Morgunblaðið - 01.06.1983, Síða 3

Morgunblaðið - 01.06.1983, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1983 43 undantekningin, Jómsvíkinga sögu og auk þess danskar, enskar og aðrar útlendar bækur. Auk þess sem Bjarni fjallar rækilega um efnisöflun söguhöfundar, ræðir hann glögglega um annað atriðið i sköpun Knýtlingasögu: að hverju leyti má gera ráð fyrir einstökum sögum áður en hún var skrifuð í heild? Þrítugasti og annar kafli sög- unnar er greinagóð lýsing á Dan- mörku, bæði Jótlandi og eyjum allt austur til Borgundarhólms. Telur Bjarni, að lýsingin sé upp- hafleg í Knúts sögu helga, og er það tvímælalaust rétt athugað. Hitt virðist Bjarna ekki vera kunnugt um, að náskyld lýsing er til í öðru íslenzku riti, þótt yngra sé en Knýtlinga saga. í þrítugasta og sjöunda kapítula Göngu-Hrólfs sögu, sem er einkar fróðlegt rit, hefst landafræðin með stuttri lýs- ingu á Englandi: „England er kall- að gagnauðugast land af Vestur- löndum, því að þar er blásinn allur málmur, og þar fellur hveiti og vín, og alls konar sæði má þar hafa. Eru þar og klæði gerð og margháttaðir vefir meir en í öðr- um stöðum. Lundúnaborg er þar höfuðstaður og Kantaraborg. Þar er og Skarðaborg og Helsingja- borg, Víncestur og margir aðrir staðir og borgir, er hér eru eigi nefndir." Nú bendir ýmislegt til þess, að höfundur Göngu-Hrólfs sögu hafi stuðzt við Knúts sögu ríka; þaðan mun hann hafa þegið ýmis örnefni á Englandi, svo sem Ásatún, Brandifurðu, Skarðaborg og Víncestur, þótt það nafn hafi raunar glatazt úr Knýtlinga sögu, þar sem Morstur er notað í stað- inn. Bardagalýsingar í Göngu- Hrólfs sögu bera vitni um áhrif frá hernaði Knúts vestan hafs. Nú hefur mér dottið í hug, að Eng- landslýsingin hér að ofan sé tekin úr Knúts sögu ríka, þótt ekki votti fyrir henni í Knýtlinga sögu, og þar sem um var að ræða konung, sem réð fyrir bæði Englandi og Dan- mörku, hefði ekki illa farið á að lýsa báðum ríkjunum í sögu hans. Nú er Danmerkurlýsingin í þeim hluta Knýtlinga sögu, sem fjallar um Knút helga, og á hún þar mið- ur vel heima en í frásögum af Knúti ríka. Samanburður á landa- fræði Göngu-Hrólfs sögu og Knýtl- inga sögu sýnir einn merkilegan mun: þar sem sú fyrrnefnda grein- ir frá „höfuðstöðvum" í Danaveldi, kallar hin síðarnefnda þá „bisk- upsstóla" og getur þess, hve marg- ar kirkjur liggi undir hvern bisk- upsdóm og hve mörg skip séu kon- ungi til útboðs. Hér yrði of langt að rekja skyldleika og mismun beggja lýsinganna, og má þó hér tilfæra upphaf þeirra og aðrar glefsur: Knýtlinga saga Danmörk er mikið ríki og ligg- ur mjög sundurlaust. Hinn mesti hluti Danaríkis heitir Jótland. Það liggur hið syðra með hafi. Þar er hinn syðsti biskupsstóll í Danmörk í Heiðabæ, og er í þeim biskupsdómi hálft fjórða hundr- að kirkna, en þrír tigir skipa og hundrað konungi til útboðs. Annar biskupsstóll er á Jótlandi, þar er heitir í Rípum ... Fjórði ... í Vébjörgum ... Limafjörður heitir á Jótlandi. Hann er mikill fjörður og nafnfrægur. Hann gengur af norðri til suðurs. Úr norðanverðum Limafirði er mjótt eið vestur til hafs, er heit- ir Haraldseið. Þar lét Haraldur konungur Sigurðarson draga yf- ir skip sín, þá er hann komst undan ófriði Sveins konungs Úlfssonar, sem sagt er í sögu Haralds konungs ... Jótlandssíða heitir allt vestan frá Vandilskaga og suður til Rípa. Bjarni Guðnason getur þess, að kirkjufjöldi i landalýsingu Knýtl- inga sögu sé mun meiri en i riti Adams frá Brimum, og skýrir hann muninn með því að kirkjum hafi fjölgað frá því um 1070. Sé miðað við ritunartíma sögunnar, þá er þetta rétt ályktað. Hins veg- ar er engan veginn víst, hvort höf- undur sögunnar hefur þegið vitn- eskjuna um kirkjufjölda og skipa- útboð frá sömu heimild og landa- fræðina ella þá fléttað þessum tveim þáttum saman. Af því verð- ur vitaskuld ekki einhlít ályktun dregin, að í Göngu-Hrólfs sögu er ekki minnzt á kirkjumál; slíku hefði höfundur vafalaust sleppt, þar sem hann lætur atburði gerast í heiðni. En myndi hann einnig hafa fellt úr fróðleikinn um skipa- útboð? Úr því verður ekki skorið að sinni, en hitt er engan veginn óhugsanlegt, að Göngu-Hrólfs saga geymi upphaflegri gerð landalýs- ingar en Knýtlinga saga, sem kann að hafa aukið lýsinguna með sam- tímaheimild um kirkjufjölda og skipaútboð. Nú staðhæfir Bjarni í formálan- um: „ ... örnefnið Haraldseið er hvergi að finna nema í Knýtlinga sögu og ekkert því til fyrirstöðu, að það sé frá höfundi sjálfum komið.“ Fyrri staðhæfingin er auðsæilega röng, þar sem Har- aldseið er notað í Göngu-Hrólfs sögu, og hin síðari er ærið vafa- söm, þegar haft er í huga, að Dan- merkurlýsingin virðist hafa verið í sameiginlegri heimild beggja sagnanna. Skáletraða setningin úr Göngu-Hrólfs sögu á sér nákvæma hliðstæðu í Heimskringlu: „Síðan lét Magnús konungur stefna Vé- bjargarþing. Þar taka Danir sér konung bæði að fornu og nýju." (III, 35). Mér er ékki kunnugt af öðrum forníslenzkum ritum, að slíkt orðalag sé notað í þessu skyni. Knýtlinga saga segir ein- faldlega: „En þá tók Magnús, son Ólafs hins helga, ríki í Danmörk." Hins vegar var höfundi hennar kunnugt um, hvar Danir tóku sér konung: „ ... þar skyldi konung taka á Vébjargarþingi." (139. bls.). „Eftir andlát Haralds konungs áttu Danir Vébjargarþing. Þar skulu þeir jafnan konung taka á því þingi." (145). „ ... Vébjargar- þing. Var Ólafur þar til konungs tekinn yfir allt Danaveldi." (204) Eftirtektarvert er, að Göngu- Hrólfs sögu og Knýtlinga sögu ber ekki alls kostar saman um sum staðaheitin. Þannig kallar sú síð- arnefnda sundið milli Jótlands og Fjóns Meðalfarasund, en hin fyrr- nefnda Álfasund. Einnig má bera saman tvo staði í sögunum: „Orrustustaðinn skal setja við Ásatún norður frá Kanaskógum." (G.Hr.s., 36. kap.) „Knútur kon- ungur átti hina þriðju orrustu við Aðalráðssonu, þar sem heita Assatún ... Það er norður frá Danaskógum." (Knýtl.s. 12. kap.) Þótt Göngu-Hrólfs saga sé skáldskapur, þá er ófróðlegt að hundsa hana, eins og Bjarni gerir í ritgerð sinni um Sögur Danakon- unga. Villan um Haraldseið má þykja næsta smávægileg, og þó er hér um að ræða alvarlegt brot á undirstöðuatriði í ritskýringu: að staðhæfa aldrei neitt, sem hægt er Göngu-Hrólfs saga Danmörk er mjög sundurlaus, og er þar Jótland mestur hluti ríkis. Þar liggur hið syðra með hafinu. Jótlandssíða er kölluð vestan frá hafinu, (frá) Vand- ilskaga og suður til Rípa. í Jót- landi eru margir höfuðstaðir, syðst í Heiðabæ, annar í Rípum ... fjórði í Vébjörgum; þar taka Danir konung sinn ... Limafjörður er á Jótlandi. Hann gengur af norðri til suð- urs, en í innanverðum firðinum gengur Haraldseið vestur til hafsins. Þar lét Haraldur kon- ungur Sigurðarson draga yfir skip sín, þá er hann fór undan ófriði Sveins konungs. að afsanna. Við rannsóknir á ís- lenzkum fornritum beita vísinda- menn tvenns konar aðferðum: sundurgreiningu og samanburði. Um samanburð er það skemmst að segja, að yfirleitt nægir ekki að bera einhverja fornsögu saman við örfáar aðrar, heldur fer betur á að skýra hana í ljósi sem flestra þeirra bóka, sem söguhöfundur kann að hafa lesið, annaðhvort á móðurmálinu ella þá á latínu, og á hinn bóginn verður einnig að taka til greina síðari rit, sem sýnt geta áhrif frá tiltekinni sögu ella þá frá öðrum skyldum sögum. VÉLA-TENGI Allar geröir Öxull — í — öxul. Öxull — í — flans. . Flans — í — flans. Tengið aldrei stál — í — stál, hafið eitthvað mjúkt é milli, ekki skekkju og titring milli tækja. Allar stærðir fastar og frá- tengjanlegar Keflavík Suðurnes Til sölu Til sölu er í Keflavík kvikmyndahús og skemmti- staöur á besta staö í bænum. Bæöi fyrirtækin eru í fullum rekstri. Einnig til sölu í Keflavík tvær fokheldar hæöir (3. og 4. hæö) meö útsýni yfir allan bæinn. Hæöirnar eru til samtals aö flat- armáli 465 ferm. Tilboö sendist Morgunblaöinu fyrir 8. júní ’83 merkt: „K — 388“. Hagtrygging hf. auglýsir breyttan opnunartíma. Frá og meö 1. júní ’83 til 1. september ’83, veröa skrifstofur vorar opnar frá kl. 8.00. Söyirflaiuigjiyií1 '<vj)<gyom©©(n) Jt (Sio) Vesturgötu 16, ,sími 13280. HAGTRYGGING HF SUÐURLANDSBRAUT10 SÍMI 85588 Hafnarfjörður 75 ára Sendum Bæjarstjórn Hafnarfjarðar og bæjarbúum öllum bestu árnaðaróskir í tilefni 75 ára afmælis Haf narfj arðarkaupstaðar og þökkum góð samskipti á liðnum árum. S5PARI5JÚÐUR HAFNARFJARÐAR

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.