smiðnum sem jafnframt et sím-
stjóri og ritstjóranum, sem sjálfur
vinnur við prentun blaðs síns. Við
nánari viðkynningu fyrir hittir
maður prestinn og ritstjórann, sem
eru rithöfundar, og bóndann, sem
yrkir, eða sendir vísindalegar sagn
fræði eða fornfræðigreinar í tíma-
ritin í Reykjavík. Jafnvel í höfuð-
staðnum eru þeir til sem vita bók-
stafle'ga ekki hvað það er af störf-
um þeirra, sem þeir eiga að skoða
sem aðalatvinnu og hvað sem
aukavinnu. Þeir eru neyddir til
þess að dreifa kröftum sínum, og
afkasta þó mikilsverðu verki. En
þó menn leggi mikið á sig í þágu
menningar og þjóðernis, verður
eigi hjá því komist, að margt sem
gert er undir þessum kringum-
stæðum, beri viðvaningsblæ.
Jafnframt hefir það áhrif á alt
útsýni mann, hve Isiand er fjarri
öðrum löndum og umhve'rfið er
þröngt heima fyrir. 1 hinum tak-
markaða hring, þar sem menn enn
í dag nefna alla menn með fornöfn
um, hefir persónuleg viðkynning
og kunningskapur tiltölule'ga meira
að segja, en þar sem umhverfið er
stærra í sniðunum. Vissulega verð-
ur þetta til þess, að metm eiga
auðvelt með að hreiðra um sig, og
skoða sig sem heima hjá sjer hvar
se'm þeir fara, innan hins þrÖnga
íslenska sviðs. En þetta verður líka
til þess að persónurnar verða látn-
ar sitja í fyrirrúmi fyrir málefn-
unum, málefnin gleymast og stefn-
urnar, í landi persónuhaturs og
kunningsskapar. Þetta kemur ljós-
ast fram í stjórnmálalífinu, þar
sem-baráttan að jafnaði er háð
með meiri pe'rsónuhatri en annars
Staðar, jafnframt því sem stefnur
fiokkanna eru reikulli en venja
er til.
Einangrun íslensku þjóðarinnar
og fjarlægð frá öðrum þjóðum ger-
ir það að verkum að ýmsar að-
gerðir eru undarlega fálmandi,
jafnframt því, sem almenningur á
e'rfitt með að skilja og gera sjer
grein fyrir rás viðburðanna í heim-
inum.
Það er erfítt fyrir íslendinga að
öðlast fullan skilning á högum
Evrópuþjóða, á kröfum þeim sem
gerðar eru til pólitísks velsæmis
í viðskiftum þjóða á milli, á hinu
sfranga lögmáli, að sá einn á fram-
tíð fyrir sjer, sem fús er til að
fórna öllu.
íslendingum er gjarnt á að hall-
ast að og halda fram óframkvæm-
anlegum hlutum. Sambland raun-
hyggju og draumlyndis er þeim
eðlilegt. Þegar merkur fræðimað-
ur á Islandi, G. Finnbogason pró-
fessor stingur upp á því, að Ev
rópuríkin ættu að koma sjer saman
um, að láta ráðherra og þingmenn
vera í fylkingarbrjósti, er til ófrið-
ar kæmi, þó er þetta ekki sagt í
gamni, heldur er það ætlun lands-
bókavarðarins, að tillögum þessum
sje' gaumur gefinn og þær ræddar
i fullri alvöru.
Þó íslendingar hafi vakandi auga
á því að spyrna af öllum mætfí
gegn innflytjendastraum, sem gæti
orðið íslensku þjóðerni að grandi,
og þótt þeir oft verði heitir er
þeir tala um frelsi sitt og sjálf-
stæðisbaráttu, þá lifa þeir utan við
hin hörðu viðskiftalögmál Evrópu
— enda skilja þeir eigi þau lögmál
til fulls.....
Síðan talar höf. um, að Islend-
ingar ferðist allmikið til útlanda,
og hafi altaf haft talsverð sam-
bönd við umheiminn. En þrátt fyr-
ir það sjeu íslendingar, og jafn
vel mentamenn hjer að jafnaði
heimalningslegir og óheflaðir.
Þá talar hann um það, hve erfitt
sje hjer á landi að fylgjast með
því sem ge'rist í heiminum vegna
þess, hve dagblöðin eru lítil og
frjettir sem almenningi berast óná-
kvæmar og strjálar. Þá talar hann
um leikstarfsemina, sem haldið er
hjer við, þrátt fyrir örðugleika fá-
mennis, og bókaútgáfuna hjer, sem
slampast furðanlega, þó markaður-
inn sje. þröngur. Og enn talar höf.
um háskólann hjerna, og segir
m. a.: Er hægt að komast hjá því
að brosa og kenna til meðaumkv-
unar, er menn sjá hina þýðingar-
miklu mentastofnun, sem nefnd er
„Háskóli íslands". Segir hann frá
því, hve hagur þessarar stofnunar
er þröngur, húsrúm ljelegt, kenslu-
greinar fáár og kennaralið af
sliornum skamti. Heimspekideildin
hafi ekki annað en norræn fræði.
Höfundurinn endar grein sína á
þessa leið:
Það er eðlilegt, en jafnframt
raunalegt, að íslendingar skuli
ekki geta gert háskóla sinn betur
úr garði. Því þótt við Norður-
landabúar metum hin norrænu
fræði mikils, og sjáum hve miltils
virði það er fyrir Islendinga sjer-
staklega að leggja rækt við þau,
þá hljótum við jafnframt að sjá
hve hættulegt það er fyrir ísleúd-
inga að einskorða svo vísinda- og
mentalíf sitt. Því er nú ver, að
meðal þessarar litlu afskektu þjóð-
ar, er til sú stefna, að lítilsvirða
það sem erlent er, og hefja alt hið
innlenda til skýjanna. Til er þar
ást á hinum íslenska þjóðmenning-
ararfi, ást af því tagi sem gerir
meún blinda.
Ast og umönnun fyrir því, sem
innlent er, er nauðsynleg i sjálf-
stæðisbaráttu smáþjóða. Því með
því að leggja rækt við það inú-
lenda, forðast þjóðin þá hættu að
virða alt sem útlent er, umffam
verðleika — ekki síst kurteisi ann-
ara þjóða og vinarhót. Hin opin-
bera þátttaka í liátíðahöldunum
við kardínálaheimsóknina í Reykja-
vík í fyrra, stafaði ekki af því,
að menn væru vinveittir kaþólskri
trú, heldur af hinu, að menn voru
hreyknir af því, að andlegt stór-
veldi sýndi Islandi kurteisi.
En þó það sje æslíilegt, að ís-
lendingar varðveiti það, sem þjóð-
legt er, þá e‘r þeim það ekki síður
nauðsyn, að hafa rjett sjálfsmat á
þjóðmenningu sinni, svo ekki lendi
alt í sjálflióli og sjálfsáliti, ef Is-
lendingum á að takast að bjargast
óskemdum yfir elfur ýmiskonar er-
lendra menningarstraumhvarfa, er
seint skullu yfir söguþjóðina litlu.
En það efni er nægile'gt í aðra
grein,