Morgunblaðið - 31.08.1966, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 31. ágúst 1966
Lúðvíg Gnomandsson fyrrv.
skólnstjóri — Minningnrorð
í DAG verður til moldar bor-
inn Lúðvíg Guðmundsson, fyrr-
verandi skólastjóri Handíða- og
myndlistaskólans. Hann andað-
ist á Landspítalanum 25. ágúst
eftir löng og erfið veikindi.
Með Lúðvig er hniginn sér-
stakur sterkur persónuleiki,
maður, sem kom víða við,
brauzt í mörgu og ávallt var í
fararbroddí, að hverju sem hann
vann. Hann hefur þvi sett svip
á margt í þjóðfélagi íslendinga,
maður, sem ekki gleymist þeini,
er þekktu hann. Hér í stuttri
minningargrein er enginn kost-
ur að rekja til neinnar hlítar
hin margvíslegu störf Lúðvígs,
og verður aðeins stiklað á fáu
einu.
Lúðvíg var Reykvíkingur,
fæddur hér í borg 23. júní 1897.
Faðir hans var Guðmundur Guð-
mundsson, bæjarfulltrúi, en
hann dó, þegar Lúðvíg var á 9.
árinu. Móðir Lúðvígs var Ing-
veldur Kjartansdóttir, sem dó
háöldruð 1946, mikil kona á
"■hverja grein og minnisstæð okk-
ur æskuvinum Lúðvigs, sem
gengum út og inn á heimili
hennar, og þar var mörgum bit-
anum og sopanum vikið að þurf-
andi einstæðingum, þó að efnin
væru lítil, og margur var hýstur
í litlu íbúðinni þeirra á Smiðju-
stíg 6. Var mikið ástríki með
þeim mæðginum, enda voru þau
lengst af saman, þar til hún dó.
Lúðvíg varð stúdent frá
Menntaskólanum 1917 og hafði
látið margt til sín taka í skóla-
lífinu. — l>á um haustið hóf
hann nám í náttúrufræði við
Kaupmannahafnarháskóla, en
fór síðan til Berlínar, til náms
í læknisfræði, og dvaldist þar
um skeið og varð ágætavel tal-
andi og skrifandi á þýzku. Hann
hvarf heim frá þessu námi 1919
og settist nokkru síðar í lækna-
deild háskólans hér en festi þar
ekki rætur til langframa. Um
skeið stundaði hann nám í guð-
fræðideildinni og þar sátum við
'saman einn vetur, hVarf síðan
frá námi 1925. Jafnframt þessu
stundaði hann kennslu í ýmsum
skólum, kenndi t.d. náttúru-
fræði í Menntaskólanum einn
vetur og braut þá upp á ýmsum
nýjungum í kennslunni. En mest
af starfskröftum sínum á þess-
um árum, helgaði hann margvís-
legum störfum á þágu stúdenta
og félagslífs þeirra, allt frá 1919
er hann kom heim. Væri það
langt mál, ef allt væri -akið.
Asamt fleirum beitti hann sér
fyrir stofnun stúdentaráðs.
Hann gekkst fyrir stofnun
„Mensa academica", matstofu
stúdenta uppi á lofti í Lækjar-
götu 2, en þar var samkomustað-
ur stúdenta um allmörg ár. Lúð-
vig hóf máls á því að reisa
stúdentagarð og var lifið og sál-
in í happdrættinu mikla 1922,
til þess að safna 100.000 krónum
til byggingarinnar. Það var
mikið fé I þá daga. Hinn 1. des.
1922 var byrjað að selja miðana
og var það upphafið að hátíða-
höldum stúdenta þann dag.
Þetta voru dýrlegir dagar, þeg-
ar eldmóður æskunnar brann í
blóðinu. Lúðvíg var formaður
stúdentagarðsnefndarinnar frá
1922—1927, er hann fluttist
burt úr Reykjavík. En nokkr-
um árum síðar reis Gamli
Garður. Lúðvíg setti á stofn
upplýsingaskrifstofu stúdenta og
hafði það starf með höndum
1921—1927 og aftur 1932—1948.
Hann stóð fyrir stúdentaskipt-
um við önnur lönd og komu þá
hingað margir erlendir stúd-
entar. Hann stofnaði lánasjóð
stúdenta með 50 kr. framlagi
og svo mætti lengi telja. Allt
frá sjálfum sér og móður sinni,
var þetta að sjálfsögðu ólaunuð
sjálfboðavinna .En þess sknl þó
getið, að stúdentar þá kunnu vel
að meta þessi störf Lúðvígs i
þágu þeirra, og auruðu þeir af
fátækt sinni saman í vandað
gullúr og gáfu honum til þakka,
og var það stolt hans alla ævi
síðan.
Árið 1927 varð Lúðvig skóla-
stjóri við alþýðuskólann á Hvít-
árbakka og var það tíl 1931. Það
var góður skóli, þar sem hinn
brennandi áhugi Lúðvígs,
hugsjónaeldur og fljúgandi
mælska hans nutu sín vel. En
húsakynnin á Hvítárbakka voru
léleg. Var þá hafin bygging
skólans í Reykholti, og var Lúð-
víg að sjálfsögðu formaðnr
bygginganefndar. En Lúðvíg
samdi ekki við yfirvöldin um
fyrirkomulag skólahússins, og
var ákaflega fjarri skapi að
beygja sig og samþykkja það,
sem hann taldi rangt. Hann var
því ekki ráðinn skólastjóri í
Reykholti þegar skólinn tók þar
til starfa 1931. Hann fluttist þá
til ísafjarðar og var skólastjori
gagnfræðaskólans þar. Þar
braut hann strax upp á ýmsum
nýmælum, hóf fyrstu verknáms-
kennslu hér á landi, gekkst fyr-
ir skíðakennslu, byggði skíða-
skála fyrir skólann, gekkst fyrir
unglingavinnu á sumrin, bæði
þar og í Reykjavík og veitti for-
stöðu vinnuskóla Reykjavíkur í
Jósepsdal og á Kolviðarhóli
nokkur sumur. En þetta var á
kreppuárunum og því mjög
erfitt um vinnu handa ungling-
um.
En Lúðvíg nægði þetta ekki.
hann vildi nýtt og víðara verk-
svið. Hann reif sig því upp frá
tryggu embætti á ísafirði og
fluttist til Reykjavíkur til þess
að koma upp skóla fyrir vetð-
andi myndlistarmenn. Hann
stofnaði þá Handíða- og mynd-
listarskólann, sem lengi var
einkafyrirtæki Lúðvígs og ekki
alltaf fjárhagslega glæsilegt,
svo að ekki sé meira sagt. En
áhuginn var brennandi, og Lúð-
víg gafst ekki upp, og nú er skól
inn orðinn föst og sjálfsögð
stofnun, þar sem margt lista-
mannsefnið hefur fengið sína
fyrstu tilsögn. f meira en tutt-
ugu ár stjórnaði Lúðvíg skóla
sínum, þar til hann lét af skóla-
stjórn vegna heilsubrests fyrir
fáum árum.
Það má því segja, að aðalstarf
Lúðvígs hafi verið á sviði upp-
eldis- og kennslumála, og fjöl-
margar ferðir fór hann til út-
landa til þess að kynna sér þau
mál. Hann flutti um þau fyrir-
lestra og skrifaði margt um þau
efni í blöð og tímarit. En
áhugamál hans voru fjölmörg
önnur, m.a. stofnaði hann þýzku-
skóla félagsins Germaniu 1925 og
1927 var hann fulltrúi útvarps-
hlusténda í nefnd til að undir-
búa stofnun ríkisútvarpsins. Þá
var hann og einn aðalhvata-
maður að útgáfu „Strauma",
mánaðarrits um trúmál, og einn
af 12 útgefndum þess. „Straum-
ar“ komu út í fjögur ár 1927-
1930, og skrifaði Lúðvíg nokkr-
ar greinar í ritið.
Eftir stríðið var hann sendur
af Rauða krossinum til Þýzka-
lands til þess að leita uppi ís-
lendinga þar og hjálpa þeim
úr eymdinni í hinu stríðshrjáða
landi. Lúðvíg var þar marga
mánuði og kom þar að haldi hin
ágæta málakunnátta hans, at-
orka og myndugleiki, enda hafði
hann upp á svo til öllum ís-
lendingum í Þýzkalandi og
veitti þeim hjálp til að komast
heim, og munu þeir minnast
þess með þakklæti.
Margvísleg þjóðfélagsmál lét
hann til sín taka og hafði
ákveðnar skoðanir I þeim efn-
um. En ekki fylgdi hann nein-
um stjórnmálaflokki að málum,
til þess var hann alltof sjálf-
stæður í skoðunum og taldi
enda allt flokksræði óheilla-
vænlegt fyrir framgang góðra
málefna og andlegan þroska
þjóðarinnar. Þegar landhelgis-
málið var á döfinni og stjórn-
málaflokkarnir voru í þann veg-
inn að gera lausn þess að flokks-
pólitísku deilumáli tók Lúðvíg
sig til, þá sárlasinn, að reyna að
koma í veg .fyrir það með því
að sameina þjóðina um fjár-
söfnun til kaupa á þyrlu handa
landhelgisgæzlunni í sambandi
við haustkosningarnar 1959.
Fékk hann menn úr öllum
flokkum til þess að vinna að
þessu verkefni, og varð það til
þess að bjarga einingu þjóðar-
innar, að m. k. þá í þessu við-
kvæma 'utanríkismáli. Það átt.i
að heita svo, að ég væri í fram-
kvaamdanefndinni, og er mér
því vel kunnugt, að mikul
hluti verksins var unninn af
Lúðvíg, og án hins biennandi
áhuga hans hefði lítið orðið úr
þessu. Það tókst að safna hálfri
milljón króna í öllum kjördæm-
um landsins, en það var tals-
vert fé þá. En Lúðvíg varð að
fara til útlanda sér til heilsu-
bótar áður en söfnuninni lyki,
svo að það féll í hlut annarra
að afhenda féð og taka á móti
þökkunum. En nú er þyrlan
komin. Lúðvíg leit aldrei til
þakka fyrir störf sín, starfið
sjálft var honum nóg fullnæg-
ing.
Lúðvíg var fyrirmannlegur f
sjón, vel á sig kominn og vakti
athygli, hvar sem hann for.
Hann var ör í skapi, ákafamað-
ur og gat verið einstrengings-
legur á köflum. einstaklings-
hyggjumaður mikill og því bág-
rækur í hóp, vildi sjálfur ráða
ferðinni, ráðríkur og því alltaf
í fararbroddi að hverju sem
hann gekk, ákaflega laus við
alla minnimáttakennd gagnvart
einum eða neinum, hafði oftast
ákveðnar skoðanir, og þagði
sjaldnast um þær, alveg án til-
lits til þess, hvort öðrum líkaði
betur eða verr, hvort heldur
voru vinir hans eða aðrir, kunn-
ugir eða ókunnugir. Slíkar eig-
indir eru ekki alltaf heppilegar
til árangurs, en Lúðvíg tókst þó
jafnan að fá dugandi menn í lið
með sér, og þær entust honum
til mikilla framkvæmda. Lxið-
víg hafði mikið hugmyndafíug
og því braut hann upp á mörgu
og hrinti því af stað, en lét öðr-
um eftir hin hversdagslegu
störf við áframhaldið, en byrj-
aði sjálfur á nýju verki. Slíkir
menn eru þjóðinni þarfir.
Lúðvíg naut lengi góðrar
heilsu og óvenjulegra starfs-
krafta, en síðasta áratuginn var
hann oft mjög veikur og lá mán-
uðum saman á sjúkrahúsum,
bæði hér og erlendis.
En þrátt fyrir veikindin var
hann alltaf jafn brennandi í
andanum með hugann fullan af
margvíslegum áhugamálum og
framtíðaráætlunum. Og þegar
af honum bráðu veikindin, hætti
honum við að færast meira í
fang en heilsan leyfði. í hinni
síðustu legu sinni, eftir mikinn
og hættulegan holskurð, var
hann hinn hressasti og vongóð-
ur um varanlegan bata, en nú
var komið að lokum starfssamr-
ar ævi, og 25. ágúst andaðxst
Lúðvíg.
Á jólum 1925 kvæntist Lúð-
víg eftirlifandi konu sinni,
Sigríði Hallgrímsdóttur frá
Grímsstöðum á Mýrum. Þau
eignuðust fjögur börn og eru
þrjú þeirra á lífi. Sigríður bjó
manni sínum myndarlegt menn-
ingarheimili, þrátt fyrir þröng-
an efnahag á stundum. Bæði
voru þau hjón gestrisin, enda
ávallt gestkvæmt á heimili
þeirra, og margir áttu erindi við
húsbóndann. í öllu hinu um-
brotasama og athafnamikla
starfi sínu naut Lúðvíg stuðn-
ings og hvatningar konu sinnar
og hjálpar. Og í hinum langvar-
andi veikindum sínum naut
hann nákvæmrar hjúkrunar
hennar og umönnunar. Börnum
sjnum og barnabörnum var Lúð-
víg umhyggjusamur faðir og afi,
enda elskuðu þau og virtu mjög.
Við hinir gömlu vinir Lúðvígs
söknum hans og þökkum vin-
áttu hans og starf. Og við hjón-
in þökkum honum og frú Sigríði
áratuga trygga vináttu og vott-
um henni og börnum þeirra
innilega samúð okkar.
Einar Magnússon.
t
LÚÐVÍG Guðmundsson er allur,
margra ára heilsuleysi hefur að
lokum yfirunnið lífsþrótt hans
— ævikvöldið var honum erfitt
og von um einhvern varanlegan
bata sennilega engin. Þetta kom
því ekki á óvart okkur, sem til
þekktu. Þegar svo stendur á er
friðurinn líkn, en þó bregður
manni alltaf er maður fréttir lat
manna, sem maður hefur haft
góð kynni af. Mér þykir rétt og
skylt að minnast hans nokkrum
orðum, því ég tel hann meðal vel
unnara minna allt frá því er ég
kynntist honum fyrst fyrir tveim
tugum ára, er ég lítt menntaður
og óreyndur unglingurinn hugð-
ist reyna fyrir mér í myndlist.
Lúðvíg var þá nýkominn úr
frægri ferð um Þýzkaland og
víðar í leit að Islendingum með
heimþrá eða sem voru hjálpar-
þurfi eftir skelfingar . seinm
heimsstyrjaldarinnar og held ég
að fyrstu kynni mín af myndlist
þarna á Grundarstígnum hafi
verið dagblaðabúnkar, sem lágu
á gólfum og borðum, undarleg
blöð með gotnesku letri og marg-
víslegri uppsetningu.
Að stofna skóla, sem hefði með
myndlistafræðslu að gera árið
1939 þurfti kjark og framsýni,
sem Lúðvíg Guðmundsson átti
hvortveggja til í ríkum mæli.
Hann hafði þá þegar fitjað upp
á ýmsum nýjungum í þjóðfélag-
inu, sem mér kunnugri kunna
betur frá áð herma og læt ég
aðra um að gera skil, jafnvel þó
að síðar verði.
Brautryðjandinn er jafnan
einn á ferð, enginn aufúsugestur
hjá ráðandi öflum og vanmet-
inn af skjólstæðingum. Hann
hazlar sér völl til sóknar og varn
ar og gætir þess eins að halda
Stefnu að settu marki, þótt stund-
um beri af leið.
Svo var saga hins látna skóla-
stjóra, öll hans margþættu störf
frá skólaárum til ævikvölds bera
merki hugsjónamannsins. En
lengst mun halda nafni hans á
lofti forganga um stofnun hins
fyrsta formlega myndlistaskóla
hérlendis. Það var mikil gæfa
mikilhæfs manns að veita ís-
lenzkri myndlist slíkt brautar-
gengi. Myndlistakennsla í skól-
um var þá og er raunar enn í
mörgum tilvikum af handahófi.
Námsgrein þessi var einna lægst
sett allra námsgreina í barna-
og unglingaskólum til þessrar
kennslu völdust menn, sem i
raun og veru höfðu enga þekk-
ingu á námsgreininni eða þýð-
ingu hennar varðandi önnur
námsefni. Nemendur fengu oft
frekar óvild en gleði af með-
höndlun þessa námsefnis.
Lúðvíg hefur einhvernveginn
uppgötvað þetta og viljað stuðla
að auknum- viðgángi myndlista-
fræðslu í skólum þannig, að -ún
nyti jafnréttis við aðrar náms-
greinar, að í starf teiknikennara
yrðu aðeins ráðnir menn, sem
hefðu aflað sér sérmenntunar á
þessu sviði og því var það að
fljótlega var stofnuð kennara-
deild myndlistar við skólann.
Þeir sem ætla að leggja fyrir sig
myndlistakennslu, verða að
nema í umhverfi þar, sem lif-
andi list er kennd, til að upplifa
hlutina — það mætti segja að
þetta þurfi að leggjast í blóðið
og því ekki hægt að kenna bara
fræðilega.
Skólinn hefur átt sín erfiðu
tímabil, er öll sund virtust lokuð,
en með dugnaði og harðfylgi
tókst Lúðvíg að standa af ser
flesta erfiðleika. Mörgum er
stundað hafa nám við skólann
hefur sézt yfir þessa erfiðleika
og þannig dæmt skólann rang-
lega. Það er gömul saga að auð-
velt er að dæma, en erfitt að um-
bera. Á því er enginn vafi að
þetta ásamt sífelldri baráttu fyr-
ir tilverurétti skólans hefur sett
sitt svipmót á skapgerð Lúðvígs.
Þá er vafi á því að hann hafi
hlotið þær þakkir og þann sóma
fyrir störf sín, sem honum bar,
því ekki er hægt að ganga fram
hjá þeirri stáðreynd að langflest-
ir yngri myndlista- og listiðnað-
armanna þjóðarinnar hafa hlotið
frumraun sína í Handíða- og
Myndlistaskólanum.
Einn af beztu kostum Lúðvígs
var að hann vildi gefa mönnurn
tækifæri til að sýna getu sína þótt
hún væri af vanefnum í upphafi
og jafnvel frameftir, hann hefur
grunað það, sem flestir vita núna
er við þetta starfa, að hæfileikar
og mikil geta í upphafi þýða
ekki það sama og að viðkomandi
reynist fær að þroska þessa eig-
inleika áfram með sér. Því S
árangur í myndlist byggist fyrst
og fremst á skapandi eiginleik-
um og neistinn liggur mismun-
andi djúpt hjá nemendum.
Lúðvig var sérlega vakandi
varðandi hverskonar möguleika
á aukinni fjölbreytni náms-
greina, sem gætu stuðlað að við-
gángi og vexti skólans — en 1
sumum tilfellum reyndist hús-
næðið of takmarkað er tímar
liðu og jafnframt kennaraskort-
ur. Má þar nefna höggmyndalist,
mósaik og raunar fleira.
Hann gekkst fyrir óteljandi
námskeiðum, en til þeirra varð
hann oft að sækja kennslukrafta
erlendis frá. Má hiklaust telja að
fjölmargir hafi haft mikið gagn
af þeim. Þá stofnaði hann list-
grafíska deild 1956, sem enn
starfar og hefur reynzt vinsæl
meðal nemenda og er þá ekki ir
vegi áð nefna að unglingaskólar
á Norðurlöndum hafa komið sér
upp slíkum verkstæðum auk
verkstæða fyrir hverskonar list-
iðnir svo sem batik, emaleringu,
keramik m. m. auk þess sem
hver kennslustofa, sem er ætluð
myndlistakennslu er útbúin leir-
brennsluefni, en fátt þykir meir
þroskandi en að nemendur hat'i
eitthvað til að móta á milli hand-
anna. Af þessu má ráða að þrátt
fyrir mikið og lofsamlegt starf
Lúðvígs Guðmundssonar eru enn
ótæmandi verkefni fyrir skóla
þann, sem hann átti heiðurinn af
að stofna.
Það hlýtur að hafa glatt Lúð-
víg mjög, er á síðastliðnum vetri
voru á Alþingi samþykkt ný lög
varðandi skólann, sem hann átti
þátt í að semja og sem styrktu
aðstöðu skólans mjög, en harma
verður að hann skyldi ekki lifa
þá tíð að samþykkt yrði að
byggja yfir skólann, sem nú hef-
ur en eflizt mjög undir leiðsögn
núverandi skólastjóra, sem hef-
ur lagt mikla vinnu í það að
skipuleggja hann í varanlegt
form og sem hefur reynzt verð-
ugur arftaki fyrirrennara síns. í
raun og veru er það undarlegt,
að ekki skuli vera ráðinn sér-
menntaður kennari í myndlista-
kennslu í alla skóla, að ég tala
ekki um þá skóla, þar sem nem-
endur einhverra hluta vegna eru
verr settir en aðrir þjóðfélags-
þegnar, því að úr teikningum
barna má lesa ýmsa erfiðleika
þeirra, sem hlýtur að vera ó-
metanleg stoð annarri kennslu.
En hér er enn eitt verkefnið, sem
blasir við og er minning Lúð-
vígs Guðmundssonar best heiðr-
uð með því að vfð, sem við mynd
list fáumst, störfum ótrauðir í
anda hans og reynum að sanna
nauðsyn og efla viðgáng allrar
myndlistafræðslu, í hverju formi
Framhald á bls. 20