Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Síða 104

106
45 sm, 1. 75 sm. Neðst eru stórir steinar, sem mynda bak- og hlið-
veggi hlóðanna, en upp frá mjög mikið af smærra grjóti. Allt er
það eldbrunnið og hlóðirnar fullar af elduðum fjöruhnullungum
og ösku. Eins og öll önnur aska í þessum bæ var hún rauðgul, en
viðarkol sáust ekki, og bendir þetta til skógleysis. I NV-horni er
allmikill grjótbálkur, sem hefur verið undirstaða undir bekk eða
öðru. Frá norðurvegg liggur ræsi með helluþaki skáhallt yfir eld-
húsgólfið, og út í ræsið í göngunum, og er trúlegt, að þar rétt fvrir
innan hafi eldhúsdyrnar verið, þó að ókleift reyndist að staðsetja
þær með vissu.
Sérkennilegast við þennan bæ er ræsakerfi það, sem um hann
greinist. Göngunum hallar fram, og eftir þeim endilöngum liggur
holræsi, sem gengur fram úr bæjardyrunum. Fram í þetta aðalræsi
gengur ræsi undan fjósflór og eldhúsgólfi og skálagólfi slíkt hið
sama. Þar liggur helluþakið ræsi fram með austurvegg, en beygir
síðan fram á gólfið og út undir hellunum í dyrunum. Ur hægra bak-
húsinu, ,,baðstofunni“, er ekkert ræsi. Öll eru ræsi þessi mjög
greinileg og lögð steinum og hellur yfir, en misjafnlega djúp. 1 botn-
ínum er fíngert öskulag, líkast því sem setzt hefði í vatni, enda
vafalaust allt kerfið til þess að taka við leka. I.íklega er orðið ,,ræst-
ing“ og að ,,ræsta“ í upphafi dregið af ræsum, sem menn hafa
haft í gólfum hýbýla sinna í þrifnaðar skyni, og seinna hefur merk-
ing þess víkkað, unz það fór að merkja hvers konar hreingerningu
í húsum.
Á bæjarstæðinu virðist mér einhver hús hafa staðið á undan
þessum bæ, þó að ég treystist ekki til að rannsaka þær minjar.
Nafn rústanna, Forna-Lá, kynni að benda til, að bærinn í Lá hafi
upprunalega staðið þama, síðan verið fluttur, en kot, máske hjá-
leiga frá Lá, seinna verið byggð á gamla bæjarstæðinu og hlotið
nafnið Forna-Lá (sbr. Krossnes, Forna-Krossnes o. fl. sambæri-
leg nöfn á Snæfellsnesi). Er þá komið að spurningunni um aldur
rústanna, en henni verður að reyna að svara með athugun forn-
gripa þeirra, er fundust, þótt fáir væru.
Við rannsóknina fundust þessir forngripir (komu til safnsins
13. 7. ’42):
Þrjú brot af litlum steyptum eirpotti, nógu stór til þess að vel
megi greina stærð og lögun pottsins. Hann hefur verið kringl-
óttur, með belgmynduðum bol og útsveigðum, 2 sm breiðum
barmi. Opið hefur verið 14,5 sm í þvermál, en bolurinn lítið
eitt meira. Á pottinum hafa verið þrír þrístrendir fætur, 2,7 sm