Tíminn - 18.02.1943, Blaðsíða 1

F.TTSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Simar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hL
Símar 3948 og 3720.
27. árg.
Itcykjavík, fimmtudagiim 18. febr. 1943
20. blað
Fiárlöffin fyrir 19 4 3

mæta ástæðulausri $mm
í fjárlögunum fyrir árið 1943, sem voru afgreidd frá
Alþingi síðastl. fimmtudag, eru tekjurnar áætlaðar 66
milj. kr. og rekstrargjöldin 61.4 milj. Hækkuðu rekstr-
argjöldin nokkru meira en gert var ráð fyrir í seinasta
blaði, aðallega vegna tillagna frá ríkisstjórninni um
launahækkanir, sem námu um 800 þús. kr.
Þeirri gagnrýni hefir verið hreyft, að afgreiðsla fjár-
iaganna beri Alþingi vitni um litla fyrirhyggju, þar sem
tekjurnar muni of hátt áætláðar og framlög til verk-
legra framkvæmda séu í mesta lagi. Þessar ásakanir
virðast ekki hafa við rök að styðjast. Tekjurnar eru
áætlaðar 24 milj. kr. lægri en þær reyndust síðastliðið
ár og er þó t. d. víst, að skatttekjurnar muni verða hærri
nú. Framlög til verklegra framkvæmda eru sennilega
hlutfallslega lægri á þessum fjárlögum en flestum fjár-
lögum undanfarinna ára.
Hraðirystihúsín að
taka til starfa
Hraðfrystihúsin eru nú óðum
að taka til starfa. Virðist útlit
fyrir, að þau muni verða rekin
líkt og venjulega yfir vetrar-
veryðina.
Eins og kunnugt er, hafa fæst
þeirra starfað undanfarið. En
bæði hefir ríkisstjórninni tekizt
að afla þeim aukinna hlunn-
inda hjá hinum erlendu kaup-
endum fisksins og verkalýðsfé-
lögin hafa víða lækkað taxta
sína með tilliti til sérstöðu
þeirra. Rekstur þeirra flestra
mun því geta hafizt að nýju.
Sums staðar hafa þó enn ekki
náðst samningar við verkalýðs-
félögin, en von er um að þeir
muni nást.
Á síðastliðnu ári bættust við
sjö ný frystihús: í Grindavík, í
Sandgerði, á Hellissandi, í
Stykkishólmi, á Patreksfirði, á
Drangsnesi og í Reykjavík. Voru
47 frystihús á landinu í árslok.
Á þessu ári munu sennilega
11 ný frystihús taka til starfa.
Eitt þeirra; í Grindavík, hefir
þegar tekið til starfa. Hin eru
í Garði, tvö í Keflavík, í Ytri-
Njarðvík, í Hafnarfirði, í
Reykjavík, á Súðavík, á Lang-
eyri vestra, á ísafirði og Fá-
skrúðsfirði.
Ofsavcdur á
Sudurnesjum
Ofsaveður af suðvestri skall
á í gærmorgun á Suðurnesjum,
og olli það verulegu tjóni sums
staðar.
í Sandgerði rak á land vél-
bátinn „Víði“, 27 smálestir að
stærð, eign Guðmundar Jóns-
sonar á Rafnkelsstöðum. Gerð-
ist þetta klukkan 5 að morgni.
Brotnaði hann þó lítið, er hann
rak á land, en á flóðinu var
talið, að honum yrði hætt við
áföllum.
Þak fauk og í gærmorgun af
fiskhúsi, er h.f. Garður í Sand-
gerði á.
Ýmsar fleiri skemmdir minni
háttar urðu syðra af völdum
óveðursins.
Eftir þeim skýrslum, sem
Teiknistofunni hafa borizt,
mælti Þórir, telst mér svo til,
að um 80 ný íbúðarhús hafi
verið reist í sveitum landsins
árið 1942. Má þó vera, að þau
hafi verið nokkru fleiri. —
Auk þess var talsvert reist af
alls konar peningshúsum, hlöð-
um, gróðurhúsum og fleira. Auk
þess eru viðbyggingar og gagn-
gerðar endurbætur gamalla
húsa um 20. Byggingarvísital-
an í sveitum var 197 tímabilið
1941—1942, talið frá vori til
vors. En síðan hefir mikil
hækkun orðið; stafar hún eink-
um af kauphækkununum síð-
astliðið sumar, en að nokkru
leyti af því, að sumar bygginga-
Þá hefir verið reynt að telja
það ógætni hjá Alþingi, að fella
niður úr fjárlögunum heimild
fyrir ríkisstjórnina til að lækka
framlög til verklegra fram-
kvæmda um 35%, ef hún telur
sýnilegt, að tekjur ríkissjóðs
lækki verulega.
Þessi heimild komst í fjár-
lögin á þeim tíma, þegar þau
voru afgreidd talsvert áður en
fjárlagaárið hófst og því óséð,
hvort tekjuáætlunin mundi
standast. Nú er hins vegar kom-
ið nokkuð fram á fjárlagaárið
og t. d. sýnt, hversu hár einn
helzti tekjustofninn, skattarnir,
verður. Er þetta ein ástæðan
fyrir því, að þingið taldi þessa
heimild þarflausa nú.
Það mun þó einnig hafa ráð-
ið nokkru um þessa afstöðu
þingsins, að fjármálaráðherra
hafði talað alldigurbarkalega
um niðurskurð verklegra fram-
kvæmda, en hins vegar lagt til,
að allar grunnkaupshækkanir
frá seinasta ári héldust óbreytt-
ar og reiknað væri með svipaðri
vísitölu og nú. Ýmsir þiqgmenn
mu^u hafa óttazt, að stjórnin
kynni því að nota þessa heim-
ild, þótt ekki væri beinni tekju-
rýrnun til að dreifa. Jafnframt
töldu þeir, að ekki ætti ein-
göngu að binda sig við niður-
skurð verklegra framkvæmda,
ef ríkissjóður yrði fyrir ófyrir-
sjáanlegri tekjurýrnun. Undir
slíkum kringumstæðum ætti
stjórnin að kveðja saman þing-
ið og gera annað tveggja: Afla
vörur hafa hækkað í verði að
mun, svo sem timbur.
Þessi 80 íbúðarhús, sem reist
voru, hafa sennilega kostað 25
þúsund krónur að meðaltali
hvert eða alls um 2 miljónir
króna. En fyrir það verð hefði
mátt reisa um 200 íbúðarhús
álíka stór fyrir stríð.
Með því verðlagi, sem nú er,
er óhætt að fullyrða, að hrein
fásinna sé að ráðast í bygging-
ar í sveitum nema hlutaðeig-
endur hafi svo mikið fé undir
höndum, að ekki þurfi að taka
meiri byggingarlán en tíðkaðist
fyrir stríð (4—6 þúsund krón-
ur) og brýn nauðsyn sé á bygg-
ingunum að hinu leytinu.
nýrrar tekna eða framkvæma
niðurskurðinn á öllum útgjöld-
um ríkisins. Það væri rangt að
láta niðurskurð, ef til hans
þyrfti að grípa, bitna eingöngu
á þeim, sem ættu að njóta verk-
legu framkvæmdanna.
Hins vegar gerði þingið sér
ljósan þann möguleika, að verk-
legar framkvæmdir torvelduðust
vegna efnisleysis eða fólks-
skorts. í tilefni af því veitti það
stjórninni þessa heimild:
„Aff leggja til hliðar og geyma
það fé á sérstökum reikningi,
sem ætlaff er til verklegra fram-
kvæmda í Iögum þessum, ef
skortur á efnivörum effa vinnu-
krafti gerir ókleift aff vinna
þær, og er óheimilt aff verja því
til annarra hluta.“
Til þess að koma í veg fyrir,
að verklegar framkvæmdir rík-
#isins drægju vinnuafl frá at-
vinnuvegunum, þegar annatími
þeirra er mestur, var samþyklct
svohljóðandi tillaga frá Eysteini
Jónssyni um heimild fyrir rík-
isstjórnina: *
„Að haga vinnu við verkleg-
ar framkvæmdir, sem ákveffnar
eru meff fjárlögum þessum, á
sem hagkvæmastan hátt fyrir
framleiffslustarfsemi lands-
manna og jafnframt þannig, aff
atvinna í landinu yfirleitt verffi
sem jöfnust þann tíma af ár-
inu, sem viff verður komið vinnu
viff slíkar framkvæmdir.“
Því er stundum haldið fram,
að rétt sé að fresta verklegum
framkvæmdum þangað til þær
verði ódýrari og geyma það fé,
sem til þeirra er veitt nú, til
þeirra tíma. Fyrir því er vitan-
lega engin trygging, að fást
muni meiri afköst fyrir sömu
krónutölu síðar. Gengi krón-
unnar getur raskazt eða aðrar
ófyrirsj-áanlegar breytingar
komið til sögunnar. Margar
framkvæmdir eru líka þannig,
að það getur verið hagfellt að
gera þær nú, enda þótt þær
kostuðu minna síðar. Síðast, en
ekki sízt, er sú réttartilfinning,
að eigi að fara að færa niður
tekjur manna og hlunnindi, þá
eigi sú niðurfærsla að ná til
allra, en ekki eingöngu þeirra,
sepa njóta vefklegra fram-
kvæmda ríkisins. Verður það að
teljast meira en vafasöm rétt-
sýni hjá fjármálaráðherranum
að krefjast niðurskurðar verk-
legra framkvæmda á sama tíma,
sem hann vill framlengja
grunnkaupshækkanir og fulla
dýrtíðaruppbót launamánna. Er
þó vitanlegt, að launagreiðsl-
urnar eru rpeginhluti ríkis-
gjaldanna, sennilega 70—80%.
(FuLinh. á 4. slöu)
Húsabyggíngar í sveitum
Frásögn Þóris Balclvinssonar húsamcistara.
Tíffindamaffur Tímans hefir átt tal viff Þóri Baldvinsson húsa-
meistara, forstöffumann Teiknistofu landbúnaffarins, um bygg-
ingar í sveitum síðastliffið ár.
Fer hér á eftir frásögn Þóris:
Þrjár kírkjubyg'gingar
Tíminn birtir í dag á 2. og 4. bls. myndir af fjórum samkeppn-
isteikningum að Hallgrímskirkju í Saurbæ. Geta lesendur lagt
á þær dóm eftir sínum smekk.
Til samanburðar eru hér birtar myndir af þremur kirkjum
eða kirkjulíkönum, sem húsameistari rikisins, Guðjón Samú-
elsson, hefir gert. Eru þær að vísu ekki gerðar í „samkeppni",
en það skiptir engu máli. Hitt er aðalatriðið, hvort þessar kirkju-
myndir færi mönnum ekki heim sanninn um það, að samkeppni
um kirkjubyggingar viff húsameistara ríkisins sé f raun og
veru þýffingarlaus. .
1. mynd. Hallgrímskirkja á Skólavörðuhœð (líkan)
2. mynd. Katólska kirkjan í Reykjavík
3. mynd. Matthíasarkirkja á Akureyri
Hallgrímskirkja
Byggingarnefnd Reykjavíkur
hefir hinn 11. þ. m. veitt leyfi
til þess að reisa Hallgrímskirkju
á Skólavörðuhæð eftir upp-
drætti Guðjóns Samúelssonar.
Falla þar með væntanlega nið-
ur hinar smálegu deilur, sem
reynt hefir verið að vekja um
málið. Bygging Hallgrímskirkju
verður ekki stöðvuð, af því að
söfnuðurinn er einhuga um að
reisa hana.
Erlendar fréttir
Rússar tilkynna, að þeir hafi
tekið Karkov eftir harða bar-
daga. Þjóðverjar hafa ekki við-
urkennt fall borgarinnar enn-
þá, en segja að Rússar séu
komnir inn í hana og sé barizt
í návígi á götum borgarinnar
af hinni mestu heift.
f Kákasíu er her Þjóðverja
á flótta yfir til Krímskaga eftir
að Rússar náðu borginni Kras-
nodar á sitt vald.
A viðavangi
BURT MEÐ BRYNJÓLF!
Meðan Sósíalistaílokkurinn
lætur Moskvakommúnistann
Brynjólf Bjarnason ráða lögum
og lofum innan flokksins, er
varla von að mikið sé að marka
skraf Þjóðviljans um sam-
starfsvilja við aðra þingflokka.
Lundarlag Brynjólfs sver sig
allt í ætt við heimatrúboðs- og
ofsatrúarmenn, sem hóta dauða
og eilífum kvölum öllum þeim,
sem eitthvað víkja frá hinni
einu réttu sáluhjálplegu trú.
Ef Sósíalistaflokkurinn vill
láta taka skraf sitt um lýðræði,
„vinstri stjórn“ og samstarf, al-
varlega, verða þeir að losa sig
við Moskvaíhaldið úr forustu
flokksins.
ÞINGVÍSA.
Gísli Jónsson er kunnur að
pví að telja sér skylt að taka
til máls um flest þingmál, sem
fyrir koma.
Hér á dögunum sló eitthvað
út í fyrir honum, og var hann
há spurður, hvort hann talaði
fyrir hönd Sjálfstæðisflokks-
ins í þessu máli. En Gísli kvað
nei við, hann talaði fyrir skyn-
semina. — Varð þá einum þing-
manni þessi vísa á munni:
Þar gekk einn fram ófeiminn,
ávarpaði hina, —
ekki fyrir flokkinn sinn
en fyrir skynsemina.
ÞEIR VILDU EKKI!
Morgunblaðið skrifar um
kosninguna í menntamálaráð
og segir það vera mála sannast,
að hvorki Árni Pálsson eða
Guðmundur Finnbogason hafi
viljað taka aftur sæti í ráðinu.
Sjálfstæðisflokkurinn hafi ekki
„sparkað“ þeim. Ekki er ástæða
til að rengja þessar upplýsing-
ar blaðsins, en þar fyrir verður
enginn fróðari um hina skyndi-
legu ólyst á afskiptum af
menntamálum, sem allt í einu
hefir heltekið þessa tvo ágætu
menn. ■
Sj álfstæðisflokkjurinn heimti
aðeins 18 atkv. af 20 við kosn-
inguna, en kommúnistar fengu
eitt atkv. fram' yfir sína þing-
mannatölu. Virðist því einn af
listafrömuðum Sjálfstæðis-
manna hafa kastað atkvæði á
kommana til þess að gefa til
kynna samstarfsvilja sinn við
þá í menntamálaráði.
Þessu ættu þeir Valtýr og
Vilhjálmur að velta fyrir sér.
PENINGAÐALLINN OG
ALÞÝÐUFLOKKURINN.
Alþýðublaðið telur, að Fram-
sóknarflokkurinn hafi ekki
staðið sig eins vel í baráttunni
gegn peningaaðlinum og um-
mæli Tímans benda til. Hins
vegar hafi Alþýðuflokkurinn
sinn skjöld hreinan.
í tilefni af þessu mætti benda
Alþýðublaðinu á kosninguna á
Snæfellsnesi. Þar kom vel í ljós,
hvernig peningaaðallinn hyggst
að vinna kjördæmin. Hvaða
hömlur vildi Alþýðuflokkurinn
leggja á þá iðju peningaaðals-
ins? Alþýðublaðið ætti að svara
því áður en það hrósar flokki
sínum meira fyrir baráttuna á
móti peningaaðlinum.
. Frá Rostov reka Rússar flótta
Þjóðverja vestur á bóginn með-
fram Svartahafi. Þrengist óðum
um her Þjóðverja á Donetsvíg-
stöðvunum, og er hann sagður í
mikilli hættu.
f Túnis verjast Þjóðverjar af
harðfengi og hafa sótt fram um
50 km. á einum stað. Leggja
þeir allt kapp 'á að hindra 8.
her Breta frá að ná sambandi
við herlið Bandamanna i Al-
gier.
Á Sikileyjarsundi hafa Banda-
menn sökkt sjö flutningaskipum
fyrir Þjóðverjum og ítölum.
Var eitt þeirra olíuskip.