Morgunblaðið - 28.05.2003, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MAÍ 2003 25
STUÐLABERG, HF
Í einkasölu glæsilegt tvílyft parhús með sérstæðum bílskúr á
góðum stað í Setberginu, í Hafnarfirði. Glæsilegar innréttingar,
nýjar hurðar, falleg gólfefni. Fallegur suður sólpallur úr timbri.
Einstaklega falleg eign sem vert er að skoða! Áhvílandi bygg.sj.
lán ca. kr. 4,5 millj. Verð kr. 23,8 millj.
F
YRIR réttum mánuði leit
ég inn á bókasafn Norræna
hússins og þar vöktu þrjár
veglegar bækur sem
frammi lágu á kynning-
arborði strax athygli mína.
Allar fjölluðu í máli og
myndum um ævi og lífshlaup jafnmargra
stórmenna í norrænni menningu, þeirra
Hamsuns, Ibsens og Carls Larssons. Þótti
mér ég hafa komist í feitt og fletti í þeim, og
þegar ég hafði fengið staðfest að þær væru
til útláns stóð ekki á mér að tryggja mér
þær allar þótt þungar væru í burði. Hef af
og til verið að fletta í þeim síðan og þótt ég
teldi mig þekkja vel til jöfranna er trúa mín
að hafa bætt umtalsverðum fróðleik í heila-
kirnuna og kvíði fyrir að skila bókunum,
helst verða menn að rífa þær úr höndum
mér. Þekking mín náði helst til Hamsuns en
minnst til lífshlaups málarans og hönnuðar-
ins Carls Larssons,
sem lifði umbrota-
sama tíma og ævi
hans ekki síður
merkilegt. Var fædd-
ur 28. maí 1853 svo í
dag eru nákvæmlega
150 ár liðin frá því hann var í heiminn bor-
inn, og af því tilefni ákvað ég að helga hon-
um tvo pistla til að ná að gera ævi hans
nokkur skil í takmörkuðu rými. Hins vegar
var ég mætavel kunnur þeim anga listar
hans sem veit að olíumálverkinu og akvarell-
unni en minna hönnun, enda hvorki séð sýn-
ingu verka hans né jafn skilvirkt úrval
þeirra á bók. Má vera lýsandi dæmi þess að
jarðtengdur samgangur norrænna myndlist-
armanna og listrýna hefur allar götur fram
til dagsins í dag verið stórum minni en
skyldi, hefur þó naumast skort viljann meðal
listamanna til að ráða hér bót á og síst hvað
mig snertir. Þá hefur kynning norrænnar
listar innbyrðis verið mjög einstrengingsleg,
hlutdræg og/eða handhófskennd. Engin alls-
herjar úttekt verið gerð á þróun hennar í
því augnmiði að upplýsa almenning og ekki
er mér kunnugt um neina uppsláttarbók
norrænnar listar eða marktækt fræðirit.
Bókin kom upprunalega út haustið 1997, í
sambandi við stóra yfirlitssýningu á safni
Victoriu og Alberts í London; Carl and Kar-
in Larsson: Creators of the Swedis style,
(höfundar sænska stílsins), gefin út af vel-
unnurum safnsins, The Board of Trustees.
Sænska útgáfan var hins vegar gefin út af
forlagi Alberts Bonniers í Stokkhólmi árið
eftir. Sýningin var haldin á besta hugs-
anlega tíma eða 21. október til 18. janúar, þá
vinsældir sænska stílsins voru í hámarki og
130.000 gestir sóttu hana heim. Velkist fyrir
einhverjum hvað átt er við með sænska
stílnum, má vísa til þess sem selt er í Ikea-
verslununum, því ennþá byggist form og
litanotkunin í þeim bæ á grunnvinnu
hjónanna. Samblandi alþýðulistar í Döl-
unum, frumkvöðlastarfi William Morris í
Englandi og æskustílnum þ.e., Jugendstil/
Art Nouveau í Evrópu.
Carl Olof Larsson var fjölhæfur listamað-
ur, mikilvirkur málari, listhönnuður, mynd-
lýsti, skreytti og skrifaði sjálfur bækur. Er
þar nafnkenndust bókin, Et Hem, (Heim-
ilið), sem hann lýsti með yndisþokkafullum
vatnslitamyndum, en í þeirri grein var hann
talinn einn hinna fremstu í Evrópu um sína
daga. Bókin náði fljótlega mikilli útbreiðslu í
Svíþjóð, hér lögð áhersla á fjölskylduna,
þjóðlegar hefðir færðar í ljósan og litríkan
búning með lífsgleðina sem megininntak, og
hafði hún gífurleg áhrif á þróun innanhúss-
arkitektúrs í Svíþjóð, sem enn er í fullu
gildi. Auk þess fékk Larsson mörg stór
verkefni varðandi opinberar byggingar,
gerði m.a. freskur á veggi ríkislistasafnsins í
Stokkhólmi, var svo einnig um skeið kennari
við Valands-listaskólann í Gautaborg á upp-
hafsárum hans.
Larsson var framan af ferli sínumvinur og félagi Strindbergs, semvar fjórum árum eldri, og mynd-lýsti fyrstu skrif hans, en löngu
seinna átti leikskáldið, sem líkast til hefur
fundist málarinn ekki nægilega framsækinn
eða í takt við tímana, eftir að senda honum
tóninn á opinberum vettvangi. Hann var tíu
árum eldri en Munch og ellefu árum eldri en
Hammershöi, þannig af stórmerkilegri kyn-
slóð brautryðjenda í norrænni málaralist.
En ólíkari málara getur þó naumast, þótt
innimyndir þ.e. „interiör væru þeim öllum
hugleikið viðfangsefni, í mismiklum mæli þó
og að þeir nálguðust það hver á sinn hátt.
Norrænt þunglyndi einkenndi myndheim
Hammershöi og Munchs en birta og lífsgleði
var undirtónninn í verkum Larssons, þótt
sjálfur ætti hann sín blökku tímabil og sá þá
trauðla til sólar. Átti erfiða bernsku og ólst
upp við kröpp kjör, fæddur í gamla hluta
Stokkholms, Gamla stan. Foreldrarnir
komnir af bændafólki og handverksmönnum
sem fluttu til borgarinnar í atvinnuleit, fað-
irinn tók þá vinnu sem til féll og Larsson
hefur dregið upp frekar dapurlega mynd af
honum, ástlausum og innilokuðum. Aftur á
móti fær móðirin aðra einkunn sem sá að-
ilinn er reyndi eftir bestu getu að halda fjöl-
skyldunni saman, veita eins mikilli birtu í
tilveruna og hin knöppu kjör framast leyfðu.
Einnig var móðuramman mikilvæg persóna,
gædd óvenjulegri frásagnargáfu, sögur
hennar nánast eina næringin sem hugarflug
drengsins fékk í uppvexti sínum.
Stundun var hann lokaður inni á meðan
foreldrarnir voru í vinnunni, og var fljótlega
látinn taka til hendinni við að bera vatn,
höggva eldivið og moka snjó, sulturinn þó
daglegur förunautur. Sjálfur hefur hann
sagt sig hundsaðan á þessu tímaskeiði, illa
séðan innan sem utan heimilisins. Fjöl-
skyldan flutti í austurhluta borgarinnar og
þar gekk Larsson í skóla sem einkenndist af
yfirmáta ströngum aga, en þar uppgötvaði
einn kennarinn eðlisbundna teiknihæfileika
hans. Árið 1866 og þrettán ára gamall var
hann sendur í undirbúningsdeild Listaka-
demíunnar, þar sem nemendur hlutu leið-
sögn í teikningu tréklossa og gerðu eft-
irmyndir af koparstungum, mjög blandaður
hópur en flestir drengjanna synir hand-
verksmanna sem fengu hér nytsama und-
irstöðuþjálfun en hugðu síður á listnám. En
Larsson hél áfram, fyrst í antíkskólanum,
hinni eiginlegu fornámsdeild listakadem-
íunnar, þar sem teiknað var eftir gips-
styttum síðan í módelskólanum þar sem fyr-
ir voru lifandi fyrirsætur/sátar. Ekki hefur
Larsson slegið slöku við því 1876 hlaut hann
konunglegu medalíuna og henni átti að
fylgja nokkurra ára styrkur til framhalds-
náms erlendis, sem hann hlaut einhverra
hluta vegna aldrei, þrátt fyrir endurteknar
umsóknir. Í stað þess sá hann fyrir sér og
foreldrum sínum með því að vinna við að
lagfæra myndir á ljósmyndastofu, retúsera,
teikna í skemmtiblöð og vikurit. Árið 1877
heldur hann til Parísar, innstilltur á frama í
akademíska málverkinu, sem var vísast hug-
arfarið á þeim árum, en honum mistekst
hvað eftir annað að komast inn á Saloninn. Í
fyrstu atrennu átti hann ekki peninga til að
ljúka stóra málverkinu sem hann vann að,
en sýndi í staðinn portrettmynd, sem var
hengd svo hátt upp á vegg í kraðaðkinu að
enginn gat séð hana. Var þar næst nauð-
beygður til að halda heim og taka aftur að
rissa í blöð og tímarit auk þess sem hann
skreytti bókakápur og lýsti bækur. Kominn
aftur til Parísar 1879, hélt hann áfram í
góðu trússi við akademísku erfðavenjuna, en
þrátt fyrir að framinn léti bíða eftir sér þrá-
aðist hann við að líta hlutina raunsæjum
augum. Hélt aftur heim og hóf að myndlýsa
rit Strindbergs; Sænska þjóðin sýknt og
heilagt. En hann var ekki á þeim buxunum
að gefast upp og enn kominn aftur til Par-
ísar 1881, fastákveðinn að fá uppreisn æru
og lagði nú allt undir í stóru málverki í stíl
sautjándu aldar sem hann sendi inn til dóm-
nefndar Salonsins 1882. Var hafnað sem
markaði endanlega uppgjöf hans til við-
urkenningar í akademísku málverki. Án
styrkja og aðgengis að Saloninum virtust
honum öll sund lokuð, klippti málverkið nið-
ur í búta og gaf vinum sínum … frh.
Umbót
Ísíðasta Sjónspegli varð mér á afleiturfingurbrjótur eins og menn segja ímanntafli og líkingin ekki út í hött.Að sjálfsögðu þekki ég muninn á skil-
vindu og mjaltavél svona líkt og hægri og
vinstri hendi enda af þeirri kynslóð sem náði
í skottið á fortíðinni, heim geðþekku stúlk-
unnar við skilvinduna. Hér var ég gripinn
einhverri orðblindu sbr. leikblindu í skák, en
ekki þarf nema einn ljótan afleik til að snúa
yfirburðastöðu í tap.
Og allir geta leikið af sér, jafnt viðvan-
ingar sem stórmeistarar, jafnvel heims-
meistarinn Kasparov hefur leikið af sér
drottningu í gjörunnu tafli. Þá mun ýmsum
kunnugt um að jafnvel fremstu rithöfundar
láta aldrei neitt frá sér fara á opinberan
vettvang nema einhver nálægur hafi lesið
skrifið yfir. Er góð regla ekki síst hvað list-
rýni, pistla og greinaskrif sem skara listir
áhrærir. Þetta var mér sagt í upphafi ferils
míns og dró strax dám af með lærdóms-
ríkum árangri. En svo hafa mál þróast að ég
hef illu heilli orðið að treysta á mig einan sl.
15 ár eða svo og skiljanlega ekki par ánægð-
ur með þá framvindu, útheimtir náttúrulega
mun meiri og tímafrekari nákvæmnisvinnu
því betur sjá augu en auga.
Að sjálfsögðu á jafnaugljós fingurbrjótur
ekki að fara fram hjá vökulum augum
vinnsludeildar blaðsins sem hefur á að skipa
vösku liði, en það er annað mál og afsakar
lítið blindu mína. Þó svo að leiðrétting hafi
birst strax daginn eftir finnst mér rétt að
hún komi einnig frá geranda, einkum vegna
þess að síminn á blaðinu var rauðglóandi all-
an daginn, gefur augaleið að lesendur eru
hér með á nótunum. Þá er ekki annað eftir
en að biðja lesendur vel að virða ófull-
komleika minn.
Carl Larsson (1853–1919)
Carl Larsson: Sjálfsrannsakandinn, 1896, olía
á dúk, Uffizi-safnið, Flórenz.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
FYRSTU útskriftartónleikar Nýja
söngskólans – Hjartansmál, verða í
tónlistarhúsinu Ými við Skógarhlíð
kl. 20 í kvöld, miðvikudagskvöld.
Þar munu tveir af nemendum
skólans, Anna Klara Georgsdóttir
sópran og Sævar Kristinsson barí-
ton, syngja fjölmörg lög sem end-
urspegla þau verkefni sem nemend-
urnir hafa unnið með í námi sínu í
skólanum. Á efnisskránni eru bæði
íslensk og erlend sönglög, aríur,
söngleikjalög og dúettar.
Anna Klara hefur verið í ein-
söngsnámi hjá Ragnheiði Hall,
Elísabetu F. Eiríksdóttur og Lars
Waage (í Kaupmannahöfn) og und-
anfarin ár hjá Björk Jónsdóttur.
Sævar hefur stundað nám hjá
Birni Björnssyni, Sigurði Demetz,
Jóhönnu Linnet og undanfarin árin
hjá Bergþóri Pálssyni.
Meðleikari á tónleikunum er
Þóra Fríða Sæmundsdóttir.
Sævar Kristinsson og Anna Klara Georgsdóttir.
Nýi söngskólinn útskrif-
ar fyrstu nemendur sína
Stafir og stein-
hljóð nefnist
ljóðabók T.G.
Nordahl og til-
einkar hann hana
foreldrum sínum,
Guðmundi Tyrf-
ingssyni og Sig-
urfljóð Skúladótt-
ur. Höfundur
hefur verið búsettur í Danmörku í
meira en tvo áratugi og hefur m.a.
lagt stund á trúarbragðafræði við
Kaupmannahafnarháskóla.
Í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Ljóðin eru alþýðleg og akademísk
allt í senn, sum þarfnast eflaust
skýringa, en geta þó fullkomlega
notist eins og þau eru, þótt ekki sé
farið út í djúpar skilgreiningar. Ljóð-
in eru á engan hátt predikandi, en
þó nákvæmar myndir af samtím-
anum, pólitísk andúð gegn hvers-
konar stríði og ófriði, en heim-
spekilegt og siðferðilegt innihald
truflar ekki hið ljóðræna fegurð-
arskyn.“
Nýtt kyn Kaupmannahöfn gefur
út. Bókin er 106 bls., prentuð í
Kaupmannahöfn.
Ljóð
Saltstorkin bros
eftir Hafliða
Magnússon er
sjálfstætt fram-
hald skáldsög-
unnar Togarasögu
með tilbrigðum
sem fyrst kom út
árið 1981. Salt-
storkin bros inni-
heldur nítján samtengdar sögur sem
gerast flestar í erlendum höfnum
þegar siglt var með fisk til Þýska-
lands og Englands á sjötta áratugn-
um. Í mörgum er sagt frá sömu per-
sónum og í Togarsögunni: Einari
alheims, Vatnaguðinum, Dodda
sjóara og Álfi atómskáldi. Einnig
koma við sögu nýjar persónur, svo
sem Benni stuð, Svarti presturinn
og Díllinn.
Útgefandi er Vestfirska forlagið.
Bókin er 195 bls., prentuð í
Ásprent.
Skáldsaga
ATVINNA
mbl.is