Morgunblaðið - 03.06.1986, Page 54

Morgunblaðið - 03.06.1986, Page 54
54 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ1986 Eflum námsbraut í hjúkrun- arfræði I Háskóla Islands Frá fundi Félags háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga um hjúkrunarmenntun á íslandi. Höfundar: Sex hjúkrunarfræðingar Á síðustu áratugum hefur átt sér stað ör þróun í heilbrigðisþjónustu á Vesturlöndum. Þessi þróun endur- speglar aukna þekkingu á heilbrigð- ismálum og kröfur þjóðfélagsþegn- anna um meiri og betri heilbrigðis- þjónustu. Hjúkrunarfræði hefur ekki farið varhluta af þessari þróun. Auknar kröfur til menntunar hjúkr- unarfræðinga urðu m.a. hvatinn að háskólamenntun í hjúkrunarfræði. Hjúkrunarstarfið byggir á þekk- ingu og skilningi á eðli mannsins. Hjúkrunarvísindin fást við hugtök, hugmyndir, kenningar og stað- reyndir, sem veita hjúkrunarfræð- ingum þá þekkingu er nýtist við að meta, viðhalda og auka heilbrigði skjólstæðingsins. Á grundvelli markvissrar upplýs- ingasöfnunar greinir hjúkrunar- fræðingurinn svörun skjólstæðings- ins við virkum eða hugsanlegum heilbrigðisvandamálum. Hjúkrunin beinist síðan að því að efla bjargir einstaklingsins, fjölskyldunnar og/ eða samfélagsins og hvetja til sjálf- stæðis, vellíðunar og heilbrigðis. Nám við hefðbundna hjúkrunar- skóla var til skamms tíma að mestu fólgið í verklegri þjálfun og var þekkingarforði, sem byggður var á hjúkrunarkenningum og rannsókn- um af skomum skammti. Leikni var mikilvægari en þekking. Starf, hegðun og viðhorf hjúkrunarkvenna byggðist á hefð og þjálfun. Litið var á hjúkrunarkonur sem undir- menn lækna og réði þekking og hugmyndir í læknisfræði mestu um þjálfun þeirra. Hjúkrun var þjón- ustugrein við læknisfræði fremur en sjúklinga. En með aukinni tækniþróun og breyttum þörfum í heiibrigðisþjón- ustu, jukust kröfur til hjúkrunar- kvenna um meiri þekkingu. Ekki reyndist lengur fullnægjandi fyrir hjúkrunarkonu að vita hvernig skyldi framkvæmt, heldur var jafn mikilvægt ef ekki mikilvægara að vita hvers vegna ákveðinni hjúkr- unarmeðferð var beitt. Vegna þessa er nauðsynlegt að þekkingarforðinn, sem hjúkrunar- starfið byggir á, sé skapaður af hjúkrunarfræðingum sjálfum. Þetta leiðir hugann að því hvað það er, sem gerir eina grein að fræðigrein. Almennt er viðurkennt að til þess að teljast til fræðigreinar verði eftirfarandi skilyrðum að vera full- nægt: í fyrsta iagi verður menntunin að fara fram í háskóla og vera skipulögð af meðlimum greinarinn- ar sjálfrar. Hingað til hefur engin grein öðlast viðurkenningu sem fræðigrein án þess að vera kennd í háskóla. I öðru lagi þarf þjónustan að vera sértæk og skipulögð af með- limum fræðigreinarinnar sjálfrar. Vegna sértækrar þekkingar eru meðlimir fagstéttar einir færir um að taka ákvarðanir á sínu fagsviði. Fagstéttin er því sjálfstæð og hefur ákveðið vald sem henni er treyst fyrir þar sem markmið fagstéttar eru óeigingjöm í eðli sínu. í þriðja lagi þarf að framkvæma rannsóknir innan fræðigreinarinnar til þess að skapa þann þekkingar- forða, sem allt starf byggir á. Þekking í hjúkrunarfræði, sem byggir á rannsóknum, er þegar orðin mjög mikil ásamt mótuðum hjúkrunarkenningum, enda hafa rannsóknir verið stundaðar innan hjúkrunarfræði síðan í upphafi sjö- unda áratugarins. Stéttir, sem stöð- ugt taka rannsóknamiðurstöður frá öðrum, en skapa ekki þekkingu sjálfar, teljast ekki til fagstétta og fá því ekki viðurkenningu sem slík- ar innan hins vísindalega samfé- lags. Markaðskröfur, eða þarfir heil- Hroðvirkni aðstandenda dag- blaðaframleiðenda er blettur á viðkomandi fagfélögum eftír Þorstein Valgeir Konráðsson Ég hef verið með það í kollinum í nokkuð marga mánuði, eða til þess að gera fá ár, að setja nokkur orð á blað, þar sem viðfangsefnið væri jarðvöðulsháttur þeirra manna og kvenna, sem starfa við dag- biöðin. Það þykist ég vita, að margslags mannskapur vinni þau störf, sem að þessu Iúta. Væntanlega em það blaðamenn, sem semja efnið — nema ef til vill það aðsenda — setjarar, sem pikka það inn á tölvur, prófarkalesarar, sem lesa prófarkir af setningunni (það væri að vísu skynsamlegra, að þeir færu yfir handritið áður en það er sett, en því nenna þeir ekki), svo kemur víst aftur til kasta setjarans að leiðrétta það, sem prófarkalesaranum hefur þóknast að gera athugasemdir við. Þá skilst mér að blaðið sé „brotið um“ — sett í síður —, filmað, plötu- tekið, prentað og svo að síðustu lendir það í höndum þeirra sem kaupa — við misjafna hrifningu eins oggengur. Mig langar að byrja á að taka fyrir þátt setjarans í þessu sam- hengi. í þetta sinn ætla ég ekki að gagnrýna verk blaðamanna eða þeirra, sem semja það, sem þrykkt er. En það er setjarinn. Hvemig má það vera, að prentsmiðjur og útgefendur taka í síná þjónustu fólk — tæp 100% kvenfólk — sem er svo gjörsamlega sneytt allri tilfinningu fyrir íslensku máli; hinni svokölluðu málfræði og líka (oft jafnvel frem- ur) íslenskri stafsetningu? Allt frá því blýsetningarvélamar mnnu sitt skeið og tölvumar og filman tóku völdin hefur vinnslu dagblaða hrak- að svo hörmulega, að við svo búið má ekki standa. Einfaldlega verður ekki unað við ríkjandi ástand. Frumorsök þess, að svo illa er komið fyrir dagblöðunum, er sú staðreynd, að þegar þessi umskipti urðu í prentverki munu setjaramir almennt (alvörufagmenn) hafa neit- að að gerast tölvupikkarar. Þeir treystu sér ekki til að ná þeirri leikni á nýja borðið, sem atvinnu- rekendur gerðu kröfu til, enda er það mála sannast, að kvenfólk, sem hefur unnið á skrifstofum í kannski mörg ár hefur náð slíkum hraða á vélritunarborðið, að með ólíkindum er. (Það má geta þess hér í inn- skoti, að vélsetjaramir gömlu náðu þetta sex til tíu þúsund slögum á klukkustund, en ég veit þess dæmi, að færar stúlkur geti náð við góð skilyrði 24 þúsund slögum á jafn- löngum tíma.) Hér er því munurinn afgerandi. Þegar vélsetjaramir gáfu ekki kost á sér til þessara starfa (sumir töldu það e.t.v. fyrir neðan virðingu sína) og kvenfólkið tók yfir þennan þátt prentverksins hefur setningu hrakað svo gífurlega, að ekkert annað en svart og hvítt fær lýst þessum umskiptum. Nú er kannski ekki hægt að ætlast til þess, að ófaglært fólk kunni skil á þeim fræðum, sem það hefur ekki lagt stund á. En sjálft telur það sig þó eitt fært að sinna þessum þætti og blæs þess vegna á karlskrögga, sem af afskiptasemi þykjast geta lagt eitthvað til mál- anna í því skyni að leiðrétta — þótt ekki væri nema brot — það mgl, sem oft og tíðum kemur undan/frá þessum skörungum. Ekki verður hjá því komist að gagnrýna forystu Félags bókagerð- armanna í þessum efnum. Hún hefur nefnilega á undanfömum ámm unnið að því leynt og ljóst að fá sem flesta í félagið (fleiri meðlimir — meiri peningar). Og eina skilyrðið fyrir inntöku er, að fólk gerist svo vinsamlegt að útfylla umsóknareyðublað og komi því á skrifstofu félagsins. Enginn, að því er ég best veit, hefur fengið synjun — og raunar allir orðið full- gildir félagar — með öll réttindi — viku eftir að umsóknin hefur borist ogjafnvel fyrr. Þetta finnst einstaka gamlingja súrt í broti, ekki síst þeim, sem var gert að vinna í sveita síns andlits (námstímann) í fjögur ár, nánast kauplaust til að fá síðan að ganga í félagið — jafnvel fyrir einhvetja náð og misitunn. Allt tal forystu Félags bókagerðarmanna um að það sé hennar helgasta baráttumál að vemda starfsheiti þessara fag- manna — er yfirskyn og hræsni. Enda er svo komið, að félagið er orðið svo útþynnt, að það er hvorki fugl eða fiskur. Og ekkert nema endurhæfing forystunnar — ég er ekki að tala um að skipta um menn — getur orðið til þess, að þróuninni verði snúið við svo prentverkið allt í heild lendi ekki á köldum klaka. Mér er meira að segja sagt, að það þýði ekki lengur fyrir eldri kynslóðina að sækja um sumar- bústað í eigu félagsins núorðið; nýju „setjaramir" ganga fyrir, enda eiga þeir einir rétt á þessum sumar- húsum, sem ekki hafa dvalið í þeim áður, þ.e.a.s. ef eftirspumin er meiri en framboðið. En þetta var svolítið utan við efnið. Ég ætlaði nefnilega að taka fyrir „hæfileika" hinnar nýju stéttar — setjaranna. Og í raun var það líka hugsunin að tæpa aðeins á próf- arkalestri ogjafnvel umbroti líka. En í lurginn á setjurunum verður að taka. Félag bókagerðarmanna verður að setja þessum stúlkum skilyrði; að þær fái ekki inngöngu í félagið nema að undangengnu að minnsta kosti tveggja ára námi. Og að iáta það viðgangast, að aðstoðarfólk og „setjarar" geti mtt þeim faglærðu út úr prentsmiðjun- um nær engri átt.Forkastanlegt er það líka, að prófarkalesarar skuli horfa framhjá því, að setjarar skipti orðum vitlaust í atkvæði — milli lína — að þeir skuli líða, að setjararnir noti stóran staf þar sem lítill skal standa, að prófarkalesarar geri ekki athugasemdir þegar klæmst er á skammstöfunum og að þeir skuli ekki sjá, þegar inndrátt vantar í nýrri málsgrein. O.fl., o.fl. Ég man ekki hvort ég gat þess áður, að það væri ekki hægt að gera ráð fyrir því, að þessir nýju snillingar — setjararnir í dag — kynnu til verka í þessum efnum. Því þeir eru einfaldlega ekki mennt- aðir á prentverksviðinu. Þeir ættu því sjálfir að sjá sóma sinn í því að bjóða sig ekki fram við þetta viðfangsefni. En umfram allt ættu prentsmiðjueigendur og útgefendur — sem að sjálfsögðu vilja veg dagblaða sinna sem mestan — og alveg eins efnislega sem útlitslega — að hafna svona vinnukrafti nema — eins og áður er skrifað — að undangengnu a.m.k. tveggja ára námi. Að vísu þurftu gömlu skarf- brigðisþjónustunnar, hafa gert það að verkum að mikil eftirspum er eftir hjúkrunarfræðingum. Of lítið framboð af hjúkrunarfræðingum til starfa hefur leitt til þess að háværar raddir eru um að mennta þurfi í auknum mæli hjúkrunarfræðinga og er þá oft talað um fljótvirkari leiðir en fjögurra ára háskólanám. Segja má, að fullseint sé í rassinn gripið, því sjá hefði mátt fyrir að jafnhliða víðtækri þenslu í heil- brigðiskerfinu þyrfti að efla bol- magn skólakerfisins til að mennta hjúkrunarfræðinga. Nokkurs tvískinnungs gætir í allri umræðu um skort á hjúkrunar- fræðingum til starfa. Annars vegar er talað um að starfsemi heilbrigðis- stofnana standi og falli með starfs- framlagi hjúkrunarfræðinga. Hins vegar er talað um að slíka burðar- stólpa megi reisa án þess að til þurfi að kosta sómasamlegum að- búnaði og nægum kennslukrafti með tilskilda menntun í hjúkrunar- fræði. Þessi umræða endurspeglar virðingarleysi fyrir störfum hjúkr- unarfræðinga. Þeir eiga að vina verkin en heiðurinn og afrakstur verkanna eru iðulega færð til tekna annarra starfsstétta.. Virðing fyrir störfum hjúkrunarfræðinga er lykil- atriði þess, hve stóran skerf hjúkr- unarfræðingar eru tilbúnir að leggja af mörkum í heilbrigðis- þjónustunni. Jafnframt ræður það miklu um val ungs fólks á áhugaverðu ævi- starfí hvaða virðingarsess störfin skipa í þjóðfélaginu. Háskólanám í hjúkrunarfræði leitast við að auka vitund verðandi hjúkrunarfræðinga um mikilvægi starfa þeirra við að efla heilbrigði og velferð þjóðfélags- þegnanna. Með tilurð slíkrar stétt- arvitundar eru hjúkrunarfræðingar betur í stakk búnir til að takast á við þá þætti sem sýnt hefur verið fram á með rannsóknum erlendis sem og hérlendis, að ráði mestu um brottfall hjúkrunarfræðinga í starfi. Er hér annars vegar átt við þætti sem taka til innra eðlis hjúkrunar- starfsins og hins svonefnda ytri amir flögur ár, en það er önnur saga og verður ekki skráð hér. En talandi um prófarkalesara þá er það mitt mat, að þeir þurfi margir hveijir að fara í „meðferð", en að öðrum kosti snúa sér að einhverju óskyldu — nema hvort tveggja sé við hæfi. Hugmyndin var að velta svolítið fyrir sér umbroti blaðanna og útliti. Én þar sem þetta greinarkom er orðið heldur stærra en til var stofn- að læt ég það bíða betri tíma. Þó vil ég hrósa útlitsteiknurum dag- blaðanna — flestum — því hug- myndaflug þeirra er fijótt og oft ber fyrir augu skarpar andstæður, sem gefur hinum ýmsu síðum líf; eru reyndar sumar hveijar hrein listaverk. Kannski er það ekki viðeigandi, en þar sem ég er Selfossbúi nú um stundir langar mig að nefna eitt dæmi, sem veldur mér hugarangri að jafnaði hálfsmánaðarlega. Hér ræðir um kjördæmisblaðið Suður- land. Síðan þetta blað fór til Vest- mannaeyja í setningu og prentun fyrir nokkrum ámm er vinnsla þess með þeim hætti, að raunar fá engin orð lýst þeim hryllingi. Ég tek það skýrt fram, að ég er ekki að tala um málgagnið efnislega, enda er tiigangur þessarar greinar ekki að meta slíkt. En vinnslan I prentsmiðj- unni og prófarkalestur er svo gjör- samlega fyrir neðan allar hellur, að mér finnst það ábyrgðarhluti — hér skírskota ég til Félags bóka- gerðarmanna — að félagið skuli ekki hafa látið loka þessari smiðju eða allavega gert kröfu til, að fag- menn yrðu fengnir á staðinn. Eg eygi þó í þessu sambandi nokkra von, því ég frétti það á skotspónum fyrir stuttu, að til Suðurlands hefði verið ráðinn nýr ritstjóri. Og ef hann hefur eitthvert inngrip í prent- verk þá skora ég á hann hér, að hann láti breyta þeim vinnubrögð- um, sem notuð eru við blaðið — eigi síðar en nú þegar.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.