Morgunblaðið - 28.07.2000, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 28. JÚLÍ 2000 D 7
„Hófsama
Hanna“ fer bil
beggja.
„Valkosta-
Veiga“ tekur
öllum nýjungum
fagnandi.
„Stofnana-
Stebbi" heldur
sig við þjónustu
heilbrigðis-
kerfísins.
Hjúkrunarfræðingurinn
Þurfum við að
sanna allt?
LSDÍS Þórbjamardóttir útskrifaðist
ír Hjúkrunarskóla íslands árið
1984. Hún lauk BS-námi og viðbót-
amámi í hjúkrun
1996 og hefur
lengst af starfað
með krabba-
meinssjúklingum
en einnig með
geðfótluðum.
„Áhugi fólks á
valmeðferðum
fervaxandi," seg-
ir Ásdís. „Það er í
ísku að hugsa vel um sig, þótt því
liður sé það enn of algengt að ekk-
rt sé gert fyrr en í óefni er komið.
in fólk vill núorðið taka fullan þátt í
igin meðferð, það spyr mikið og
jitar sér upplýsinga. Hluti af skýr-
ugunni á vinsældum valmeðferða er
f til vill að þær em auðskiljanlegri
n hátæknilæknisfræðin.“
Ásdfs beitir valmeðferðum í starf-
au og lætur vel af því. „Eftir að ég
®rði pólun fyrir fjórum ámm finnst
riér eins og ég hafi fengið framleng-
tigu á hendumar á mér,“ segir hún.
Pólun gefur gífurlega slökun, hún
pnar fyrir orkusvið í líkamanum
em fólk hefur ekki uppgötvað áður
ig leiðir til þess að það fer að geta
jáð sig um ýmislegt sem það hefur
kki getað talað um áður.“ Ásdís
egir pólun byggja á kenningum um
orkukerfið, hegðun orku, samband
orkumynstra og loks tengingu þessa
alls við lífsorkuna. Aðferðin felst í
líkamsæfingum, eflingu sjálfsvit-
undar í gegnum snertingu og viðtöl
og leiðbeiningum um mataræði.
„Mikil krafa er gerð til meðferð-
araðilans um að þekkja sín mörk og
gefa skjólstæöingnum svigrúm til að
nýta sína eigin orku til heilsubótar.
Áherslan er lögð á það heilbrigða í
hvetjum manni í stað þess að ein-
blína á sjúkdóminn. Heildrænt sjón-
arhom á manneskjuna eins og kem-
ur fram í pólun og fleiri
valmeðferðum finnst mér vanta í
okkar vcstræna hraðasamfélagi."
Snerting er Irfsnauðsyn
Að sögn Ásdísar er algengt að
þegar fólk veikist af alvarlegum
sjúkdómi og leggst inn á sjúkrahús
verði það beinlínis snertifirrt, fái allt
oflitla snertingu. „Þetta hefur að
vísu breyst nokkuð undanfarin ár,
t.d. með tilkomu heimahjúkrunar
fyrir langveika sem kjósa að dvelja
heima, en betur má ef duga skal.
Fólk talar gjaman um að það hafi
ekki fengið snertingu lengi. Snert-
ing er h'fsnauðsyn og pólunin er ein
þeirra valmeðferða sem koma til
móts við þessa þörf.“
Ásdís segir að núorðið sé mikið
um það rætt innan hjúkmnarfræð-
innar að veita þurfi skjólstæðingum
og fjölskyldum þeirra heildræna
hjúkrun, sem felst í að koma til móts
við bæði andlegar og líkamlegar
þarfir. „Lögð er áhersla á að sjúk-
lingurinn fái einstaklingshæfða
hjúkmn, sinn tcngilið eða um-
önnunaraðila sem heldur utan um
öll hans mál.“
Ásdís notar fleiri valmeðferðir í
sínu starfi, til dæmis stýrða sjón-
sköpun (guidcd imagery), sem felst í
að leiða eða stýra sjúklingnum í
sköpun sjónrænna ímynda sem búa
hann undir að ganga í gegnum að-
gerð eða eitthvað annað sem hann
óttast. „Sem dæmi em margir
hræddir við nálar. Fyrir nálainn-
setningu reynist vel að biðja sjúk-
linginn að sjá fyrir sér útilegu í fall-
egu ijóðri við h'tinn læk. Gengið er
að læknum og þegar steinn er tekinn
upp úr lækjarbot ninum opnar sjúk-
lingurinn leið fyrir nálina í hugan-
um. Svona ímyndir vekja vellíðunar-
tilfinningu og þá um leið slökun."
Ásdís bendir á að margt af því
sem unnið cr með í valmeðferðum
eigi sér hliðstæður í daglega lífinu.
„Þegar við föram í atvinnuviðtal æf-
um við okkur í huganum áður, sjá-
um fyrir okkur atburðarásina lið
fyrir lið. Þetta er okkur tamt og því
höfðar sjónsköpunin til fólks. Sama
má segja um snertinguna. Við emm
í sífellu að snerta bömin okkar, róa
og mgga og leggja hönd á enni.
Þörfin fyrir snertingu er augljós í
daglegu lífi og hún hverfur ekki þótt
við veikjumst."
Við eigum bara einn líkama
Krafan um vísindalega sönnun er
alger innan vestrænnar Iæknisfræði
enda gmnnstoð vfsinda. Ásdís telur
mikUvægt að halda opnum huga
Tilraun til fiokkunar
OHEFÐBUNDNAR lækn-
ingar eru af sumum kall-
aðar viðbótarlækningar
eða valkostalaekningar.
Þær eru ekki allar af austrænum
toga spunnar og sumar þeirra sem
áður voru flokkaðar sem óhefð-
bundnar eru núorðið stundaðar af
mUdum fjölda vestrænna lækna.
Þótt línur skarist má í grófum
dráttum flokka þessar lækningar í
fimm flokka.
1. Heildarkerfi
Þetta eru lækningar sem hafa
þróast óháð vestrænni læknisfræði
og hafa alla eiginleika heildstæðs
kerfis, þ.e. bæði hugmyndafræði og
aðferðir. Sem dæmi má nefna
Ayurveda, hin fomu indversku
læknavísindi. Megintilgangur lækn-
isfræðinnar samkvæmt Ayurveda
er að endurnýja meðfætt jafnvægi
eða samræmi líkama, hugar og sál-
ar hjá hverjum einstaklingi. Til
þess er beitt ýmiss konar meðferð-
um; sérstöku mataræði, hugleiðslu,
líkamsrækt, jurtum, nuddi, sólböð-
um og stýrðri, öndun. Kínversk
læknisfræði fellur einnig í þennan
flokk, en hún nær yfir fjögur aðal-
svið: Qi Gong, sem er sambland af
hugleiðsln, hreyfingu og öndún,
nálastungur, jurtalyf og Tuina, ,sem
er nudd. Onnur heildstæð lækn-
ingakerfi eru flest tengd tilteknum
löndum, svo sem tíbesk læknifefræði
og ýmis lækningakerfi hjá indí-
ánum Amieríku, í Afríku óg víðar.
Einnig tilheyra þessum fíokki
nokkur vestræn kerfi, tvö 1 þau
þekktustu eru smáskammtalækn-
ingar (homeopathy) og náttúru-
lækningar (naturopathy). í nátt-
úrulækningum er leitað til annarra
kerfa og beitt aðferðum á borð við
nálastungur og smáskammtalækn-
ingar, en meginmunurinn á þeim
og gagnveikislækningum (hefð-
bundnum lækningum) er að nátt-
úmlæknar líta á sjúkdóma sem
vitnisburð um breytingar á náttúr-
legum lækningamætti líkamans og
útgangspunkturinn er fremur end-
urreisn heilsu en meðhöndlun sjúk-
dóms.
andspænis meðferðum sem eiga
rætur að rekja til hugmyndafrasði
utan vísindanna en segir jafhframt
nauðsynlegt að vera gagnrýninn.
„Sumt virkar án þess að hafa verið
sannað með vísindalegum aðferðum
og spuming hvort við þurfum að
sanna allt. I rannsóknum kemur
fram að fólk notar í auknum mæli
óhefðbundnar meðferðir en segir
sjaldnast læknunum sínum frá því
og þetta er stórhættuleg þróun.
Vísindaleg sönnunarbyrði hvílir
þungt á læknisfræðinni en að mínu
mati verður fólk í fagstéttunum að
þekkja þær valmeðferðir sem em í
boði og geta rætt þær við skjólstæð-
inga sína. Á þann hátt geta til dæmis
læknar hvatt fólk til að vera gagn-
rýnið og meðvitað um að kaupa ekki
köttinn í sekknum. Við eigum bara
einn líkama og eigum ekki að bjóða
honum upp á hvað sem er. Núorðið
er margt í boði og sumir sem bjóða
upp á valmcðferðir hafa afar litla
undirstöðuþekkingu.“
Ásdís segir jafnframt að fjöldi jur-
talyfja komi á markað sem cnginn
virðist vita almennilega hvað inni-
halda, jafinvel ekki seljendur sjálfir.
„Þýðingiu- á innihaldi og virkni em
oft svo slæmar að engin leið er að
botna í þeim. Stundum virðist manni
eins og hægf, sé að þvæla og bulla
óheft án þess að nokkur geri athuga-
semdir. Þótt jurtalyf geti verið sam-
verkandi með hefðbundnum lyfjum
geta þau líka verið gagnverkandi og
því er mjög slæmt ef fólk þorir ekki
að segja lækninum sinum hvað það
er að nota til hliðar við læknisly fin.
Ábytgð okkar fagaðilanna er mikil
og ef við tökum ekki faglega á þessu
em litlar likur á að málin þróist á
faglegan liátt og fólk leggi hlustir
við því sem við segjum.“
2. Miðlun milli hugar og líkama
Hér er lögð áhersla á að ýta und-
ir getu hugans til að hafa áhrif á
líkamann. Sem dæmi má nefna
hugleiðslu, vissar tegundir dá-
leiðslu, líföndun, ýmiss konar list-
meðferð, dans og tónlist, stýrða
sjónsköpun og hugræna atferlis-
meðferð. Einnig má nefna bænir og
andlega heilun sem nær yfir bæði
handayfirlagningu og fjarheilun, oft
með aðstoð andalækna, þar sem
guðstrú og/eða trú á aðra heima
kemur við sögu.
Jóga á að hluta til heima í þess-
um flokki, sem og hugleiðsluþáttur-
inn í Qi Gong, ýmsar sállækningar
(psyehotherapy), kenningar um
heildræna hjúkrun, starf AA-sam-
takanna, notkun gervilyfja
(placebo)-og fleira. Margt af ofan-
töldu hefur verið innlimað í vest-
ræna læknisfræði og hjúkrunar-
fræði.
3. Líffrædilega
grandvölluð meðferð
Undir þennan flokk falla ýmsar
jurtalyfjameðferðir, meðferðir sem
byggjast á inntöku tiltekinna efna
(vítamína, snefilefna o.fl.), sumir
matarkúrar og loks neysla tiltek-
inna afurða (hákarlabrjósks, blóma-
frjódufts o.sJr\-.) sem er ætlað að
lækna éinh eða fieiri sjúkdóma.
4. Unnið með likamann
Til þessa flokks teljast hnykk-
lækningar (chiroþractic), skekkju-
lækningar (osteopathy) og ýmiss
konár nudd.í Einnig skyldar aðferð-
ir á bórð við Alexanderstækni,
Rolfing, FelÖénkrais-tækni, Pilates,
höfuðbeina- og spjaldhryggjarmeð-
ferð (craniosacral thferapy), þrýsti-
nudd (t.d: svæðanudd og acupress-
ure, sem er nálastunguaðferð en án
nálanna) og hagnýta hreyfingar-
fræði (applied, kihesiplogy), sem
byggist á að finna og síðan leið-
rétta ójafnvægi, spennu og stíflur í
líkamanurn með n.k. vöðvaprófun-
., um. I öllum þessum lsékninga-
aðferðum er lögð áhersla á að örva
náttúrlega lækningafæmi líkamans
og mörgum þeirra er beitt af hefð-
bundnum læknuni eða í samráði við
þá.
5. Orkumeðferð
I þessum flokki eru orkusvið í
brennidepli, ýmist orka sém á upp-
tök sín í líkamanum eða utan hans.
Ekki em allir á einu máli um upp-
sprettu orkunnar, en oft er talið að
hún sé rafsegulsvið sem umlyki alla
hluti og lífverur. Einnig tengja
margir hana við eins konar
alheimsorku, sem sumir telja vera
guðlegs eðlis í einhverjum skiln-
ingi. Margar lækninganna hér fel-
ast í að hendur em lagðar á eða yf-
ir líkama sjúklingsins í því skyni að
hafa áhrif á orkusvið líkamans, eins
og tií dæmis Reiki, sem gengur út
á að veita orku í gegnum lækninn
út í sjúklinginn. Orkan læknar and-
ann/sálina sem tekur þá við og
læknar líkamann. Flokkun val-
kostalækninga er flókin og töluvert
um sköran. Heilun og handayfir-
lagningar eru dæmi um þetta.
Ástæða þess að Reiki er flokkað
hér svo dæmi sé tekið er sú að þar
er aðaláherslan lögð á orkutilfærslu
en ekki hið andlega, eða samvinnu
hugar og líkama eins og í flokki
tVö. Qi Gong á einnig heima hér
þar sem aðaltilgangur þess er að
auka orkufiæði líkamans og með
því auka blóðflæði og styrkja
ónæmiskerfið.
Einnig má telja með í þessum
flokki ýmsar aðferðir þar sem beitt
er orlai frá utanaðkomandi orku-
gjöfum til jækninga, t.d. raforku og
segulorku. |
Ýmsar heirafldir voru notaðar við þessa
samantekt cn flokkunin sjálf er fcngin frá
handarískurn samtökum, National Center
for Complementary and Altemative Medi-
cine. Upptalningunni er ekki ætlað að vera
tæmandi heldur einungis gefa hugmynd um
þá grósku sém er f lækningum af ýmsu tagi.