Morgunblaðið - 18.08.2000, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 18. ÁGÚST 2000 E 3
DAGLEGT LÍF
Tíðni ofnæmis hjá
í Suður-Wales
1973 1988 1996
12-13 ára börnum
30%
Tíðni astma hefur fimmfaldast og ofnæmiskvefs
fjórfaldast á rúmum tveimur áratugum hjá þess-
um aldurshópi í Suður-Waies. í þýskri rannsókn
frá 1994 kom fram að þrefalt fleiri Vestur-
Þjóðverjar þjást af ofnæmiskvefi en Austur-
Þjóðverjar og er orsökin rakin til ólíkra lífshátta.
Ofnæmi var óþekkt í Papúa Nýju-Gíneu þar til
vestræn menning hóf þar innreið sína.
ar. Niðurstöður sýna að tíðni ofnæmissjúk-
dóma fer vaxandi og þá sérstaklega í vest-
rænum löndum. „Ofnæmið virðist vera
fylgifiskur vestrænnar menningar, en þeg-
ar kemur að því að svara af hverju, þá vand-
ast málið,“ segir Björn. „Genin hafa greini-
lega ekki breyst þannig að eitthvað í
umhverfinu er sökudólgurinn. Sterkur
grunur er um að það beinlínis verji fólk að
verða fyrir áreiti sýkla í frumbernsku.
Hugsanlegt er að mikill örverugróður í
þörmunum hvetji ónæmiskerfið í vörnum
gegn myndun ofnæmis.“ Bjöm segir að
lengi vel hafi rannsóknh- á dýrum legið að
baki þessari ályktun, en nú streymi gögn
inn úr rannsóknum á fólki sem renna enn
frekari stoðum undir þetta. )rÁður en múr-
inn féll sögðu kommarnir að tíðni ofnæmis
væri miklu lægri hjá þeim en við trúðum því
auðvitað ekki. Eftir að kalda stríðinu lauk
var svo gerð rannsókn á algengi ofnæmis og
fleiri sjúkdóma í Vestur- og Austur-Þýska-
landi og niðurstöðurnar birtar árið 1994.
Lífshættir Austur- og Vestur-Þjóðverja
voru mjög ólíkir þrátt fyrir landfræðilega
nálægð. Notað var tilviljunarúrtak og í ljós
kom að bronkítis og aðrar sýkingar vom
miklu algengari í Austur-Þýskalandi, eða
33,7% á móti 15,9%, enda loftmengun miklu
meiri austan megin. Hins vegar þjáðust ein-
ungis 2,7% Austur-Þjóðverja af ofnæmis-
kvefi en 8,6% Vestur-Þjóðverja, eða um
þrefalt fleiri. Ástæður eru líklega fleiri en
ein, en aðalástæðan er talin vera velmegun
með tilheyrandi hreinlæti.
Einnig hefur aukning ofnæmissjúkdóma
verið rannsökuð innan eins samfélags. Þeg-
ar Ástralir fóru að rannsaka í Papúu Nýju
Gíneu laust fyrir 1970 þá fundu þeir ekki já-
kvæða svörun við ýmsu ofnæmi, til dæmis af
völdum rykmaura. Nú er vestræn menning
að hefja innreið sína þar enda fer ofnæmi
vaxandi. I Suður-Wales var algengi astma
og ofnæmiskvefs meðal 12-13 ára barna
rannsakað á árunum 1973, 1988 og 1996. Á
þessu tímabili fimmfaldaðist astmatíðnin og
tíðni ofnæmiskvefs fjórfaldaðist eða því sem
næst.“ Bjöm nefnir að lokum samanburðar-
rannsókn frá Afríku sem sýndi að börn sem
fengu náttúrlega mislinga ung þróuðu mun
síður með sér ofnæmi en þau sem voru bólu-
sett fyrir mislingum.
Á misjöfnu þrífast bömin best
„Það er viðurkennt að þættir sem auka
líkur á atópískum sjúkdómi eru, auk erfð-
anna, velmegun, að viðkomandi sé fyrsta
barn og lítil mengun,“ segir Björn. „Þetta
með fyrsta barn skýrist af því að ef börnin
eru fleiri sýkjast þau yngri af hinum eldri og
eru þá líklegri til að þróa með sér vamir
gegn ofnæmi, þrátt fyiár að þau hafi ofnæm-
istilhneigingu sökum erfða. Hvað varðar
mengunina þá veldur hún sýkingum sem,
eins og komið er íram, ýta undir vöm gegn
ofnæmi." Björn nefnir fleiri atriði sem
leggja sitt af mörkum til þess að ónæmis-
kerfið fær ekki tækifæri til að læra að bregð-
ast rétt við ofnæmisvökum: „Mikil notkun
sýklalyfja, bólusetningar og hreinsuð fæða
og vatn veikja náttúrlegar varnir líkamans."
Björn er þó ekki þeirrar skoðunar að við eig-
um að taka aftur upp fyrri hætti, eða henda
bömunum út í fjóshauginn og gefa fúkka-
lyfjunum langt nef. „Nei, þá myndum við
fara að deyja úr niðurgangspestum, eins og í
þriðja heiminum.Við höfum náð geysilegum
árangi-i, til dæmis með tilliti til tíðni ung-
barnadauða. Slakara hreinlæti í matvæla-
framleiðslu myndi bara gera það að verkum
að kamfýlóbaktersýkingar, salmónella og
annað þvíumlíkt myndu breiðast ört út.“
En hvað er þá til ráða? Bjöm nefnir að að
sjálfsögðu megi hreinlæti og tilraunir til að
halda börnum frá veikindum ekki ganga út í
öfgar. „Á misjöfnu þrífast bömin best,“ seg-
ir hann og brosir. „Eg hefði gaman af að vita
hvaðan þéssi málsháttui- er kominn, en mér
skilst að málshættir sömu merkingar séu til í
fleiri tungumálum, a.m.k. í ensku og
dönsku." I framtíðinni getum við vonandi
farið að gefa börnum, sem em erfðafræði-
lega líkleg til að þróa með sér ofnæmi, eitt-
hvað áreiti í fmmbemsku," segir Bjöm.
„Það er byijað að tala um og þróa þessa hluti
og áreitið gæti verið í formi bólusetningar.
Líklega yrði það að gerast á fyrstu sex til tólf
mánuðum ævinnar en við vitum það ekki fyr-
ir víst. Við eigum eftir að vinna úr þessu
þannig að unnt sé að hagnýta fræðin."
Saga
hlutanna
Hárautt Roberts R250 útvarp
er tilvalið í haustferðalagið til
þess að haida uppi fjöri.
Tónlist
úr tekki og leðri
ÚTVARPSTÆKI geta verið tískufyrirbrigði eins
aðrir hlutir, ekki síst ef þau eru framleidd í mörg-
um litum með margs konar áferð. Bresku Roberts-
n&gpF útvörpin ganga um þessar mundir í endumýjun líf-
daga, um þau hefur til dæmis verið stofnaður póstlisti
p á Netinu og á þau var nýlega minnst í grein um fólk
með fágaðan smekk í tímaritinu Style sem fylgir The
Sunday Times.
Saga Roberts-viðtækjanna spannar tæpa sjö áratugi og
i inn í hana fléttast konunglegir þræðir sem og hvers-
dagslegir. Vörumerkið Roberts Radio er eins breskt
og hugsast getur og hefur leikið lykilhlutverk í dag-
legu lífi milljóna Breta allt frá millistríðsárunum.
Um er að ræða nokkrar tegundir ferðaútvarpa,
ásamt vasadiskóum, stuttbylgjuútvarpstækjum,
útvarpsklukkum og geislaspilurum sem bæst
hafa við úrvalið í áranna rás. Markað-
shlut deild Roberts er nú 30% á sviði ferðaút-
varpa í Bretlandi, en eldri tæki ganga að auki
á milli forfallinna saftiara mn allar jarðir.
Roberts R760 ferðaútvarp i
tekk-framhlið og tískubleikum
hliðum. Úr linunni Classic.
Leðurtaskan setur sterkan svip
á Roberts R550 og eru þrír litir
tiltækir fyrir þessa tegund.
Fjólublátt Roberts R250
með leðurklæðningu sækir
í brunn 6. áratugarins.
Kátt í höllinni
Fyrirtækið Roberts Radio var stoftiað í Lon-
don árið 1932 af Harry Roberts og Leslie Bid-
mead. Þremur árum síðar var framleiðslugeta
fyrirtækisins komin í átta útvörp á viku; þau
voru tiltölulega stór, með ferðatöskulagi, hand-
fangi og hringlaga hátalaraneti. Undir lok ára-
tugarins voru minni og handhægari útvörp komin í
framlciðslu og með minnkandi framleiðslukostnaði
tókst að lækka útsöluverð tækjanna. I kjölfar sprengjuár-
ása á London f siðari heimsstyrjöldinni flutti fyrirtækið til
Surrey og það var einmitt þá sem Harry Roberts fékk upp-
hringingu frá tengiliði sfnum í versluninni Harrods. Sá
tilkynnti hátíðlega að Englandsdrottning hefði fest
kaup á Roberts útvarpstæki til einkanota. Raunar var
þetta annað útvarpið sem drottningin keypti, hið fyrra
hafði hún valið sem gjöf handa dóttur sinni, Elísabetu
prinsessu.
Viðskiptum konungsQölskyldunnar við Roberts
sleppti ekki þarna; síðar var Harry Roberts boðið til
Buckingham-hallar til þess að halda litla sýningu á tækj-
um sinum fyrir Onnu prinsessu og Karl prins, og mun sá
siðarnefndi luma á Roberts-útvarpi í fórum si'num.
Litrík sumartæki
Roberts-útvörp eru nú framleidd í nýrri verksmiðju í
Mexborough í Suður-Jórvíkurski'ri og eru hclstu flokkarnir
þrír: Revival, sem eru í swing-stfl, byggð á Roberts R66 tækj-
unum frá 6. áratugnum, Classic, sem er úrval hefðbundinna
ferðatækja með harðviðarframhlið, og World, stuttbylgju-
tæki af ýmsum gerðum. Sumarlína Revival-tækjanna er
býsna Iífleg, þar eru á ferð leðurklædd tæki í sextán Iitum,
svo sem ljósgrænum, gulum og bleikum. Þá er ónefndur nýj-
asti flokkurinn, Lifestyle, sem hefur að geyma nýti'skutæki
til ýmiss konar hljóðspilunar.
Roberts útvarpstækin eru orðlögð fyrir vandaða fram-
leiðslu og lága bilanati'ðni. Á póstlistanum www.robertsra-
dio.Iistbot.com er einmitt lítið rætt um hvernig gera megi
við tækin, en þess meira um hvar nálgast megi ákveðnar
eldri tcgundir. Þar má einnig lesa skilaboð frá fólki sem þarf
að losna við Roberts-tæki úr safni sínu vegna plássleysis, en
þegar komið er út í nánari samræður um RTl, M4Q og RSR50
fara óinnvígðir að aka sér í sæti sínu og finna til vankunnáttu
sinnar í veröld hinna ódauðlegu Roberts-útvarpa.
sþ
VILT ÞU BESTU FRAMKOLLUNINA?
Fujifilm Ijósmyndapappír endist 334% lengur en sá næst besti*
ÖBRE\TT UTfiÆDÍ 1 f.o ÁU
ÞAÐ I l( I NÐINCl 111 I KAM I IDAk
Fujicolor Crysta/Árchive
Ccyie/*
Minningar dofna.... Myndírnar ekki.
ii
ii
II
II
•8‘5
n
iSa.
UJJjl FUJI FRAMKÖLLUN Ljósmyndavörur, Skipholti 31 • Úlfarsfell, Hagamel 67 • Barna og fjölskylduljósmyndir, Núpalind 1 • Ljósmyndastofa Grafarvogs • Framköllun Mosfellsbæjar • Framköilunarþjónustan, Borgarnesi
J UM LANO ALLT Ljósmyndavörur, Akureyri • Myndsmiðjan, Egilsstöðum • Ljósey, Höfn • Filmverk, Selfossi • Fótó, Vestmannaeyjum • Geirseyrarbúðin, Patreksfirði • Myndastofan, Sauðárkróki.