Morgunblaðið - 10.12.1985, Side 16

Morgunblaðið - 10.12.1985, Side 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. DESEMBER1985 Læknar hvetja Banda- ríkjamenn til að tvö- falda fiskneysluna Undraefniö „Omega-3“ í barátt- unni við hjarta- og aðra sjúkdóma — eftir Ivar Guðmundsson SEATTLE, WA. — Færustu sér- fræðingar Bandaríkjanna í hjarta- sjúkdómum, næringarfræðingar, fiskiðnaðarfólk og blaðamenn, samtals um 300, sitja hér á ráð- stefnu, sem nefnist „Fiskmeti og heilsa 85“. Ráðstefnan hefir ein- dregið hvatt almenning í Banda- ríkjunum til að auka fiskneyslu sína, að minnsta kosti um helming frá því sem nú er. Aukningin myndi nema sem svarar tveimur fiskmáltíðum á viku í stað einnar og auka fiskát hvers Bandaríkja- manns að jafnaði í 26 pund árlega. Til samanburðar má geta þess, að Bandaríkjamenn neyta nú um 140 punda á mann af kjötmeti, þar af um 70 pund af nautaketi. Tilgangurinn með aukinni fisk- metineyslu er að berjast gegn því sem læknar kalla „ferlegustu plágu Ameríku, hjartasjúkdóm- um,“ sem leggja að velli fleira fólk árlega en nokkur annar sjúk- dómur. „Kólesteról“ bölvaldur hjartasjúkdómanna Einn frummælandi ráðstefn- unnar var Dr. William Castelli, forstjóri Framingham Heart Study, sem er skammt frá Boston. Hann er og fyrirlesari við lækna- deild Harvard-háskóla, og stofnun hans er elsta sérstofnun í hjarta- sjúkdómsrannsóknum í Banda- ríkjunum Dr. Castelli og sam- verkamenn hans, urðu einna fyrst- ir til þess að benda á aðal bölvald hjartameina, blóðfituna er „kól- esteról" nefnist, ásamt sígarettu- reykingum, offitu, ættgengni og óheilbrigðu mataræði. Dr. Castelli var og einna fyrstur til að gefa sjúklingum með of hátt magn af „kólesteról" í blóði Strengjakvartettinn American String Quartet heldur tónleika annað kvöld, miðvikudag, í Austur- bæjarbíói kl. 20.30 á vegum Tón- listarfélagsins í Reykjavík. Á efnisskránni eru tvö verk: Lýr- ísk svíta eftir Alban Berg, en Berg á 100 ára afmæli á þessu ári, og Strengjakvartett op. 161 eftir Franz Schubert. þorskalýsi með góðum árangri. En hann varaði þó við, að ofneysla lýsis gæti haft skaðleg áhrif í för með sér. Kólesteról“ í blóöi Það hefir verið álit lækna til skamms tíma, að 180-220 milli- grömm af „kólesteróli" í 100 milli- lítrum í blóði manna væri hættu- laust. Dr. Cascelli og aðrir telja það nú of mikið. Helmingur þeirra milijón einstaklinga, sem fá krans- æðastíflu á þessu ári hafa „kólest- eról“magn í blóði, sem nemur 250 milligrömmum. Fjöldi þessa fólks gæti hæglega komist hjá krans- æðastiflu með því að breyta matar- æði sínu í tæka tíð. En 10 prósent af amerísku þjóðinni, sem hefir hæst „kólesteról" í blóði verður ekki bjargað nema með sérstökum lyfjum ogströngu lækniseftirliti. Heilbrigðisstofnun Bandaríkj- anna ráðlagði mönnum nýlega að takmarka „kólesteról“magn í blóði sínu undir 200 milligrömmum. Dr. Castelli telur hinsvegar, að hætta á kransæðastíflu fari að aukast eftir að kólesterólmagnið er komið yfir 160 milligrömm. Helmingi meiri líkur eru á að fólk með 220 mg magn fái kransæða- stíflu en þeir, sem hafa 160 milligrömm. Börn fæðast með um 70 milli- gramma magn í blóði og hreinar grænmetisætur hafa „kólesteról"- magn sem nemur um 125 milligrömmum. Omega 3 kemur til bjargar Ástæðan til þess, að fiskmeti er ráðlagt sem vörn gegn hjartasjúk- dómi er sú, að í fiski og fiskolíum er fituefni, sem hlotið hefir nafnið Omega 3. Það er einmitt fituefni, sýrukennt, sem hefir þann eigin- leika, að það vinnur gegn „kólest- American String Quartet er skipaður Mitchell Stern og Laurie Carney á fiðlur, Daniel Avs- halomov á lágfiðlu og David Geber á selló. Kvartettinn var stofnaður í Juilliard School of Music í New York árið 1974 og hefur unnið mörg verðlaun fyrir leik sinn. ívar Guðmundsson eról“fitunni og eyðir henni í blóði manna. Mannslíkaminn framleiðir ekki Omega 3 og það verður því að koma utanað frá. Þótt læknavísindin hafi um nokkurt skeið þekkt sýru-fituna Omega 3 er tiltölulega stutt síðan þetta efni var viðurkennt, sem besta vörn gegn hjartasjúkdómum og vafalaust einnig heilablóðfalli, þar sem Omega 3 þynnir blóðið og eyðir, eða kemur í veg fyrir blóð- tappamyndun. Auk þess virðist sem Omega 3 hafi læknandi áhrif á marga aðra sjúkdóma og má þar til nefna gigtveiki t.d. liðagigt, asma og húðsjúkdóma af ýmsu tagi og jafnvel brjóstakrabbamein. Onnur tegund blóðfitu, (Omega 6) sem einnig vinnur gegn „kólest- eróli“ í blóði manna er í jurtaol- íum, en er ekki eins áhrifamikil. Grænlendingar koma við sögu Tveir danskir læknar, Bang og Dyerberg, beindu fyrstir manna athyglinni að því, að ef til vill væri það mataræði sem varð þess valdandi, að hjartasjúkdómar voru svo að segja óþekkt fyrirbrigði meðal Grænlendinga. Þannig var það í héraðinu Umanak á vestur- strönd Grænlands, þar sem rúm- lega 6.000 manns bjuggu, að á margra ára tímabili dó aðeins einn maður af hjartaslagi og þrír veikt- ust af hjartaverkjum. Sennilega „angina“-verkir. Þessar rannsókn- ir urðu til þess, að háskólinn í Álaborg fékk áhuga á að rannsaka heilsufar og mataræði Grænlend- inga, sem fyrnefndir læknar stóðu fyrir, og komust þeir að sömu niðurstöðu og áður. Grænlending- ar nærast eingöngu á fiski og sels- keti. Þar sem selurinn lifir á fiski er kjötið þrungið Omega 3. Sömu sögu aö segja frá Noregi Áður en þetta gerðist í Græn- landi höfðu læknar í Osló veitt því eftirtekt, að mjög dró úr dauðs- föllum vegna hjartasjúkdóma á styrjaldarárunum, en þá var skort- ur á mjólkurmat og kjöti í Noregi. Síðar beindist athyglin að norsk- um heilbrigðisskýrslum, sem sýndu að í innsveitum Noregs, þar sem kjötneysla var mikil, en lítið fiskmeti, var sjúkdómurinn „muliple sclerosis" (en það er taugasjúkdómur, sem stafar af hrörnun í heila og mænu og veldur skjálfta og oft blæstu mæli) sýnu algengari en í strandhéruðum, þar sem fiskmeti er aðalfæðan. Á ár- unum 1953—1972 tók hjartasjúk- dómalæknir í Seattle, Dr. Averly Nelson að nafni, uppá því, að ráð- leggja hjartasjúklingum og þeim, sem fengið höfðu kransæðastíflu að borða þrjár fiskmáltíðir á viku. Þessi tilraun hans fór fram undir „KÓLESTERÓL “ í NOKKRUM FÆÐUTEGUNDUM Læknar ráðleggja hámark í daglegri fæðu 300/400 milligröm. Tegund: Magn: Kólesteról: 2% mjólk 225 gr. 4 m.gr. Rjómamjólk 225 gr. 32 m.gr. Smér 1 tsk. 33 m.gr. Eggjahvíta 1 tsk. Eggjarauða 1 tsk. 252 m.gr. Nautakjöt(6—14% feitt) 85 gr. 78 m.gr. Nautakjöt (20—30% feitt) 85 gr. 81 m.gr. Kálfakjöt 85 gr. 69 m.gr. Svínakjöt (10-15% feitt) 85 gr. 75 m.gr. Kjúklingakjöt 85 gr. 81 m.gr. Þorskfiskar (þorskur, ufsi, 85 gr. 44 m.gr. ýsa, o.s.frv.) Lax 85 gr. 51 m.gr. Síld 85 gr. 51 mg. Kunnur strengjakvartett hjá Tónlistarfélaginu Hjartasjúkdómar eru sjaldgæfir meðal Grænlendinga. Er það þakkað fisk- neyslu þeirra. Þorskalýsi kom fyrst viö sögu sem lyf viö liöagigt fyrir 200 árum í London. En þótt taliö væri aö þaö gæfist vel fékk þaö brátt óorð á sig fyrir óbragð og vonda lykt, svo neyða varð það í sjúklinga. Læknar í Manchester- sjúkrahúsinu í London höföu trú á því, að þorskalýsi myndi lækna liðagigt með því að „smyrja“ liðamót. þessi lýsisgjöf hélt áfram um 10 ára skeið, en var hætt um 1870 vegna þess hve lýsið var daun- illt. Stafaði það af því að lifrin var sólbrædd til að ná lýsinu, en við það myndaðist rotnun sem óbragðinu olli. Sjúkrahúsið notaði rúm- lega 500 pund af lýsi til meðalagjafa árlega. (Úr ræðu á Fiskmeti og heilsa ráðstefnunni). eftirliti í 19 ár og niðurstaðan varð sú, að meðal þeirra sjúklinga, sem ekki neyttu fisks urðu endurtekin tilfelli kransæðastíflu 4'Á sinni fleiri, en hjá hinum, sem héldu sér við fiskátið. Reynsla Japana fer í sömu átt Rannsóknir hafa leitt í ljós, að það eru einkum tvær efnasamsetn- ingar í Omega-3, sem lækka „kól- esteról“-magn í blóði manna og dýra og þynna þar með blóðið. Þessi efni, eiosapenetaenoic-sýra (EPA) og docosahexaenoic-sýra (DHA) breyta efnasamsetningu blóðsins, sem veldur því að minni líkur eru á að blóðið storkni og festist í æðum, eða myndi „blóð- tappa", sem er orsök kransæða- stíflu og heilablóðfalls. Þetta hefir meðal annars verið sannað með rannsóknum, sem fram fóru í læknadeild Chiba-háskólans í Japan. f þeirri rannsókn var fylgst með mataræði íbúa í sjávarútvegs- þorpum og landbúnaðarfólki í innsveitum. Það kom í ljós, að meðal sjávarsíðumanna, sem borð- uðu tvöfalt meiri fisk en sveita- menn, urðu mikið færri kransæða- stíflutilfelli en hjá hinum og blóð þeirra var þynnra. Nú var sveitamönnum gefið EPA í töflum. Eftir mánuðinn varð sú breyting á, að blóð þeirra, sem tekið höfðu töflurnar, þynnt- ist til muna. Og var þá ekki lengur neinn vafi á, að fiskmeti, eða Omega 3, er blóðþynnir, sem dreg- ur úr líkum og hættunni á, að blóð- ið storkni í æðum, hjarta og heila. Á undanförnum 15 árum hafa verið birtar um 100 vísindaskýrsl- ur, sem staðfesta fullyrðingar um Omega 3, sem miðil í vörnum gegn hjartasjúkdómum og öðrum lífs- hættulegum kvillum manna. Ekki sama hver fiskurinn er Það er ekki sama hver fiskurinn er því það er misjafnt magn af Omega 3 í fiski eftir því hvar hann lifir og hvaða fæðu hann neytir. Fyrr var því trúað, að feitir fiskar væri ekki eins hollir til átu og þeir mögru, en nú hafa vísinda- menn snúið við blaðinu hvað það snertir og segja, að sá feiti sé ekki síður hollur, og gott forðabúr fyrir Omega 3, en sá horaði. í fitufiska- flokki er talin síld og lax svo eitt- hvað sé nefnt, sem er okkur skylt. Talið er að fiskar sem lifa í köldum sjó séu heppilegri til átu en ferskvatnsfiskar. Þá er bent á, að það muni fara eftir fóðri og umhverfis aðstæðum hvort ali- fiskur verði eins góð Omega 3- náma og náttúrualdir fiskar. Sú skoðun ríkir að fiskar úr köldum sjó séu gjafmildari á blóð- þynnsluefnið en annar fiskur. Enginn vafi er talinn á, að salt- vatnsfiskar séu þrungnari en vatnafiskar af góðefninu Omega 3. Þetta ætti að gleðja okkur Is- lendinga og aðra sem dorga hvað mest í kaldari straumum. En það eru fyrst og fremst sér- stakar fisktegundir, sem vísa veg- inn í leitinni að bestu birgðum af Omega 3. (Sjá töflu). Aukin fiskneysla í heiminum fyrirsjáanleg Það fer ekki hjá því að á næstu árum mun fiskneysla fara vaxandi í heiminum og þá ekki síst í Banda- ríkjunum. Rannsóknum á hollustu fiskneyslu mun fleygja fram. Hitt er svo annað mál, hvort fiskveiði- þjóðirnar eru viðbúnar að anna eftirspurninni. Það er vitað, að mörg bestu fiskimið heimsins hafa verið ofveidd. Vafalaust mun verða reynt, að gera ráðstafanir sem duga gegn rányrkju. Alifiskarækt eykst til muna. Aðferðir við dreif- ingu eru bættar með ári hverju og staðir, sem ekki áttu aðgang að fiskmeti eru nú í seilingarfjar- lægð við sjófangið. Allt er þetta hagstætt okkur íslendingum og takmark okkar hlýtur að vera að fylgjast vel með og aðlaga okkur að breytingum og ölíum nýjungum tímanlega svo við verðum samkeppnisfærir við þá bestu og getum nýtt okkur þessa auðlind þjóðarinnar. En hvers vegna hefur lítið frést um rannsóknir íslenskra vísinda- manna á hollustu fiskmetis og vörnum gegn hjartakvillum? Hiifundur er fréttaritari Morgun- biaðsins í New York.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.