Morgunblaðið - 12.04.1940, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. apríl 1940.

Útfief.: H.f. Árvakur, Rey’ Javlk.
Ritst jórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrelUala:
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,60 & mánuBl
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintakitS,
25 aura meS Lesbðk.

Odds-testamenti“ 400
ára
f) ýðing Odds Gottskálks-
sonar á Nýja-testament-
inu, eða eins og hún er
venjulega kölluð „Odds-
testamenti“, er í dag 400 ára.
Er þá miðað við orðin, sem
prentarinn hefir sett á síðustu
blaðsíðu, á eftri meginmáli eft-
irmálans: „Þryckt vti Konung-
ligum stað Roschylld af mér
Hans Barth XII dag Aprilis,
Anno domini MDxl.“ Þann dag
mun prentuninni hafa verið lok-
ið. Hafði hún þá tekið rúma
fimm mánuði, ef miða má byrj-
* .. . ,un verksins við brjef Kristjáns
að vera fa fotmal fra tdnnork- konungs m > sem prentað er
um^h'fs og díiuða, öðlast þeir }>a jframan yið þýðinguna> því að
það brjef er „Geffuett paa wort
Slott Kiöbnehagen otthende
Með stillingu
Þegar sjómennirnir okkar vinna
fyrir daglegu brauði sínu úti i
á reginhafi í vetrarstormumi og
frosthörkvim, og venjast því frá
nnga aldri fram á fullorðins ár,
stillingu og skapfestu, sem er að-
dáunarverð og ómetanleg..
Sakir þess hve sjómannastjett
dagen effther alle Helgen dagh
vor er fjölmenn, samanborið við Aar etc MDXXXIX“, þ. e. 9.
fólksfjölda þjóðarinnar, gera 'nóv> 1539 En náttúrlega verður
menn sjer það í hugarlund, aðjekki sagt um það með visgu>
|)essi skapeinkenni, er koma fram hvort verkig hefir þá verið byrj-
I daglegu lífi sjómannanna, eigi að gýnist verkið hafa geng
®jer djúpar rætur meðal alls al- ið mjög greiðlega ef það hefir
.mennings. ekki tekið lengri tíma en það,
Þegar inenn virða fyrir sjer, og ef til vill stafar eitthvað af
vhvernig almenningur tekur þeim þeim sæg prentvillna, sem í bók-
^tórtíðindum, sem gerst hafa á inni eru, af því, að verkið hef-
Norðurlöndum frá því á þriðju- ir verið rekið hratt áfram
sdagsmorgun, er stillingin eftir-
'tektarverð. Hvergi neinn vottur
1540 —12. apríl
Eftir próf. Magnús Jónsson
1940
til með fyrstu biblíuþýðingun-
um.
En þýðing Odds er samt stór-
merkilegt verk, bæði af því, að
það var út af fyrir sig áhrifa-
mikið, að fá Nýja-testamentið
á íslensku í fyrsta sinn, og svo
er þýðing Odds prýðilega góð
að flestu leyti. Að vísu eru þar
ekki fá orð, sem nú eru ekki
talin góð íslenska og setningar
eru nokkuð öðruvísi að bygg-
ingu en t. d. á fornritum og í
vönduðu nútímamáli. En að
Þarna um veturinn lauk Odd-
ur þýðingu Mattheusarguð-
spjalls. Má það sýnast rýr eftir-
tekja eftir heilan vetur. En
bæði hefir afstaðan verið vond
og svo hefir einmitt byrjunin
verið lang erfiðust, meðan þýð-
andinn var að finna sjer reglur
og aðferðir. Er naumast vafi á
því, að Oddur hefir rætt þessi
vandamál um þýðinguna við þá
vini sína í Skálholti. Hefir það
verið aðalumræðuefni þeirra
þegar þeir sátu saman í húsi
þessu kveður ekki mikið, og'Odds bryta þar á staðnum. —
auk þess bætir Oddur það uppjVerkið þennan fyrsta vetur hef-
með því, að rita mjög svipmikið jir því verið grundvallandi um
og virðulegt mál. Hann hefir alt verkið, þó að það væri ekki
líka verið merkilega heppinn meira en þetta að vöxtum. Eft-
um val stafsetningar og ráðið ir það gat hann svo unnið verk-
með því miklu um það, hvað ið áfram jafnt og þjett án mik-
upp var tekið hjer, er bókagerð illa tafa.
hófst verulega eftir siðaskiftin.
Má nefna það til dæmis, að
Haustið
*
1539
er Oddur í
bækur, sem hann þýddi. En ekki
tel jeg efa á því, að ef þeim
Gissuri og honum hefði enst
aldur til, þá hefðu þeir, áður
angt leið, komið út allri biblí-
unni á íslensku, og ættum við
þá Gissurarbiblíu, fyrsta, í stað
juðbrands-biblíu.
En Gissur dó 1548 og Oddur
druknaði í Laxá í Kjós 1556.
*
1 dag verður þessa merkis-
atburðar getið í kirkjum lands-
ins, og er það vel til fallið, þvi
að útkoma Nýja-testamentisins
á íslensku, sem opnaði öllum
lmenningi aðgang hinnar helgu
bókar, má vafalaust teljast með
mestu og merkustu viðburðum í
krisnisögu vorri. Og það er i
raun og veru merkilegt, hve vel
þessi þýðing stenst nú eftir 400
ár. Það sjest best þegar hún er
færð í nútíma búning um staf-
setningu og leturgerð.
Nokkuð í þá átt gengur bækl-
ingur einn, sem nú hefir verið
hann Ijet gera stafinn þ. Hefði Kaupmannahöfn með handrit lgefinn ht: Hið Nýja Testament
hann látið sjer nægja að notajsitttil prentunar.Konungur hef- j þýðingU Odds Gottskálksson-
■¥“ th í staðinn, er ósýnt, hvort við ir vafalaust tekið þessu mjög ar Fjögur hundruð ára. 1540
Margir líta svo á, að Odds hefðum ekki setið með það til vel,og ef til vill styrkt hann eitt- t2. apríl 1940. Er útgef-
testamenti sje fyrsta bók, sem frambúðar, og er enginn vafi aðjhvað til útgáfunnar. Og brjef ancjinn Jóhannes Sigurðsson, sr.
nm vanstilling hjá nokkrum
manni. 0„ þá '<-it <>tt Iprdituð hefir verið á íslensku. það hefði verið til þess lakaraJhans, sem birt er framan við
mairasbani hve atbmðir þessir jJón Arason haföi að vísu prent- j Oddur Gottskálksson, sá er Þýðinguna mælir mjög með bók-
jo a a id gdgngen a ri ,1 smiðjUj en yafasamt er, hvort vann þetta merkilega verk, var^ inni °S bannar öllum að hindra
hljóta að hafa gagngerð
.-alt líf okkar, hag og horfur.
Þegar þessar línur eru ritaðar,
'fer því fjarri að hægt sje að gera
hann prentaði nokkra íslenska sonur Gottskálks biskups Niku-
bók. Að minsta kosti er hún þá lássonar á Hólum, þess er Guð-
ekki til eða neitt af henni, og brandur biskup kallaði hinn
hana eða amast við henni á
Sigurður Pálsson hefir ritað eft-
irmála um Odd og starf hans,
en Hafsteinn Guðmundsson hef-
ir teiknað titilblað (sem er
anlegt, hvaða gagn hefir mátt
••isjer yfirlit yfir þær breytmgar á skaj það ekki rætt hjer nánar.grimma biskup og festi það verða að þeirri ráðstöfun, að
hjörum, þjóðarinnar, sem Norður- Má því hafa fyrir rjett> að viðurnefni við hann. yita menn
Jandastyrjöldm. hefn í för me Nýja-testamenti þetta sje fyrsta ekki með vissu hvenær Oddur
ÆJer. Yiðureignra 1 Noregi breytxr íslenska þókin prentuð_ [fæddist, og leikur á hvorki
snm svip til og frá, eftir fregnun- ^ - - - ......... ’
nokkurn hátt.Hitt er síður skilj- prentað í tveim litum) og síðu-
umgerðir.
nm að dæma. Að sönnu er lík-
3egt að fregnirnar sem hingað
'berast gefi ekki rjetta mynd af
rás viðburðanna. Þær eru bæði
• óljósar, litaðar og með alskonar
láta þá „hálærðu“ guðfræðinga
við háskólann í Kaupmanna-
höfn les aþýðinguna. En þeir
gáfu henni þann vitnisburð, að
Það er í fremur litlu broti og meira nje minna en hálfum
letrið er ekki gott eða skýrt. öðrum tug ára, 1500 1515. þýðingin væri rjett. Varla hafa
Skilur þar mikið milli þess og Hann hefir ef til vill veriðÍÞeir Þó verið svo færir í ís-
lorvinspostillu, sem prentuð var fæddur í Noregi og þar var lensku, ef þeir hafa þá nokkuð
í Rostock nokkru síðar. En ann-'hann langdvölum og fekk
. . ars var letur þessara fyrstu mentun sína erlendis. Eitthvað
'motsognum. Og þo menn reym að prentuðu bóka vitanlega mjög hlýtur þó að vera bogið við það,
leggja saman og draga fra, efhr jsniðið eftir ietri a handritum því að íslenskuna hefir hann
þyi. sem, hkur stauda til, ma ekki !frá þessum tíma. Sama er um h]otið að læra { uppVexti. Málið
Er hjer fyrst prentað brjef
konungs, 9. nóv. 1939, síðan er
ljósprentuð mynd af forsíðn
bókarinnar. En eftir það eru
svo prentuð sýnishorn, valdir
kaflar úr þýðingunni á 15 blað-
síðum. Þar á meðal er formáli
Odds fyrir Opinb. Loks er svo
1 henni skilið, að þeir gætu eftirmáli Odds.
dæmt um það, hve rjett hún) stafsetningu Odds er haldið
var og nákvæm. En þetta var að mestu, en þó leyst upp úr
nú háttur þeirra tíma og hefir'höndum til hægðarauka og far-
(buast við að altaf sje hjer fáan- frágang ýmislegan) svo sem a testamentinu virðist ekki vera
leg rjett heildarmynd af aðstoðu 'styttingar (bönd) og annað þess lært, heldur eiginlegt.
háttar. Er það því fremur óað- Hann kemur í Skálholt 1535
.aðila í viðureigninni þar.
stutt Odd í starfi hans.
Auk sjálfs Nýja-testamentis-
in nokkurskonar millileið og
ekki nein nákvæmni. Hefði S
Yfir orlagaríkustu viðburðun- jgengilegt til lestrar fyrir nú- til ögmundar biskups. Hafði tók hann burt formála Lút-
r* v>ai »rii mií í Qlro a>akq lr 11 -A- C _ <, 1 _ * • _ _ _ . _ _ _ _ ^ J? /~\ 1^,1. ul. «1.1« • _ _
um, víðureigninni í Skagerak ligg
ur enn huliðsblæja. En eftir fregu
nnum í gærkvökli að dæma, þá
‘fara berflutningar Þjóðverja þar
frani, éins og þar hafi aldrei nein
-sjóorusta verið.
Við hvert fótrnál okkar íslend-
ínga og hverja athöfn líður okk-
-ur ekki úr mínni hið yfirlýsta
ævarandi hlutleysi okkar. En alt
fýrir það getur ekki hjá því far-
ið, að samúð okkar með frænd-
þjóðumim á Norðurlöndum er
innileg og ævarandi.
Við megum heldur eklti gleyma
því, að sá dagur getur komið, áð
við þurfum enn betur en í dag á
stillíng og karlmensku að halda.
Þó við á hinn bóginn megum
-vænta þess, að orð Hermanná Jón-
assonar forsætísráðherra hafi við
fnll rök að styðjast, í ræðu hans
í útvarpinu 10. apríl, að við get-
um Vonast éftir því-, að fjarlægð
okknr frá megínlandinu geri af-
leiðingar styrjaldarinnar hjer
ekki útaf éins ægilegar og þær
»erU með fræudþjóðum' vorum.
ins þýddi Oddur og ljet fylgja raun og veru verið rjettast að
formála Lúters fyrir hverju riti. færa kaflana alveg í nútíma
stafsetningU til þess að. sýna,
tíma menn, nema þeir sjeU van- hann þá gengið af heilUm huga ers fyrir Opinberunarbókinni og hve vel þýðingin hefir enst.
ir þessháttar bókum. á hönd stefnu Lúters í trúmál-ritaði sjálfur formála fyrir
Dr. Einar Munksgaard bóka- uni) en ljet ekki á þvi þera, henni af því, að hann taldi for-
útgefandi ljet gefa út ljósprent- yoru þeir þar saman nokkrir mala Lúters of harðorðan í garð
aða útgáfu testamentisins árið^ Skálholti, er þessa stefnu katólsku kirkjunnar og klerk-
1933 í safni því, sem nefnt er|hofðu aðhylst. Veturinn 1536 anna. Loks skrifar svo Oddur
Monumenta typographica is- 37 hóf hann að þýða Nýja-testa- all-langan eftirmála.
landica undir ritstjórn próf. Sig- ;mentið. Gerði hann sjer þá pall *
urðar Nordals. Skrifar próf. áti í íjósi og skrifaði þar. Hefir' Oddur Gottskálksson hefir
Nordal formálann. Segir hann|þæði verið hlýtt þar, og auk' vafalaust verið með lærðustu
þar, að kunnugt sje um 11 ein- þess ár alfaraleið þeirra, er mönnum hins nýja siðar hjer á.og annað, minni athygli nú, en
tök af Odds-testamenti, og eru helst mundu hafa litið þetta landi á sinni tíð, trúmaður hinn orðið hefði, ef alt hefði verið
3 af þeim heil. Það var því af starf hornauga, og þá einkum mesti og í alla staði einhver sá, með feldu. En í raun og veru
Öll er bókin prýðilega falleg
að letri, pappír og frágangi,
með litprentuðum upphafsstöf-
um og fallegum umgjörðum um
síður. Var þetta fallega til fund-
ið að halda þannig upp á þetta
merka afmæli.
★
Sjálfsagt vekur þetta, eins
ýmsum sökum alveg sjálfsagt,
að einmitt þessi bók yrði fyrst
biskups sjálfs. Að vísu var ólík- 'er færastur var til þess að ger-
er hjer ríkt samband á milli.
valin, þegar gefa átti út ljós-
prentuð sýnishorn af prentuðum
bókum íslenskum.
★
legt að biskup amaðist við Nýja- ast prestur og andans leiðtogi Raunir þær, sem nú ganga yfir
testamentinu, en katólska kirkj- siðbótarmanna hjer. Gissur heiminn, nágranna okkar og
an notaði latnesku biblíuna ein- biskup Einarsson, vinur hans, [ef til vill okkur sjálf fyr en.
vörðungu. Og það bættist ofan reyndi líka mikið til þess að^varir, vekja einmitt upp hugs-
á, að einmitt stefna Lúters kom fá hann til prestsþjónustu, en unina um það, sem stöðugt má
Naumast verður það sagt, að allsstaðar fram í þessu, m. a., Oddur var ófáanlegur. Bar hann standa í öllum þessum bylting-
þessi Nýja-testamentis þýðing|að kostað var kapps um að því við, að hann væri stirðróm-
markaði hjer eins djúp spor koma biblíunni, og þá sjerstak- aður og svo væri sjer það ekki
eins og sumar aðrar biblíuþýð- lega Nýja-testamentinu á móð- til sinnis. En þó að hann vildi
ingar gerðu. Hjer voru menn jurmálin. Er það algengt fyrir- ekki vinna fyrir hinn nýja sið fyrir 400 árum, Nýja-testament-
ekki afvanir því, að skrifa á ís-!,brigði, að það, sem í sjálfu sjer á þann hátt, varð hann þó einn ið og boðskapur þess, verður það
um og umróti.Og þá mun það
reynast, að þetta, sem Oddur
,,norski“ var að gefa þjóð sinni
lensku, og málið sem ritmál
var altaf til. En víða annars
staðar verður ritmálið beinlínis
er sakalaust, verður saknæmt mesti nytjamaður siðabótinni, eina, sem engi^ stórveldi, her-
þegar það er tengt við eitthvað sjerstaklega með bókaþýðingum skip nje flugárásir mega frá
það, sem saknæmt er talið. —'sínum. Skal hjer ekki telja þær okkurtaka.