Morgunblaðið - 04.12.1983, Side 28

Morgunblaðið - 04.12.1983, Side 28
28 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983 Eysteinn nær undirtökum í Framsóknarflokknum Bækur Björn Bjarnason Eysteinn í eldlínu stj&mmálanna, 1. hluti Höfundur: Vilhjálmur Hjálmarsson Útgefandi: Vaka, Rvík. 1983 Lýsingar á ævi og störfum ís- lenskra stjórnmálamanna eru fyrirferðarmik'ar á bókamark- aðnuin nú á þessu hausti. Er ekki vafi á því að vinsældir sögu Ólafs Thors haustið 1981 hafa orðið út- gefendum hvatning í þessu efni. Þar lýsti Matthías Johannessen meðal annars stjórnmálaátökun- um á fjórða áratugnum og þeim hörðu deilum sem þá urðu. Á þeim tíma börðust stjórnmála- menn í meira návígi en við eigum nú að venjast. Eysteinn Jónsson, fyrrum ráðherra og formaður Framsóknarflokksins, var þátt- takandi í þessari baráttu og við lestur 1. hluta æviminninga hans sem Vilhjálmur Hjálmarsson, fyrrum menntamálaráðherra, hefur skráð kemur oftar en einu sinni í hugann, að Ólafssaga Thors hafi valdið því að þeir flokksbræðurnir hófust handa við að taka sögu Eysteins saman. Saga ölafs Thors stendur þennan 1. hluta æviminninga Eysteins Jónssonar þó vel af sér enda er Ólafssaga rituð á þann veg að þar eru bæði kynnt sjón- armið samherja og andstæðinga. Sögusviðið hjá þeim Vilhjálmi Hjálmarssyni og Eysteini Jóns- syni er þröngt. Höfuðáhersla er lögð á að kynna sjónarmið og við- horf innan Framsóknarflokksins, stefnu flokksins í ríkisstjórn, átök innan hans og afstöðu til annarra flokka. Glögg mynd er dregin af flestum meginþáttum en þó oft skilið þannig við mál, að lesandanum finnst að meira mætti segja svo að allir drættir myndarinnar séu skýrðir. Bókin um Eystein er málefnaleg og rök- föst innan þess ramma sem henni er settur. Eysteinn Jónsson var aðeins tvítugur að aldri þegar honum barst austur á firði skeyti frá Jónasi Jónssyni, fyrrum kennara sínum í Samvinnuskólanum, með tilboði um starf í stjórnarráðinu. Þetta var sumarið 1927 þegar framsóknarmenn mynduðu stjórn undir forsæti Tryggva Þórhalls- sonar en þar var Jónas frá Hriflu dómsmálaráðherra. Eysteinn þáði boðið og hóf að vinna að reikn- ingafærslu og bókhaldi. Hann var settur skattstjóri í Reykjavík 11. ágúst 1930 og skipaður í það emb- ætti 13. apríl 1931, daginn fyrir þingrofið fræga. Eysteinn var kjörinn á þing 1933 og varð fjár- málaráðherra 1934 í ráðuneyti Hermanns Jónassonar, sem Jón- as frá Hriflu skipaði lögreglu- stjóra í Reykjavík 1929, 32 ára að aldri. Með þeim í stjórninni var Haraldur Guðmundsson úr Al- þýðuflokknum. Aðdragandi þessarar stjórnar- myndunar var umbrotamikill innan Framsóknarflokksins. Þeir sem voru andvígir samstarfi við Alþýðuflokkinn voru gerðir brottrækir úr Framsóknar- flokknum og stofnuðu Bænda- flokkinn, þeirra á meðal Tryggvi Þórhallsson, formaður Fram- sóknarflokksins, sem varð for- maður Bændaflokksins. Eysteinn hefur lýst málefnalegum forsend- um þessa klofnings með eftirfar- andi hætti: „Þeir sem sýndu mestan áhuga við stofnun Bændaflokksins vildu að Fram- sóknarflokkurinn skipaði sér at- vinnurekenda megin í þjóðfélag- inu og tæki upp samstarf við þá, sem þeim megin héldu sig, það er að segja við Sjálfstæðisflokkinn. En við hinir töldum að Fram- sóknarflokkurinn ætti að vera umbótaflokkur og ætti því að eiga meiri samleið með flokkum til vinstri." Er ekki að efa að Ey- steinn Jónsson og Hermann Jón- asson sem báðir sátu í nefnd er skipuð var eftir ósigur Fram- sóknarflokksins í þingkosningun- um 1933 til að sætta ólík sjónar- mið innan flokksins — sem lauk með þeim hætti að flokkurinn klofnaði — hafi jafnan fylgt þeirri meginstefnu sem Eysteinn lýsir hér, að Framsóknarflokkur- inn ætti að vera vinstri flokkur. Um það er þó enn deilt innan Framsóknarflokksins. í endurminningum Stefáns Jó- hanns Stefánssonar sem var í forystusveit Alþýðuflokksins 1934 þegar Hermann Jónasson varð forsætisráðherra segir með- al annars um stjórnarmyndun- ina: „Jónas frá Hriflu var for- maður Framsóknarflokksins. Að Eysteinn Jónsson eðlilegum hætti hefði hann því átt að verða forsætisráðherra. En á því voru margir meinbugir. Innan Framsóknarflokksins sjálfs var eindregin andstaða gegn því, þótt lítt kæmi hún í ljós á yfirborðinu. En við alþýðu- flokksmenn vissum gerla um þessar leyndu hugrenningar framsóknarmanna, sem fóru mjög saman við afstöðu okkar." Segir Stefán frá því að Vilmund- ur Jónsson hafi samið mergjað bréf þar sem Jónasi var andmælt sem forsætisráðherra. í ólafs- sögu Thors segir: „Þegar Jónas sá Vilmund á göngu á Hverfisgötu löngu síðar, er sagt, að hann hafi sagt: „Þarna ganga mín mestu mistök.““ Matthías Johannessen bendir á að í bókinni „Skuldaskil Jónasar Jónssonar við sósíal- ismann" lýsi Héðinn Valdimars- son því, að forystumenn Fram- Vilhjálmur Hjálmarsson sóknar hafi beðið alþýðuflokks- menn að setja það skilyrði við stjórnarmyndun, að Jónas yrði ekki ráðherra. í bókinni um Ey- stein er töluverðu rými varið til þess að skýra, að einróma mið- stjórn og yfirgnæfandi meirihluti þingflokks framsóknarmanna vildi Jónas frá Hriflu sem for- sætisráðherra 1934 og segir Ey- steinn meðal annars þetta um málið: „Ósatt er með öllu, sem stundum hefur verið dylgjað um, að Framsóknarflokkurinn hafi verið óheill í stuðningi sínum við Jónas Jónsson til að mynda stjórnina. Hann hefði myndað hana ef Alþýðuflokksmenn hefðu ekki þvertekið fyrir stuðning við hann. Um það er mér mætavel kunnugt." Hér er sérstaklega staldrað við þennan þátt í bókinni um Ey- stein. Þar er sagt frá því hvernig 100 sessur í 100 ár Myndlist Bragi Ásgeirsson Norræna húsið býður þessa dagana upp á fágætlega fallega og sérstæða sýningu, er hlotið hefur nafnið 100 sessur í 100 ár. Árið 1979 átti Finnska heimilis- iðnaðarfélagið aldarafmæli og var þess að vonum minnzt með veglegri sýningu, þar sem kynnt- ur var árangurinn af starfsem- inni frá upphafi. Á sýningunni kom það mjög vel fram, að sá hluti hennar, er einna ljósast sýndi þróunina frá aldamótun- um til síðari tíma, voru 110 sess- ur. Þá varð til sú hugmynd, að safna saman úrvali þeirra í sér- staka farandsýningu, er einnig gæti faríð um erlendis. Það er einmitt þessi sýning, sem mönnum gefst nú tækifæri til að skoða i kjallarasölum Norræna hússins fram til sunnu- dagskvölds. Að sjálfsögðu verður maður að gera ráð fyrir, að flest- ir viti hvað um er að ræða, þar sem heimilisiðnaður er, — að viðhalda og vernda þjóðlegan arf í hvers konar listrænum tiltekt- um innan heimilanna. — Það var málarinn Fanny Churberg, sem stofnaði Finnska heimilisiðnaðarfélagið hinn 23. apríl árið 1879. Tímarnir ein- kenndust þá af sterkri hugsjóna- legri vakningu kringum þjóðleg- an menningararf, og á stefnu- skrá félagsins hét enda, að varð- veita hann eftir megni og jafn- framt stuðla að frekari listrænni þróun. — Satt að segja vafðist það fyrir mér, hvers konar sýning væri hér á ferðinni og ég veit, að svo var um fleiri og því er áríð- andi að stefna sem flestum unn- endum listíða í Norræna húsið. Eftir sunnudaginn verður það orðið of seint að skoða þessa lát- lausu sýningu á þjóðlegu finnsku handverki, sem er svo ríkt af mögnuðum þokka lifandi og skapandi kennda. Það eru 88. nöfn í sýningar- skránni, sem segja okkur hér á norðurslóðum næsta lítið, því að fæst þekkjum við, en innan um eru þó nokkrar haldfestur í nöfnum nafntogaðra lista- manna, svo sem arkitektsins Eli- el Saarinen, málaranna Akseli Gallen-Kallela, Helene Schjerf- beck og Ina Colliander auk ~nokk- urra úr listiðnaðinum. Það sem kemur á óvart er, hve fjölþætt sýningin er og hve sköp- unargleðin er mikil. Þessi sýning er eins langt frá því að vera í ætt við lífvana, staðlaðan heimilis- iðnað og mögulegt má vera, því að hér er ekki farið eftir neinni ákveðinni forskrift, heldur eru skapandi kenndir látnar ráða ferðinni. Frjálsu hugarfluginu gefinn laus taumurinn, en um leið tekið tillit til þjóðlegs arfs ásamt því, að gerendur verða fyrir áhrifum frá ríkjandi stíl- brigðum tímanna. Það er einkar fróðlegt að virða fyrir sér hluti þá, er Eliel Saar- inen hannaði fyrir sýningu í til- efni aldarfjórðungsafmælis samtakanna árið 1904, — bród- eraður gardinukappi ásamt mjög formfagurri sessu. Og ekki síður textíla þá er Akseli Gallen- Kallela gerði í hið fræga „Iris- herbergi" Eliels Saarinen í sam- bandi við deild Finnlands á heimssýningunni í París alda- mótaárið. Auk þessa má sjá á sýningunni gólfdregla, borðrefil, gluggatjöld, dúka og hettur fyrir tekönnur, — en þó í mjög smáum mæli. Allt í háum gæðaflokki. Ef að einhverju mætti finna á þessari ágætu sýningu, væri það helst, að kartonið, sem myndirn- ar eru festar á, virkar í mörgum tilvikum sem gamalt og lúið og að maður er ekki alveg sáttur við plastrammana. Þá hefði að ósekju mátt þýða texta hinnar fallegu sýningarskrár á íslensku. En myndirnar standa fyrir sínu í fjölbreytni og innileika og það er að sjálfsögðu höfuðatrið- ið. Þá er að þakka framtakið og hvetja sem flesta til að líta inn í kjallarasali Norræna hússins um helgina. Bangsa- bækurnar Bragi Ásgeirsson Fólk tekur upp á ýmsu í þessu þjóðfélagi og þegar um er að ræða létt og lifandi listrænt framtak til að gleðja yngstu kynslóðina þykir undirrituðum rétt að vekja athygli á því. Ég var að skoða svokallaöar „Bangsa-bækur“, sem eru fjórar á markaðnum, tvær eftir Hjalta Bjarnason, sem er yngsti höfundur- inn á jólamarkaðinum í ár ef að líkum lætur, og tvær eftir móður hans, Guðrúnu Kristínu Magnúsdótt- ur. Hjalti Bjarnason er 14 ára grunnskólanemi, sem margt er til lista lagt, hefur m.a. leikið á fjölum Þjóðleikhússins og verið skákmeist- ari skóla síns í mörg ár og farið á skákmót í Bandaríkjunum. Saga er af því, að þegar Hjalti var 8 ára gamall og átti að vera að taka upp kartöflur í ausandi slagveðurs rign- ingu, gerði hann ekkert gagn í kart- öfluupptöku en skáldaði heila Tak- sögu á meðan hinir puðuðu og græddist miklu meira fé fyrir þá sögu á skjánum en öll hinum fyrir allar sínar kartöflur. Tak-sögurnar voru lesnar við miklar vinsældir í „Stundinni okkar“ fyrir nokkrum árum. Hjalti var 8—9 ára er hann samdi sögurnar. Nú eru sem sagt tvær þessara Tak-sagna komnar út í bókaformi og hefur höfundurinn sjálfur mynd- skreytt þær. Myndirnar eru léttar og lifandi og mjög vel við hæfi barna á lestraraldri því að þær gera lesmálið lifandi. f þeim er gott sam- ræmi við söguþráðinn frá upphafi til enda. Hugmyndin er skemmtileg og framtakið gott. Guðrún Kristín Magnúsdóttir er útlærður leirkera- smiður frá Myndlista- og handíð- askóla íslands ervfékk fyrst veru-

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.