Morgunblaðið - 16.04.2000, Page 8
8 B SUNNUDAGUR 16. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Kristinn
stoðar vegna andlegra erfíðleika,“ segir Héðinn
og viðurkennir að hafa mestar áhyggjur af unga
fólkinu.
„Ég rakst nýlega á tölur yfír sjálfsvíg ung-
menna. Tíðnin er ótrúlega há og sérstaklega
ógnvænlegt hversu algengt er að tilraunir séu
gerðar til sjálfsvíga.“
Héðinn heldur áfram að lýsa verkefninu. Að
hugmyndin sé að taka höndum saman með
fjölmiðlum, halda tónleika og sýna listaverk
geðveikra í því skyni að vekja athygli á málefn-
inu. „Ég er ekki í nokkrum vafa um að Geðrækt
er þjóðhagslega hagkvæmt verkefni. Fjárhags-
legur gróðinn einn er næg réttlæting til að láta fé
til verkefnisins. í skýrslu heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins er áætlað að þunglyndi
hafi kostað þjóðfélagið um 20 milljarða árið 1998.
Núna erum við að reyna að fá þijú stór fyrirtæki
til að láta hvert um sig þijár milljónir á ári í þijú
ár af hendi rakna til verkefnisins. Fyrir utan
kostnaðinn stuðlar átakið að almennri velh'ðan.
Markmiðið er að auka verga þjóðarhamingju."
Sjálfshjálp og fræðsla
Hin hugmyndin kviknaði vegna áhuga Héð-
ins á því að koma öðrum til hjálpar með því að
miðla af eigin reynslu. Hann fékk Sigurstein
Másson fréttastjóra og Svein Rúnar Hauksson
lækni í lið með sér til að setja upp sjálfshjálpar-
hóp fyrir fólk með geðröskun. „Við viðuðum að
okkur efni víða að, t.d. frá Manic Depressive
Fellowship í Bretlandi. Talsvert af efni er sótt
til AA-samtakanna. Hins vegar ákváðum við að
taka ekki upp svokallað 12 spora kerfi eins og
stuðst er við í tengslum við meðferð á áfengis-
sýki. Markmið okkar með sjálfsstyrkingar-
hópnum var að ná fólki saman. Að stuðla að
sjálfshjálp með samhjálp, skapa vináttutengsl
og stuðning. Félagsskapurinn varð að fela í sér
þagnarskyldu, gagnast og koma öllum að,“ segir
Héðinn og telur upp þríþættan tilgang félags-
skaparins út á við. „Hlutverk okkar er að standa
fyrir fræðslu um geðhvörf og leiðir til betra lífs.
Við viljum veita aðhald eins og aðrir þrýstihóp-
ar og vinna að því að útrýma fordómum í garð
fólks með geðhvörf."
Sj álfs-
hjálp með
samhj álp
Þremur sjálfshjálparhópum geðsjúkra og
aðstandenda geðsjúkra hefur verið komið á fót í
húsi Geðhjálpar á Túngötu 7 frá því í haust.
Anna G. Ólafsdóttir fékk fulltrúa úr hverjum
hópi til að segja sér frá því hvað þar fer fram.
Hjá Héðni Unnsteinssyni, upphafsmanni sjálfs-
hjálparhópanna, kom fram að megintilgangur-
inn með starfínu væri að veita sjálfshjálp með
samhjálp.
GEÐRÆNAN vanda hefur sjaldnast
borið hátt í samfélögum í gegnum
tíðina. Ekki er því fyrir að fara að
útbreiðslan sé lítil eins og sannast á
því að 22% íslendinga glíma við
vandann á hverjum tíma. Hlutfallið gefur því til
kyrma að um 50.000 íslendinga, fimm ára og eldri,
þjáist af einhvers konar geðtruflun. Ef gert er ráð
fyrir að þrír aðstandendur tengist hverjum sjúkl-
ingi tengist yfir helmingur þjóðarinnar geðræn-
um vanda í nánast umhverfi sínu. Heildarhópur-
inn er líklega enn stærri.
Lítil umræða um geðrænan vanda tengist þvi
væntanlega hversu erfitt er fyrir aðra að setja
sig í spor hinna geðsjúku. Vanþekking kallar á
ótta og leiðir oft af sér fordóma. Geðsjúkir hafa
því vanist því að axla byrðar sínai- í hljóði og
leyna áhrifunum eftir fremsta megni. Ein leiðin
til að ijúfa einangrunina og bijóta fordóma á
bak aftur hefur falist í stofnun sjálfshjálparhópa
geðsjúkra hér á landi. Sjálfshjálparhópamir eru
þrír, vegna geðhvarfa, þunglyndis og fyrir
aðstandendur geðsjúkra, og hafa verið haldnir
vikulegir fundir í húsi Geðhjálpar á Túngötu 7.
Á geðdeild í tvennum tilgangi
Héðinn Unnsteinsson átti hugmyndina að
sjálfshjálparhópunum. Héðinn hefur sjálfur
reynslu af geðhvörfum. Fyrstu einkennin komu
fram árið 1989. Fyrsta kastið reið yfir tveimur
árum síðar. Afleiðingin af því var að hann hætti
námi í læknisfræði veturinn 1991 til 1992. „Eftir
að hafa náð betra jafnvægi fór ég í íþróttakenn-
araháskólann. Lífið gekk sinn vanagang þar til
ég veiktist aftur árið 1994. Námið vék aftur fyrir
veikindunum þegar ég var lagður inn á geð-
deild. Meðferðin bar tilætlaðan ái-angur og út-
skrift blasti við skömmu síðar.“
Eftir útskriftina varð Héðni ljóst að ekkert
aðgengilegt fræðsluefni væri til um geðhvörf á
íslensku. Hann sat ekki við orðin tóm og samdi,
með aðstoð Snorra Ingimarssonar geðlæknis
kynningarbækling um geðhvörf. Bæklingurinn
skiptist í tvennt, almenna lýsingu á sjúkdómun-
um og reynslusögu Héðins. Ný útgáfa með frá-
sögn móður Héðins af hlið aðstandandans er
væntanleg með vorinu. Stefnan er að hægt verði
að nálgast bæklinginn á heilbrigðisstofnunum
og rafræna útgáfu á heimasíðu útgefandans,
Delta, á Netinu.
Héðinn útskrifaðist frá íþrótta-
kennaraháskólanum um svipað
leyti og bæklingurinn kom út árið
1996. Að náminu loknu lá leið hans
aftur inn á geðdeild - í nýjum til-
gangi. „Ég fór að vinna á bama- og
unglingageðdeild Landspítalans í
eitt ár. Annars tók ég vaktir á fleiri
deildum, m.a. þar sem ég hafði leg-
ið inni tveimur árum áður. Að
koma þar inn sem starfsmaður var
afar sérstök og erfið reynsla. Eftir
hléið ákvað ég að snúa mér aftur að
náminu og tók almennt kennaran-
ám við Kennaraháskóla íslands á
tveimur árum. A sama tíma vann
ég sjálfboðaliðavinnu á vegum
Geðhjálpar í skólum ogfjölmiðlum.
Markmiðið var að minnka fordóma
og ýta úr vör upplýstri umræðu
um geðraskanir. Afar brýnt er að
opna umræðuna um geðrænan
vanda eins og sést best á því að eft-
ir að ég fór að koma fram og tala um sjúkdóm-
inn hafa fimm til sex einstaklingar leitað til mín
með vanda sinn í viku hverri. Atak landlæknis-
embættisins stuðlaði, auk umræðunnar um
Engla alheimsins, að 50% fjölgun koma á
göngudeild Landspítalans í janúar. Nú er hægt
að segja að flóðbylgja geðrænna vandamála
skelli yfir í samfélaginu. Ekki aðeins af því við-
varandi vandi er að koma upp á yfirborðið held-
ur af því að geðræn vandamál eiga eftir að verða
umfangsmeiri í framtíðinni eins og glögglega
kom fram í máli Sigurðar Guðmundssonar land-
læknis á ráðstefnu um gæðamál í heilbrigðis-
þjónustu fyrir skömmu.“
Geðrækt frá grunni
Eftir útskrift frá Kennaraháskóla íslands fór
Héðinn að vinna að fræðsluefni um geðhvörf
fyrir íslenska erfðagreiningu. Hugmyndir að
tveimur sjálfstæðum verkefnum kviknuðu í
huga hans sama sumar. Hin fyrri snýst um
svokallaða Geðrækt. „Ég var alltaf að rekast á
heimasíður og fræðsluefni um geðrækt á Net-
inu. í framhaldi af því ákvað ég að athuga hvort
áhugi væri fyrir því að efna til sérstaks átaks í
geðrækt hér á landi. Hugmyndin féll í góðan
jarðveg hjá landlækni og var í framhaldi af því
—
Morgunblaðið/Kristinn
Héðinn er upphafsmaður sjálfshjálparhópanna.
ákveðið að landlæknisembættið, Landspítalinn
og Geðhjálp skyldu vinna að verkefninu í sam-
einingu. Geðhjálp var falið að sjá um fram-
kvæmdina og tveir starfsmenn voru ráðnir til að
sinna átakinu. Ég er annar starfsmannanna og
Adda Steina Bjömsdóttir hinn. Yfir verkefninu
hefur verið skipaður 12 manna stýrihópur.“
Núna eru Héðinn og Adda Steina að undir-
búa sig undir átakið. „Við erum að viða að okkur
fræðsluefni og sækja upplýsingar á ráðstefiiur.
Heimsóknir í leikskóla, grunnskóla, framhalds-
skóla og vonandi háskóla hefjast í haust.
Markmiðið er að kynningin verði við hæfi aldurs
og þroska hvers hóps fyrir sig. Géðrækt snýst í
grófum dráttum um að vekja almenning til vit-
undar um vægi geðheilbrigðis. Við vitum að
erfðir og umhverfi hafa áhrif á geðheilsu. Erfðir
eru eins og gefur að skilja erfiðar viðureignar. Á
umhverfið getum við reynt að hafa jákvæð
áhrif. Geðröskun er í eðli sínu ójafnvægi. Jafn-
vægi stuðlar að öryggi. Öryggi skapar vellíðan.
Stóra spurningin er hvernig hægt sé að stuðla
að jafnvægi, t.d. með svefnvenjum, hreyfingu og
mataræði. Eins koma fjárhagslegt öryggi og til-
finninga- og félagslegt jafnvægi þama inn í.
Annar hluti af átakinu felur í sér að velta því
upp hvenær ástæða sé til að leita faglegrar að-
Aðstandendur geðsjúkra
Sækjast eftir styrk,
fræðslu o g þrýstingi
TVÆR ungar konur hafa ásamt
fleiram komið á fót sjálfshjálpar-
hópi aðstandenda geðsjúkra. Hvor-
ug vill láta nafn síns getið enda hafa
hinir sjúku aðstandendur hvoragur
viðurkennt sjúkdóm sinn. Aðeins
hafa verið haldnir nokkrir fundir og
er ætlunin að hefja hópastarfið af
fullum krafti næsta haust.
Konurnar segja að hugmyndin sé
að hefja hópastarfið með opnum
fræðslufundi. í kjölfarið fari áfram-
haldandi hópastarf og reynt verði að
fá gesti til að fræða aðstandendur
um ýmsar hliðar geðrænna vanda-
mála. Sterklega komi til greina að
skipta hópnum upp í framtíðinni.
Ekki aðeins af því að hópur aðstand-
enda geðsjúkra sé ótrúlega stór
heldur af því að þarfir og væntingar
til hópastarfsins séu ólíkar. I ljós
hefur komið að aðstandendur sækj-
ast eftir því að styrkja sjálfa sig,
fræðast og mynda þrýsting gagn-
vart aðgerðum stjórnvalda í tengsl-
um við aðbúnað geðsjúkra.
Stöllurnar tala um að oft sé skort-
ur á upplýsingastreymi til aðstand-
enda og ekki hvað síst þegar sjúkl-
ingur viðurkennir ekki sjúkdóminn.
Læknar þurfa að tryggja að afneit-
un sjúklingsins komi ekki í veg fyrir
að aðstandendum berist nauðsyn-
legar upplýsingar. Ekki sé heldur
eðlilegt að aðstoð til aðstandenda sé
undir því komin að sjúklingurinn
viðurkenni sjúkdóminn. Sjálfshjálp-
arhópurinn gefur aðstandendum
tækifæri til að miðla af eigin
reynslu. Með því veita þeir hver öðr-
um styrk til að vinna sig út úr erfið-
leikum og stuðla að eigin vellíðan.
Önnur markmið hafa verið að skipt-
ast á gagnlegum upplýsingum og
rjúfa einangrun með því að tengjast
öðrum með svipaða reynslu á herð-
unum.
Ungu konurnar vora beðnar að
nefna dæmi um hvernig geðsjúk-
dómar koma niður á nánustu
aðstandendum hinna sjúku. Önnur
hefur reynslu af því að eiga geðsjúkt
foreldri. „Á yfirborðinu var alltaf
allt slétt og fellt á heimilinu. Undir
niðri kraumuðu ótrúleg átök. Við
skömmuðumst okkar, lugum og
vildum ekki fá aðra krakka í heim-
sókn af ótta við að allt kæmist upp.
Við bjuggum heldur ekki við sömu
ást og umhyggju og hinir krakkarn-
ir.“
Hin á veikt systkini. „Ég varð
aldrei fyrir sérstökum fordómum
vegna veikindanna. Allir í þorpinu
vissu hvers kyns var og tóku því eins
og sjálfsögðum hlut. Hins vegar fór
ekki hjá því að okkur hinum systkin-
unum fyndist við vera sett til hliðar
á meðan veika systkininu var sinnt.“
Báðar segjast nokkuð vissar um
að afar mikið sé um hjónaskilnaði
meðal geðsjúkra. „Geðsjúkdómar
breyta makanum og valda ýmiss
konar erfiðleikum í hjónabandinu.
Sambandið þarf að vera ótrúlega
gott til að halda í gegnum þykkt og
þunnt. Stundum vill sá heilbrigði
ekki taka af skarið um skilnað af
ótta við hvað verði um hinn sjúka.
Hugsunin getur verið að ekki sé
betra að umönnunin lendi á bömun-
um. Börnin hafi þegar þolað nóg.“