Morgunblaðið - 26.06.1930, Page 36

Morgunblaðið - 26.06.1930, Page 36
oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo morgunblaðið voru þá og sama sem engar. Þar sem vegir á landi voru eins og áður er lýst, þá leiddi þar af, að fyrstu árin og jafnvel alt fram um síðustu aldamót, var aðallega aðeins um gangandi póst að ræða. Póstflutningurinn var því að mestu brjefapóstur og ferðirnar fáar og tóku afar- langan tíma hver. Póstafgreiðsl- unni var þannig fyrir komið, að aðeins einn fastur embættis- maður var kostaður af ríkinu til að stjórna henni og var hann komið sjer oft óþægilega, fyrir viðkomendur. Alt öðru máli var að gegna áður, í þeim sökum, þar sem um enga verulega sam- kepni í viðskiftum var að tala og samgöngur litlar og sími enginn til á landinu. Ökunnug- um kann nú að þykja þetta ærið úrelt og gamaldags fyrirkomu- lag, en þannig verður nú þetta samt að vera um langt skeið, í öllum strjálbygðari sveitum landsins. Víðátta þess og geysi- legir samgönguörðugleikar valda PóstbíU að fara yfir á. (VatnabUl). kallaður Póstmeistarinn yfir ls-/því, að um fullkomna nýtísku landi. Hann átti svo, auk þess póststarfrækslu getur ekki orðið að annast alla póstafgreiðslu í Reykjavík, að vútega áreiðan- lega afgreiðslumenn á öllum afgreiðslustöðum og viðkomu- stöðum póstanna. Þessir póstaf- greiðslumenn í sveitunum fengu sama sem engin laun fyrir póstafgreiðsluna og urðu þó einnig að leggja til húsnæði handa afgreiðslunni og auk þess að þola oft og tíðum mik- inn átroðning af gestum og gangandi, í sambandi við af- greiðsluna, — heiðurinn átti að vera aðallaunin fyrir þetta. — Fyrir valinu urðu þá fyrst og fremst opinberir embættismenn og starfsmenn og svo kaupmenn — þar sem ekki var um neinn ,,æðri“ að ræða. — Þetta fyrir- komulag um afgreiðslu, hefir hfcldist og helst, enn í dag Víða í sveitum landsins. En vitanlega er því heldur ekki um neina fullkomna póststarfrækslu að ræða, þar sem hún er aðeins höfð í hjáverkum og á hlaup- um. — Alt fram yfir 1920 átti ríkið aðeins e i 11 pósthús, en á nú orðið fjögur, — Reykjavík, Akureyri, Isafirði og Siglufirði. öil önnur pósthús landsins eru eign einstaklinga. Ríkið borgar að vísu nokkra þóknun fyrir húsrúm á stærri afgreiðslum, en víðast hvar verður afgreiðslu- maður að leggja það til: án þess að fá sjerstakt gjald fyrir eða með öðrum orðum, að sú kvöð fylgir hinum mjög svo lágu laun um starfsmannsins, að hann sjái afgreiðslunni einnig fyrir húsnæði. Af þessu leiðir fyrst og fremst það, að um sjer- stakt húsrúm handa póstaf- greiðslu á umræddum stöðum er alls ekki að ræða, heldur notar afgreiðslumaður það her- bergi til hennar, sem einna minstur umgangur er um, sje nokkuð annað til en baðstofan. Þessu fylgir auðvitað fyrst og fremst sá ókostur, að allir, bæði heimilsfólk og gestir, vita um hverja sendingu, sem í pósti flytst og getur það nú orðið hjer að ræða„ nema í aðal- kaupstöðum, fyrst um sinn. Eins og gefur að skilja, þá heyrði íslenska póststarfræksl- an útávið undir Danmörk alt þangað til Island var viðurkent fullvalda ríki. Síðan er það tal- ið sem sjerstakt ríki í Póstsam- bandinu. Hefir ísland nú náð eins hagstæðum samningum við ýms ríki í Alþjóðapóstsamband- inu og nokkurt annað ríki hefir þar. Og fulltrúi íslands hefir jafnan rjett við fulltrúa stór- veldanna á póstþingum Sam- bandsins, sem haldin eru venju- lega 5. hvert ár.------- Eftirfarandi tölur og skýrsl- ur sýna betur og Ijósar en langt mál, hversu ört póststörfin og póstnotkunin hefir aukist hjer. Þeir, sem kunnugir eru erlend- um skýrslum um póststarfrækslu, geta sjeð, að hvergi annars- staðar hefir sá vöxtur verið jafn ör, sem hjer. Vitanlega er sú orsök til þess, að síðan um alda- mót seinustu hafa samgöngur, verslun og útgerð tekið hjer meiri og stórfeldari framförum. en dæmi eru til hjá jafn fá- mennri þjóð. 1 stuttri blaðagrein er vitan- lega ekki hægt að gefa nema örlítinn útdrátt úr skýrslum um póstreksturinn og þar sem þar að auki ekki' verður hægt |ið taka nema nokkrar helstu grein ir hans, þá verður hjer valin sú leið, að sýna aðeins þær töl- ur, sem almenningi er auðveld- ast að átta sig á og sem jafn- framt lýsa skýrast vexti starf- rsekslunnar. Tafla I yfir póstsendingar, meðteknar og af- greiddar, tölu þeirra og verð. 1906 1916 1926 1. Ávisanir 5.950 40.686 82.400 2. Blöö 231.591 354 344 976.600 3. Brjef 407.723 60Ó.868 1.099 900 4. Bflgglar 28.431 55.590 113.2T0 Sendingar als 673.695 1.051.470 2 272.109 Ver® als 3.250.783 20.081.098 18.280.296 Athugasemdir: í ðllum tðlunum eru fólgnar sending- ar innanlands, til útlanda og frá út- lönduna. / Undir öðrum lið eru taldar alskonar krossbandssendingar bæði settar hjer i póst og frá útlöndum. I 3. Iið, talin bæði almenn brjef, á- byrgðarbrjef, verðbrjef og spjaldbrjef. í 4. lið taldir almennir bögglar, verð- bögglar og póstkröfabögglar til samans. Sje íbúatala landsins reiknuð 100.000 verður sendingafjöldinn á mann sem næst þessi: 1906: 63A, 1916: lO'/a, 1926: 223/i. Til samanburðar og sem sýnishorn af póstnotkun hjer fram undir seinustu aldamót skulu tilfærðar eftirfarandi töl- ur: 1877 vóru póstsendingarnar 49.356, póststöðv- ar vóru þá 60. 1887 vóru póstsendingarnar 99.106, póststöðvar vóru þá 66. 1894 vóru póstsending- arnar 202.133, póststöðvar vóru þá 143. Þessar tölur eru svo talandi vottur um hraðfara vöxt í samgöngum og póstnotkun hjer, að óþarft virðist að bæta miklum skýringum þar við. Vöxt- urinn á vitanlega rót sína að rekja til bættra vega á landi og fjölgun póst- skipaferða, bæði til landsins og kring- um það. Og þessar endurbætur verða úr þessu svo örar, að póstleiðirnar marg- faldast að vegalengd hlutfallslega miklu meira hjer, en hjá nágrannaþjóðunum. Tafla II yfir póstmenn og póststöðvar, með skýringum og athugasemdum. Póstmenn 1906: 334 1916: 545 1926: 615. Sje öllum póstsendingum skift jafnt nið- ur á póstmennina til afgreiðslu, kemur á hvern þeirra: 1906 2017, 1916 1929, 1926 3694. Póststöðvar 1906: 246, 1916: 399, 1926: 437. Ef jafnmargir íbúar landsins væri afgreiddir á hverri póststöð, þá yrði sú útkoma þannig: 1906 407, 1916 250, 1926 238. Póstmennimir skiftast, samkvæmt starfrækslunni í: Póstmeistara, póstaf- greiðslumenn, brjefhirða, brjefbera, pósta o. s. frv. Þessi verkaskifting er þó mjög óá- kveðin, víðast hvar í landinu og eigin- Iega alstaðar, nema helst í sjálfum höfuðstaðnum, og verða þó flestir starfs- mennirnir einnig þar, að gegna ýmsum og mjög mismunandi störfum á víxl. Þessu fylgir sá ókostur, að engin leikni verður í starfrækslunni, þar sem sami maður verður að hlaupa úr einu í annað, eftir því sem þörfin krefur í það og það sinn. Þegar hjer við bætist að póststörfin em aðeins aukastörf hjá flestum þess- um póstmönnum eða sem næst hjá 95 af X, — þá verður skiljanlegt að hjer getur ekki póstafgreiðslan verið alstað- ar í sem ákjósanlegustu lagi. En þetta smá lagast, eftir því sem póstleiðum fjölgar og saingöngur aukast og batna. Póststöðvum fjölgar nú óðum með hverju ári og við það komast fleiri og fleiri af landsmönnum í kynningu við póststörfin og notkun póstsins og við það bæði eykst og batnar starfrækslan. • Hvergi munu póstflutningar hafa verið jafnmiklum örðug- leikum háðir sem hjer á ís- landi, — alt fram undir síðustu aldamót; og jafnvel enn í dag er á sumum svæðum landsins sömu torfærumar að stríða við og verið hefir frá alda öðli. Þessum torfærum fækkar þó með ári hverju, eftir því sem íleiri vatnsföll eru brúuð, vegir lagðir og skipagöngur umhverf- is landið aukast. Ef rúmið leyfði, væri hægt að lýsa nákvæmlega örðugleikum þeim, sem landpóstamir hjer áttu að stríða við framan af, en hjer verður því ekki við komið. Hins vegar má í fáum orðum segja, að þeir yrðu að vera við því búnir að mæta og sæta flest- um þeim hindrunum, er óblíða náttúrunnar, erfið vatnsföll, ó- bygðir, eldgos, fannir og fjöll geta orsakað. Það gefur því að skilja, að þeir menn, er tóku að sjer póstferðirnar, hafi ekki verið valdir af handahófi eða án tillits til atgjörfis, — þeir urðu umfram alt að vera hvort- tveggja í senn: stálhraustir og staðfastir, úrræðagóðir og ó- þreytandi, hvaða mannraunir, sem verða kynnu á vegi þeirra. tJtbúnað allan urðu þeir auð- vitað að hafa að sama skapi: úrvas hesta, umbúðir óbilandi, er hjeldu vatni og vindi, og sjálfir að geta verið jafnt við því búnir að liggja úti í óbygð- um, í hríðarbyljum og sund- Ifc&gja verstu vatnsföll, — sem að eiga á hættu að tapa bæði öllum póstflutningnum og jafn- vel sínu eigin lífi. Póstanna eina ánægja var að mæta óbland- inni íslenskri gestrisni í sinni bestu mynd, þegar komið var í áfangastað. Fögnuður fólksins yfir komu póstsins var í fyrstu meiri en með orðum verði lýst. Löngu áður en póstur væn væntanlegur, var farið að hlakka til komu hans og eink- um var það þó ungviðið í sveit- unum, sem fór að stinga saman nefjum um það, hvort hann eða hún myndi fá brjef frá honum eða henni. Mjög alment var það, einkum fyrst eftir að póstferðir hófust, að halda gamla laginu með brjefasendingar, — að biðja ferðamenn fyrir brjefin. Var það bæði gamall vani, sem fylgt hafði verið frá laadnámstíð, og svo til að spara burðargjaldið, sem olli því, að þessi siður hjelst nokkuð lengi og helst jafnvel enn, einkum í afskektum sveit- um. Þetta er nú samt óðum að lagast, eftir því sem samgöng- ur batna og póstferðum fjölgar ár frá ári. Þó á þessi gamli vani svo rík ítök enn meðal alþýðu, að næstum daglega koma fleiri eða færri brjef hingað til höf- uðstaðarins með. ferðamönnum (utan pósts). Þessir „brjefber- ar“ verða svo oft, eftir að hafa leitað árangurslaust í marga daga að viðtakanda, fegnir að koma bréfinu af sjer í póát, ýmist borguðu eða óborguðu, eftir þvi, sem hver er gerður. Póstferðir hjer um nágrennið og í borginni eru orðnar svo tíðar, að þær ættu að geta full- nægt viðskiftaþörfinni, ef þær eru rjettilega notaðar. Þeim fjölgar líka árlega, sem skilja þetta og notfæra sjer það. En óneitanlega hefir gamalt fólk, sem man þá tíð, að brjef frá norður- og austurhjeruðum landsins bárust fljótast til Feykjavíkur með því að senda þau fyrst til Kaupmannahafnar með farmönnum, — töluverða afsökun, þó að það sje seint að átta sig á þeim stórstígu breyt- ingum, er orðið hafa á síðasta aldarfjórðungi, einkum að því er bættar samgöngur snertir og þar af leiðandi auknar og betri póstferðir, en voru í ungdæmi þess. Um 1880, eða fyrir 50 ár- um, voru ekki nema 8 landpóst- ferðir á ári og 5 póstskipaferðir kringum landið, með örfáum viðkomustöðum, en nú er póst- ferðafjöldinn orðinn meir en tí- faldur, ýmist landveg, loftveg eða sjóveg, með ótal viðkomu- stöðum. Póstrækslan hjer á landi á þó enn töluvert langt í land þangað til hún nær þeirri fullkomnun, sem hún hefir þeg- ar náð fyrir löngu meðal ann- ara menningarþjóða, og sem henni einnig er ætlað að ná hjer. Takmarkið er hið sama hjer sem hjá öðrum þjóðum, sem eru í Alþjóðapóstsamband- inu, að gera alt sem ástæður og efni landsins leyfa til þess að fullnægja öllum sanngjörnum kröfum, er notendur póstræksl- unnar hafa rétt til og sem nokk- umveginn sje í samræmi við póstviðskiftaþörfina á hverjum tíma. Þessu takmarki verður von- andi náð hjer til fullnustu á aldarafmæli íslenska póstrekst- ursins, sem verður árið 1972. —----------------- 5parisióðir. Fyrsti sparisjóður hjer á landi var stofnaður árið 1868 aust- ur í Múlasýslum og hjet „Spari- sjóður Múlasýslna á Seyðis- firði“. En hann átti sjer ekki langan aldur; leið undir lok skömmu eftir 1870. Næstur var Sparisjóður Reykjavíkur, sem stofnaður var 1872. Hann sameinaðist Lands- bankanum 1887. Þriðji sparisjóðurinn var stofnaður 1873, Sparisjóður Siglufjarðar, og er hann elsti sjálfstæði sparisjóðurinn á land- inu. Um aldamótin voru spari- sjóðirnir orðnir 20 á landinu, en síðan hefir varla liðið svo ár' að ekki hafi verið stofnaður sp’ari- sjóður, og sum árin 3 eða fjór- ir. Á árunum 1910—1914 voru t. d. stofnaðir 15 sparisjóðir. Síð- an bankarnir og útbú þeirra

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.