Vísir - 05.10.1936, Blaðsíða 2

Alvarlegar óeirðir i
London í gær.
Lögreglan bannaði útifund facista í Gyðinga-
hverfinu í austurhluta borgarinnar. — 69
menn handteknir. — Kommúnistar bygðu
virki á götunum og hótuðu að ráðast á fasista.
og verdgildi vinnunnar.
Ætla stjórnarflokkarnir aíbeita sér fyrir verðfelling krónunnar?
London, í morgun.
Alvarlqgar óeirðir urðu í Lon-
don í gær, er ^ommúnistum og
fasistum lenti saman. 69 menn
voru handteknir.
Það hefir verið búist við ó-
eirðum í London sökum þess,
að Sir Oswald Mosely, leiðtogi
breskra fascista,hafði boðað úti-
fund og hópgöngu í Gyðinga-
hverfi Lundúnaborgar, en
kommúnistar boðuðu einnig til
mótmælafundar gegn þessu á-
formi fasista. f gær tók yfir-
stjórn lögreglunnar þá ákvörð-
un að banna fund fascista, en
þröng var mikil á götunum,
London, í morgun.
Frá París er símað, að þar
hefði verið gerðar víðtækar ráð-
stafanir í gær til þess að koma
i veg fyrir óeirðir. Voru 20.000
lcgreglumenn, ríðandi og fót-
gangandi, á verði, til þess að af-
stýra upþotum og spellvirkjum.
Óeirðirnar óttuðust menn sök-
um þess, að de la Roque, foringi
Eldkrossfélaganna, sem ieyst
De la Roche.
voru upp, hafði boðað útifund
nýs flokks, sem hann hefir
stofnað, „social“-flokksins, en
fj*á Mapokko.
London, laugardag. FÚ.
Stjórnin hefir í dag sent all-
mörg herskip frá Bilbao til Gi-
braltarsunds, til þess að hrekja
þaðan herskip uppreistarmanna
og hefta herflutninga þeirra frá
Marokko. Frá Bilbao fóru í dag
m. a. eitt orustuskip, tvö beiti-
skip og tveir tundurspillar. Síð-
ustp tvo sólarhringa er sagt að
miklfr herflutningar hafi átt
sér stað frá Marokko til Alge-
ciras.
Flugvélar uppreistarmanna
flugu i gærkvéldi yfir Madrid
og köstuðu niður 14 sprengj-
um. Eftir likum að dæma, mun
iilgangurinn hafi verið að hæfa
hernaðarflugvélaskýli stjómar-
innar, utarlega í borginni. Það
var skotið á flugvélarnar, og
flugu þær þá burtu.
Samkvæmt fregnum frá Tol-
edo, eru hersveitir uppreistar-
manna hvergi innan 40 milna
(64 kílómelra) frá Madrid.
Stjórnarherinn hefir sett upp
ekki síst í hverfunum í nánd
við hinn fyrirhugaða fundar-
stað. Verkamenn höfðu í hótun-
um að ráðast á fascista og voru
sumstaðar bygð virki á götun-
um. Var mikil æsing meðal
\erkamanna, sem bjuggust til
árásar á fascista, ef þeir færi í
hópgöngu sína. Lögreglan kom
xíðast í veg fyrir óeirðir, en
sumstaðar tókst henni ekki að
ganga í milli fyrr en margir
höfðu særst. Alvarlegustu ó-
eirðirnar urðu í austurhluta
borgarinnar.
(United Press. — FB.
þessi félagsskapur er í rauninni
Eldki-ossfélögin undir nýju
nafni og með nokkuð breyttu
skipulagi. Kommúnistar höfðu
einnig boðað til útifundar og
óttuðust menn það mest, að
þessum tveimur hatrömu and-
stæðingum mundi lenda saman.
Auk fyrrnefnds lögregluliðs
var herlið haft til taks. Komm-
únistafundurinn var haldinn í
,.Parc des Princes“ og urðu al-
varlegar óeirðir, þegar „Eld-
krossmenn“ gerðu tilraun til
þess að brjótast gegnum varð-
mannalínu lögreglunnar, til
þess að tvístra fundi kommún-
ista. Er talið, að um 15.000
Eldkrossmenn hafi gert tilraun
til þess að brjótast inn á fund-
aistað kommúnista, en lögregl-
an kom í veg fyrir að áformið
hepnaðist. Um 1000 menn voru
handteknir. Ef áform Eldkross-
manna hefði hepnast, hefði
vafalaust orðið um mjög alvar-
lega viðureign að ræða í Parc
des Princes.
bækistöðvar sínar í þorpi 9 míl-
ur frá Toledo, og þangað hefir
verið sendur talsverður lið-
styrkur frá Madrid. Er sagt, að
þetta hafi hleypt kjarki í
stjómarliðið á þessum slóðum,
en sigur uppreistarmanna við
Toledo hafði áður mjög lamað
mótstöðuafl stjómarhersveit-
anna.
Keflavík laugardag. FÚ.
I dag eru tvö flutningaskip í
Keflavík og von á því þriðja í
kvöld.
Skipin eru: Scotland, sem
tekur 1600 pakka af Labrador-
fiski til Spánar og Magnhild,
semj kom i dag með 800 smá-
lestir af kolum til Guðmundar
Kristjánssonar.
Von er á Svanholm í kvöld
með 3600 tómar tunnur.
Þrir bátar fóru á veiðar i
kvold.
Sú ákvörðun frönsku stjórn-
arinnar, að lækka verðgildi
frankans um jafnvel alt að
þriðjungi, hefir vakið mikla at-
hygli urn allan heim. Og það er
i rauninni alt að því furðulegt,
að það skvldi verða hin fyrsta
ráðstöfun lxinnar nýju verka-
mannastjornar í Frakklandi,
sem nokkuð verulega kveður
að. Því að slíkur niðurskurður
á verðgildi gjaldeyrisins er um
leið og í raun og veru fyrst og
fremst róttækur niðurskurður á
verðgildi vinnunnar ,og þá einn-
ig viðurkenning á því, að al-
ment kaupgjald sé orðið svo
hált, að framleiðslan fái ekki
risið undir því, og að verka-
mennirnir verði að láta sér
nægja minna fyrir vinnu sína.
Verkamannaflokkajr allra
landa liafa alt fram að þessu
talið það eitthvert lielsta hlut-
verk sitt, að halda uppi verð-
gildi vinnunnar og héu kaup-
gjaldi. Með kx-öfum sinurn um
hækkað kaupgjald og bætt
vinnukjör unnu verkamanna-
samtökin í Frakklandi liinn
„glæsilega sigur“ í siðustu kosn-
ingum, en sigurlaunin. urðu þau,
að skipuð var fyrsta „verka-
mannastjórnin" þár i landi. En
fyrsta verk þessarar fyrstu
frönsku verkamannastjórnar,
varð þessi ráðstöfun hennar til
allsherjar kauplækkunar verka-
lýðsins í landinu.
Og hér „úti á hjara veraldar”,
var þessari ráðstöfun frönsku
stjórnarinnar tekið með mikl-
um fögnuði af málgagni verka-
lýðssamtakanna. Það sagði frá
þessari ákvörðun frönsku soci-
alistastjórnarinnar, um að fella
frankann í verði, á þá leið, að
hún væri fjTsta skref stjórnar-
innar til þess að greiða úr örð-
ugleikunum, til þess að bjarga
frnösku þjóðinni út úr krepp-
unni. Og þannig er yfirleilt
mælt fyrir þessari ráðstöfun
frönsku socialistastjórnarinnar,
að hún eigi að miða að þvi að
vinna bug lá kreppunni. En er
þá ekki líka viðurkenl með
þessu, að höfuðorsök kreppunn-
ar sé of hátt kaupgjald?
Það er kunnugt, að hér á landi
hefir verið alhnikið deilt um
það, hvort „gengi krónunnar“
væri ekki of hátt. Ef krónan
væri feld í verði, mundu fram-
leiðendur fá hærra verð að
krónutali fyrir afurðir sínar, og
atvinnureksturinn borga sig bet-
ur, ef framleiðslukostnaðurinn
yxi ekki einnig að sama skapi
að krónutali. Ef kaupgjaldið
hækkaði að sama skapi, mundi
„alt hjakka í sarna farinu“. Og
einmitt fyrir þá sök m. a., að
gert hefir verið ráð fyirr því, að
Drengnr
druknar í
bæjarlæk.
4. okt. FÚ'.
Drengur tveggja ára gamall,
sonur Ilalls bónda Jónssonar á
Sílalæk í Aðaldal druknaði í
morgun í bæjarlæknum. Lækn-
ar var þegar sóttur en lífgunar-
tilraunir urðu árangurslausar.
kaupgjald mundi liækka sem
svaraði gengislækkuninni, hefir
verðfelling krónunnar fengið
minni byr hér, en vænta mætti
ella meðal frainleiðenda. Öðru
máli yrði vafalaust að gegna, ef
stjórnarflokkamir tæki málið
upp á svipuðum grundvelli og
frönsku stjórnarflokkarnir, því
að með þeim hætti er sennilegt
að verðfellingin næði þeirn til-
gangi að gera framleiðsluna
arðbærari.
Nú hefir annar stjórnarflokk-
urinn, alþýðuflokkurinn eða so-
cialistar, lagt blessun sina yfir
þessar aðgerðir frönsku stjórn-
arflolckanna, sálufélaga sinna i
stjórnmálum, og virðist því
mega gera ráð fyrir þvi, að lagt
verði fyrir næsta Alþing frum-
varp um verðfelling íslenskrar
krónu, hvernig svo sem síðar
kann að takast að ráða niðurlög-
urn kreppunnar.
Vasabók
Eysteins.
„ísland“ og „Alþýðublaðið“.
Það er sagt, að hlað þjóðern-
isjafnaðarmanna hafi verið gert
ipiptækt á dögunum vegna þess,
að í því hafi átt að birtast ein-
hverjar klausur úr vasabók,
sem Eysteinn Jónsson í stjórn-
arráðinu hafi lýnt eða tapað á
einhvern hátt. Lögreglunni
hafði verið tilkynt um fyrirætl-
anir þjóðernisjafnaðarmanna,
og gekk hún þá í það, að hefta
útkornu blaðsins. Látið var i
veðri vaka, að það sem birta
ætti i hlaðinu „íslandi“, og tek-
ið væri úr bók Eysteins, mætti
ekki koma á prent eða fyrir al-
menningssjónir. Menn skildu
það svo, sem það gæti haft í
för með sér mjög alvarlegar af-
leiðingar fyrir þjóðina, ef upp-
vist vrði um það, hvað Eysteinn
hefði krotað í vasakompu sína.
Prentun á blaðinu „íslandi“
var hönnuð og þar með átti
hættan að vera liðin hjá. Enginn
les það blað, sem aldrei er prent-
að.
Eg sé ekki blaðið „ísland“ og
veit því ekki livað í því stend-
ur. En eg' sá i Alþýðublaðinu
fyrir skömmu eða um það levti,
sem sagt var, að nrentun „ís-
Iands“ hefði verið bönnuð, all-
íanga grein um það, hvað hún
hefði liaft að geyma — þessi
horfna bók Eysteins. — Mér
sýndist það ekki merkilegt.
Þetta var eitthvert barnalegt
pár, eins og fákunnandi krakka-
grey hefði verið að krota þetta
sér til dundurs.
En hvaðan hafði Alþýðublað-
ið sínar upplýsingar? Um það
er vert að spyrja, þvi að ekki
þykir líklegt, að það hafi
haft þær úr blaðinu „Is-
landi“, sem bannað var að
prenta og lögreglan hefir vist
séð um, að ekki yrði prentað. —
Eg hefi orðið þess var, að
mörgum manninum er það ráð-
gáta, hvaðan Alþýðublaðið hafi
haft upplýsingarnar, ef ekki
úr vasabókinni sjálfri. Og
hvernig stóð á því, að ekki
skyldi neitt amast við þvi, að
sjálft stjómarblaðið birti hrafl
úr þessu forboðna ritverki Ey-
steins? Höfðu socialistar vasa-
bókina í höndum eða höfðu
haft, áður en hún komst til
þjóðernisjafnaðarmanna? Um
þetta hugsa menn dálítið, sem
full von er til, því að það er á-
reiðanlega eitthvað bogið við
málið alt saman. Og hversvegna
var ekki Alþýðublaðið gert upp-
tækt, undir eins og það vituað-
ist, að það flytti eitthvað af því
efni, sem í glötuðu vasabókinni
slóð og enginn mátti kjmnast?
Eg veit að mörgum þykir þetta
skrítið og óska eftir frekari
upplýsingunx.
Eg ætla nú að gera ráð fvrir,
þó að eg viti ekkert um það
raunar, að nokkur eintök af
„íslandi“ hafi komist út og í
hendur örfárra manna, og enn-
fremur að socialistar liafi krækt
i eitt blað og tekið þaðan þær
klausur úr vasabókinni, sem
það birti. Eg geri hara ráð fyrir
þessu, án þess að eg viti nokk-
uð um það með vissu.
Þá horfir málið svona: Þegar
víst er orðið um það, að blað
þjóðernisjafnaðarmanna muni
ekki, vegna lögreglubannsins,
komast nema í örfárra manna
hendur, þá tekur Alþýðublaðið
sig til og heldur áfram, þar sem
þjóðernisjafnaðarmenn urðu
að hætta. Það tekur að sér út-
breiðsluna á því lesmáli, sem
það segir, að stórhættulegt hafi
verið að birta, og lögreglan var
búin að harðbanna að birt yrði.
Það er m. a. þetta, sem öllum
almenningi þykir dálítið undar-
legt. Og fólkinu þykir sitt hvað
fleira skrítið i sambandi við
þetta mál. Eg vík kannske að
því síðar, ef sérstakt tækifæri
býðst.
Bikarfrep,
Kvaran-Fingerhut: Lehr-
buch der islandischen
Sprache. — Greifswald
1936; 125 bls. 8vo.
Þessi litla bók er fyrir nokk-
ru komin liér i bókaverslanir.
Eg liefi ekki séð liennar enn
getið i blöðurn, og af því að mér
finst hún eiga það skilið, jafn-
vel miklu frernur en ýmsar
bækur aðrar, þá ætla eg að
benda á hana og fara um hana
nokkrum orðum.
Bókin er ætluð Þjóðverjum,
sem vilja kynna sér íslensku,
og má vel segja, að hún sé,
fyrsla verkið af því tæi. Að visu
var áður til lítið kver eftir
Heinrich Erkes, samið í þessu
skyni og allrar virðingar vert,
Jiegar á tilganginn er litið og
þess gætt, að höf. var ekki mál-
fræðingur, en sarnt að ýmsu
leyti ófullkomið, og slæmar
villur i, svo að þvi var ekki
treystandi. —- Aðferðin við að
taka saman þessa nýju kenslu-
bók í íslensku lianda Jiýskum
mönnum er vafalaust hin rétta:
Mentaður íslendingur á frum-
kvæðið og tekur að sér aðal-
starfið, en nýtur að nokkru að-
stoðar Þjóðverja, enda þótt
liann sé sjálfur vel að sér i
þýskri tungu. Aðalhöfundurinn,
dr. Eiður S. Kvaran, hefir haft
á liendi kenslu í íslensku við
liáskólann i Greifswald og má
þess vegna vera orðinn því
kunnugur, hvaða tökum á að
taka þýska nemendur til að ná
góðum árangri. Bókin er tekin
saman með kennarareynslu
hans í lxuga. Sá, sem þessar lín-
ur skrifar, hefir lítið fengist við
að kenna Þjóðverjum íslensku
og getur því ekki vel dæmt um,
liversu lxentug kenslubók þeirra
félaga er. Og þó að hann þykist
frá öðrum sjónarmiðum sjá á
henni ýmsa galla (slíkt er
venjulega ekki mikill vandi,
síst þegar um grundvallarrit er
að ræða eins og hér), þá ætlar
hann það ekki ómaksins vert
Minni óeirdir í París
en búist var viö.
15.000 Eldkrossmenn gerðu tilraun til þess að
brjótast inn á fundarstað kommúnista, en lög-
reglan kom í veg fyrir það. — 1000 menn
handteknir.
(United Press. — FB.
Herskfp spænsku stjórnar-
innar reyna að Jiefta her-
HutKiinga uppreistarmanna
að fara að telja þá upp fyrir
blaðalesendum, en vill hinsveg-
ar benda öllum á það, að höf-
undunum er þölck á að fá at-
hugasemdir við liana og uppá-
stungur að breytingum og end-
urbótum. Verður alt slíkt vand-
lega athugað, og það tekið til
greina í næstu útgáfu, senx
fengur er í. Upplagið af bók-
inni er lítið og nú þegar því
nær uppselt; má af þvi ráða,
livort ekki hefir verið orðin full
þörf á lienni.
Það liefir verið minkun að
því fyrir oss, að þegar Þjóð-
verjar liér liafa verið að spyrja
um bók, sem þeir gæti haft til
sluðnings sér við að læra mál
vort, þá liöfum vér orðið að
segja þeim, að hún væri ekki
til. Samt sem áður hafa Jxeir
ekki lagt árar í bát, heldur lært
málið, sumir vel, aðrir sæmi-
lega, og yfirleitt má segja það
án þess að niðra neinum, að
Þjóðverjarnir hér hafa síst
staðið að baki öðrurn útiend-
ingurn í þessu efni, heldur þvert
á móti. Nú hafa þeir dr. E. S.
Kvaran og félagi lxans bæít iir
þessum kenslubókarskorti og
eiga skilið þakkir íslendinga
fyrir verk sitt. Útlendingur
sagði einu sinni við mig: „ís-
lendingar eru klaufar. Þeir
liugsa ekkert um að kenna út-
lendingum málið sitt.“ Þetta var
víst alveg satt þá. En það er
að breytast og verður að brejd-
ast. Á þessu sviði eins og mörg-
um öðrum er það núlifandi
kynslóð, sem er að byrja að
vinna nauðsynjaverk, sem for-
feðurnir hafa lítið sint. Nokkr-
ir ungir íslendingar starfa nú
að því að breiða út þekkingu á
rnáli' voru í öðrum löndum. Dr.
E. S. Kvaran er eimx af þeim,
og sem góður Íslendíngur notar
hann tækifærið til að koma að
í bók sinni fræðslu um land og
þjóð að svo miklu leyti sem
unt er; það getur orðið mikils
virði.
Eg skoða þessa bók aðeins
sem fyrirrennara annarar tals-
vert stærri og fullkomnari. Til
Jiess að skýra nokkuð þau orð
mín, vil eg að lokum bæta við
fáeinum hugleiðingum.
í kenslubók dr. Jóns Ófeigs-
sonar í þýsku fyrir byrjendui*
eru eitthvað 30 leskaflar sér-
staklega ætlaðir til nxálfræðiæf-
inga, og er það síst of mikið,
kannske öllu heldur of lítið. 1
kenslubók Páls skólakennara
Sveinssonar i frönsku er ííka
fjöldi kafla, sem ætlaðir eru til
að nota þá i þessu skyni, Sama
máli gegnir um bvrjendabók G.
T. Zoega rektors i ensku. í þess-
ori kenslubók í íslensku eru að-
eins 7 æfingakaflar til að læra
eftir málfræðiatriðin. Nú er ís-
lenska langsamlega mesta beyg-
ingarmálið af öllum germönsk-
um tungum og hefir altaf verið
Jiað, ef til vill að undantekiiini
lörnri liáþýsku og (að sumu
leyti) gotnesku. En ofan á þetta
bætist svo, að hún er full af
undantekningum frá reglunum
og af liættulegum gildrum, sem
ekki er nema fyrir æfða og að-
gætna menn að varast. Það ligg-
ur þvi í augum uppi, að 7 stuttir
æfingarkaflar í slíku máli eru
algerlega ófullnægjandi. Eigi
kemur mér til hugar að ætla,
að höfundunum (að minsta
kosti hinum íslenska) hafi, ekki
verið Jxetlaj ljóst. En hér kemur
annað til greina: Þýska, enska
og franska eru mál stórþjóða
og jafnframt heimsmál. í slík-
um máluin eru ætíð gerðar
strangari kröfur. íslenskan er
mál lítillar, óþektrar þjóðar, og
Jiað er af alveg sérstakri ástæðu,
að henni er nokkuð sint utan
landsins sjálfs. — Vér verð-
um því vist í bráðina að
láta oss lynda, að hún er