Vísbending - 10.12.2004, Blaðsíða 2
ISBENDING
Saga til næsta bæjar
að fylgir jólunum að segja sögur
af jólasveinunum. Þjóðsagan af
sveinunum þrettán hefur lifað
ágætlega með þjóðinni þrátt fyrir að
útlendingum finnist þessi fjölskylda hin
undarlegasta. Útlendingar gleypa held-
ur ekki alveg við því að þetta sé hin eina
sanna jólasaga og ástæða þess að aðrar
þjóðir þekki einungis einn jólasvein sé
annaðhvort sú að fleiri þeirra hafi ekki
fengist til að leggja í útrás eða að þeir
hafi skipt á milli sín landssvæðum til að
gera vinnuna auðveldari. Hverju sem
útlendingar trúa þá er sagan af Leppa-
lúða, Grýlu og jólasveinunum hin bráð-
skemmtilegasta og vekur athygli á
sagnagleði íslendinga. Þó að sagan sé
fyrst og fremst sögð til skemmtunar og
til að halda í hefðina sýnir hún hvernig
hægt er að viðhalda vitneskju með sögu-
forminu þar sem jafnvel yngstu þjóð-
félagsþegnar okkar geta talið upp þorra
hinna þrettán jólasveina og lýst ein-
kennum þeirra og atgervi. Hugsanlega
er sagnagleði íslendinga einn af dýr-
mætari eiginleikum þjóðarinnar í sam-
keppni við aðrar þjóðir.
Máttur sögunnar
ó að það kunni að hljóma kómískt er
„söguformið" eitt af því „heitasta" í
viðskiptabókmenntunum í dag. Hver
bókin á fætur annarri kemur út um það
hvernig segja eigi sögu til að viðhalda,
yfirfæra og jafnvel skapa þekkingu í
fyrirtækjum. Stephen Denning talaði
einnig um „stökkbrettis-söguna" í bók
sinni The Springboard frá árinu 2001,
en það er saga sem hefur í för með sér
stökkbreytingu á skilningi fólks á því
hvernig fyrirtæki, samfélag eða flókið
kerfi getur breyst. Stephanie Colton og
Victoria Ward lýstu því hvað söguform-
ið getur gert í grein sinni Story as a tool
to Capitalize on Knowledge Assets sem
þær skrifuðu fyrir Business Information
Review fyrr á þessu ári. Þar segj a Colton
og Ward frá því hvernig hægt er að nota
sögur til að breyta hinu almenna í eitt-
hvað ákveðið, hinu óhlutbundna í eitt-
hvað raunverulegt, hinu flókna í eitt-
hvað einfalt, kenningum í vinnuferli og
líkönum í upplifanir eða dæmi sem hafa
einhverja merkingu.
í inngangi bókar sinnar segir Denni-
ng ástæðu þess að hann, sem yfirmaður
þekkingarstjórnunar hjá Heimsbank-
anum, hafi farið að skoða söguformið
sem mikilvægt tæki í þekkingarstjórnun
hafa verið þá að aðrar leiðir virkuðu ekki
sem skyldi. Hann og félagar hans lærðu
af reynslunni að hið eina sem gat náð til
stórs hóps starfsfólks sem átti að leiða
breytingar var að segja þeim sögur.
Þannig var hægt að skapa áhuga hjá
fólkinu um breytingar og næga hvatn-
ingu til þess að orð breyttust í verk.
Fólkið skildi einfaldlega betur um hvað
málið snerist þegar hlutirnir voru sagðir
sem saga en ekki lýst sem líkani og
flæðiriti. Máttur sögunnar er því tals-
verður.
Dæmisagan
Margar af áhugaverðari viðskipta-
bókum seinni ára eru ævisögur
frekar en hugmyndafræðilegar eða ein-
hvers konar „hvernig-á-að-gera“ bækur.
Þeirsemskrifaviðskiptabækurerueinnig
í auknum mæli farnir að átta sig á að
líklegra er að fólk meðtaki betur boð-
skapinn ef hann er skrifaður sem saga
en einhvers konar listi þátta sem enginn
orkar að leggja á minnið. Það kemur þess
vegna ekki á óvart að nýjasta bók
Stephens Dennings, Squirrel Inc., um
sögunotkun í þekkingarstjórnun er ein-
mitt skrifuð sem saga.
The Goal eftir Eliyahu M Goldratt,
sem kom út fyrir tuttugu árum, er eitt
besta dæmið um hvernig söguformið er
notað til þess að útskýra hugmyndir og
breytingaferlið sem fyrirtæki þurfa að
fara í gegnum til þess að auka skilvirkni
sína og framleiðni. Goodratt fjallar um
framleiðslustjórnun, sem hefur hingað
til ekki þótt mjög reyfarakennt efni, en
gerir það með því að fóstra söguformið
og nýta sér tækni frásagnarlistarinnar.
Þannig er til dæmis lykilþáttur í fram-
leiðslufræðunum útskýrður með
gönguferð sem aðalsöguhetjan fer í með
son sinn og nokkra unga skáta. Hann
lætur þá ganga í einni röð í von um að
þannig muni allir fylgjast að á þann stað
sem ferðinni er heitið. Hann kemst hins
vegar fljótlega að því að það skiptir veru-
legu máli hvar sá sem kemst hægast yfir,
f þessu tilfelli piltur f yfirvigt, er íröðinni.
Ef hann er aftarlega þá dregst hluti hóps-
ins aftur úr og þeir sem voru fyrir framan
hann stinga hreinlega af. Ef hann er
hins vegar fremstur stjórnar hann ferð-
inni og allir fylgjast að. Aðalatriðið er þá
að létta birgðar hans eins og mögulegt
er til þess að hann komist sem hraðast
yfir og þar með allur hópurinn. Með
þessari einföldu sögu tókst Goldratt að
kenna mönnum hvernig flöskuhálsar
hafa áhrif á framleiðsluferli fyrirtækja
og hvernig það er mikilvægt að stýra
framleiðslukerfinu í kringum þá.
Góðar og vondar sögur
Að nýta sögur til þess að koma ein-
hverjum boðskap til skila er ekki ný
uppgötvun enda voru Grikkir til forna
miklir sagnalistamenn. Biblían er einnig
að miklu leyti samansafn af dæmisögum
en sennilega hefur engin bók haft meiri
áhrif en einmitt hún. En sögur hafa þó
verið notaðar um árabil í viðskiptum þó
að söguformið hafi fyrr á tíð ekki notið
sömu vinsælda og nú. Sögur af frum-
kvöðlum og hetjum í fyrirtækjarekstri
hafa alltaf verið mikilvæg leið til þess að
hvetja fólk til að fylgja í fótspor þeirra.
Jafnvel sögur af atburðum, eins og t.d.
sagan af falli Enrons, hafa orðið mönnum
víti til varnaðar. Það eru að mörgu leyti
kostir söguformsins að boðskapurinn
verður svo Ijóslifandi.
í söguforminu felast þó einnig gallar.
Sögur geta orðið til sem hafa ekki nema
við takmörkuð rök að styðjast og hætta
er á að trúin á söguna byrgi fólki sýn.
Þannig er hætta á að ofsatrúarmenn
einblíni um of á söguna og boðskap
hennar þegar hún er einungis vís-
bending en ekkert lögmál. Þannig hafa
til dæmis sögur af frumkvöðlum leitt
menn út í vitleysu vegna þess að þeir
hafa misskilið hvernig byggja átti upp
fyrirtæki og menn hafa tekið sögur of
bókstaflega sem voru aldrei nægilega
nkar af efni til þess að geta verið leið-
arvísir í því ferli. Einnig er hætt við að
sagan af falli Enrons hafi verið vatn á
myllu þeirra sem vilja hefta markaðinn í
eitthvert reglufargan í þeirri trú að það
geti gert markaðinn skilvirkari. Enn
fremur er talsvert algengt að fólk noti
sögur til að rökstyðja þá trú sem það
hefur og noti dæmi um atburði sem eru
frekar einstæð tilvik en algild fyrirbæri
eða dæmi sem skýra einungis hluta af
myndinni. Þannig koma sögur ekki í
staðinn fyrir rökhugsun eða vísindi
heldur geta þær stutt við þau og gert
hugmyndirathygliverðari ogeftirminni-
legri en ella.
s
Islenskir y firburðir
Islendingar hafa fyrir margt löngu
sannað að þeir eru ein allra mesta
sagnaþjóð heimsins. íslendingasögur
eru einstakar í bókmenntasögunni.
Islendingar hafa að mörgu leyti haldið
þessari frásagnagleði sinni við með því
að skrifa ævisögur og aðrar sögur í meira
mæli en flestar aðrar þjóðir. Er varla sá
Islendingur kvaddur yfir í annan heim
án þess að ævi hans sé ekki reifuð með
einhverjum hætti eða minningu hans
haldið á lofti með sögum af lífsferli hans.
Sennilega eru hvergi annars staðar í
heiminum skrifaðar sérstakar minning-
argreinar í vinsælasta morgunblað
landsins um hvern og einn sem kveður
þar sem dregin er upp svipmy nd af hinum
(Framhald á síðu 4)
2