Morgunblaðið - 15.09.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. SEÍ^TÉMBER 1979
17
ÞÚS. lí 2l_
ÁÆTLAÐUR AFLI
„600 h /
500 • / RAUNVERULEGUR AFLI
400- /7\ ! V X t J
300 ■ '68 '71 '74 '76
Á þessari mynd eru sýndar tvær línur, — annars vegar raunverulegur botnfiskafli á tímabilinu og hins vegar lina, sem sýnir áætlaðan afla miðað við að hver sóknareining, eins og hún er hér skilgreind, hefði skilað á land þvi, sem ætla hefði mátt henni miðað við sögulega reynslu á þessu timabili. Ekki er tekið tillit til þess, að skuttogararnir eru vanmetnir i þessu dæmi og ekki er heldur gert ráð fyrir afkastaaukningu bátaflotans vegna tæknibreytinga. Eins og sjá má af myndinni hefði mátt ætla að flotinn gæti hafa borið á land tæp 700 þús. tonn árið 1977 en reyndin varð að á land bárust einungis um 460 þús. tonn.
menn bjóði vöru til sölu við verði,
sem stendur ekki undir fram-
leiðslukostnaði. Slíkt getur ekki
gerst til lengdar án þess að til
komi fjármunir, sem brúa það bil,
sem þarna er á milli. Oft á tíðum
hleypur það opinbera undir bagga
og axlar þennan mismun. Eins og
að framan er getið eru nú allir
beinir rekstrarstyrkir til
Kanadisks sjávarútvegs aflagðir,
svo ekki getur það verið ástæðan
til hins lága verðs.
Eru þeir, sem við þessa grein
starfa í Kanada þá illa launaðir?
Kanadamaður, sem hér var á ferð
í sumar og er þessum málum
kunnugur, fullyrti að efnahagsleg
lífskjör þess fólks, sem við þetta
starfar væru fyllilega sambærileg
eða jafnvel betri en gerist og
gengur þar í landi.
Nei, svarið liggur í því að þeir
kosta minnu til að framleiða
hverja tunnu síldar en við. Þess
vegna geta þeir boðið síldina við
þessu verði og samt haft þau kjör,
sem þeir eru sáttir við. Með öðrum
orðum sagt er framleiðni meiri í
kanadískum síldarútvegi en ís-
lenskum.
Hugtakið framleiðni er nokkuð
flókið, og erfitt að mæla það á
einhvern algildan mælikvarða, en
mig langar til að bregða hér upp
myndum, sem gefa vísbendingu
um hvert stefnt hefur.
Sem sagt, — um 45% frá 1970
aukning sóknar en óveruleg aukn-
ing afla.
Þegar við þetta bætist að
talsvert dýrara, — í raunveruleg-
um verðmætum, er að reka hverja
einingu sóknar nú en 1970 verður
dæmið enn óhagstæðara. í fiski-
skipaáætlun I, sem gefin var út af
Framkvæmdastofnun kemur fram
að á milli áranna 1970—1974
hækkaði aðfangakostnaður vegna
flotans um 45.8% fjármagns-
kostnaður um 67.3% en laun ein-
ungis um 2.8%. Aflaverðmæti
bæði árin nam um 13 milljörðum á
verðlagi ársins 1974. Heldur meira
1970 eða 13.404 millj. á móti 13.095
millj.
Árið 1970 var heildarkostn-
aður svipaður eða um 13.6 millj-
arðar en var árið 1974 kominn í
rúma 17 milljarða. Á þessu árabili
hækkar því sóknarkostnaður í
heild um það bil 25% án þess að
aukning verði í tekjum. Því miður
hefur ekki verið gerð úttekt á því,
hvernig þessi þróun hefur orðið á
síðustu árum. Þó nokkur aukning
hafi orðið á tekjum, vegna aukins
afla við hvarf útlendinga af mið-
unum og tiltölulega hagstæða
verðlagsþróun, þó þar hafi komið
afturkippir, þá hefur sókn einnig
aukist verulega á þessu tímabili
og sóknarkostnaður jafnvel enn
meira.
Afkastageta
og
afrakstursgeta
Það er augljóst að svona þróun
fær ekki staðist nema til komi
fjármagntilfærslur, sem jafna
þennan mun. Þær tilfærslur hafa
átt sér stað með nánast sífelldum
gengisbreytingum allt þetta tíma-
bil. Þá hefur fjármagnskostnaður
verið greiddur niður ef svo má
segja með vöxtum, og verðbótum,
sem ekki hafa fylgt verðbólgustigi.
Það ætti ekki að dyljast neinum,
sem vill sjá, að þessi þróun er ekki
heppilegt veganesti í heimi vax-
andi samkeppni.
í allri framleiðslustarfsemi
gildir það, að sá þáttur sem
takmarkað framboð er á, miðað
við þarfir viðkomandi framleiðslu
ákvarðar það magn, sem framleitt
er.
Ekki hefur neina þýðingu að
auka magn annarra þátta. Engum
dettur t.d. í hug að bæta við vélum
í Búrfellsvirkjun þar sem fall-
þungi vatnsins er þegar fullnýttur
með þeim vélum, sem þegar eru
fyrir hendi. Ef bætt væri við
vélum leiddi það einungis til
lélegri nýtingar þar sem vatnið
dreifðist á fleiri vélar, þannig að
engin þeirra væri fullnýtt.
Á sama hátt er bersýnilegt af
þeirri þróun, sem að framan er
rakin í stuttu máli, að auðlindirn-
ar eru farnar að setja mörk, sem
ekki verður komist framhjá að
horfast í augu við. Aðlögun af-
kastagetu flotans að afraksturs-
getu þeirra fiskstofna, sem við
ætlum okkur að nýta verður að
vera megininntak stefnu okkar í
fiskveiðimálum á næstu árum. Til
að ná þessu markmiði verður að
leysa ýmis vandamál, — tækni-
legs, efnahagslegs, félagslegs og
ekki síst stjórnmálalegs eðlis. Hin
tæknilegu vandamál eru fyrst og
fremst fólgin í því að finna mæli-
kvarða á afkastagetu flotans mið-
að við æskilegt ástand fiskstofn-
anna. Efnahagslegu vandamálin
eru einkum í því fólgin að koma
aðlögun í kring. óhjákvæmilega
leiðir aðlögun til röskunar á hög-
um einstaklinga, fyrirtækja og
jafnvel byggðarlaga. Þau vand-
kvæði, sem aðlögunin skapar þess-
um aðilum verður að leysa. Annað
atriði, sem að mínu mati er fyrst
og fremst efnahagslegs eðlis er
hvernig við gætum jafnvægis í
sókn í einstaka fiskstofna. Það er
ljóst, að arðsemi einstakra veiða
er mismunandi og mismunandi
frá einum tíma til annars. Af
þessu leiða sveiflur í sókn og afla,
sem eru afar óæskilegar bæði frá
sjónarmiði auðlindaverndar og
markaðssetningar. Reynt hefur
verið að koma í veg fyrir þetta
með bönnum og boðum, sem eru
meira og minna óvirk a.m.k. til
lengri tíma litið. Finna verður
efnahagslegar leiðir til að jafna
þennan mun, sem er á arðsemi.
Með því móti tryggjum við nýt-
ingu stofna, sem annars væru
vannýttir eða ónýttir og komum
jafnframt í veg fyrir ofsókn í
stofna sem á hverjum tíma gefa
af sér meiri arð.
Enn eitt vandamál, sem bæði er
tæknilegs og efnahagslegs eðlis er
hvernig samsetning flotans á að
vera. Þetta er flókið vandamál,
sem varðar tæknilega burði ein-
stakra hluta flotans til að nýta
hina ýmsu fiskstofna og arðsemi
þeirra, auk þess sem það tengist
afkastagetu vinnslunnar og mis-
munandi hráefnisgæðum, svo og
einnig félagslegum vanda svo sem
atvinnuöryggi og byggðaþróun.
Stjórnmálalegi vandinn er sá
sígildi, — hvernig kökunni skuli
skipt.
Þetta er ekki tæmandi listi yfir
hindranir á vegi þess að skynsam-
leg fiskveiðistefna verði innleidd.
Mörg þessara vandamála ætti að
vera hægt að leysa á vitsmunaleg-
um grundvelli. Lausn annarra er
undir því komin að menn sýni
sáttfýsi og sanngirni og láti af
karpi og kröfugerð, sem einungis
leiðir til lakari afkomu heildar-
innar. Þetta kann að reynast
erfiðasta hindrunin.
Verulegt átak
í fiskvinnslu
Ég hef gerst nokkuð langorður
um flotann en það er af því að ég
tel að rangt hafi verið stefnt að
undanförnu. Þegar bóndi hefur
takmarkað landrými reynir hann
að nýta hvern blett betur. Við
höfum gefið okkur að við höfum
nánast ótakmarkað landrými í
sjónum, sem allir gætu nýtt.
Minna hefur verið hugað að því að
nýta vel þann feng sem fáanlegur
er. Það misvægi, sem verið hefur
fjárfesting í veiðum annars vegar
og vinnslu afla hinsvegar er alls
ófær um að nýta þann afla, sem að
landi berst á þann hátt, sem
sanngjarnt er að gera kröfur um.
Einkum og sér í lagi á þetta við
um mjöliðnaðinn.
Ég átti tal við þekktan skip-
stjóra og útgerðarmann fyrir
nokkrum dögum. Taldi hann hag-
kvæmast að ýta öllu dótinu í
sjóinn og byggja upp frá grunni.
Sem dæmi nefndi hann að úr þeim
kolmunna, sem veiddist í vor
hefðu Danir gefið upp 21.5%
nýtingu. Sama hráefni, brætt hér,
skilaði einungis 15Vi% nýtingu.
Víða er ástandið þannig í frysti-
iðnaðinum, að hann er alls ófær
um að nýta sitt hráefni í afurðir,
sem gefa af sér verulegan arð, en
verður að koma hráefninu í lóg á
einhvern máta, hvort sem hag-
kvæmt er eða ekki. Það er kallað
að bjarga verðmætum. Það er ekki
hægt að reka iðnað á þeim grund-
velli að hann sé eins konar bruna-
lið heldur verður að gera hann
þannig út, að hann geti framleitt
gæðavöru úr takmörkuðu hráefni.
Ástæður þessarar þróunar er
fyrst og fremst þetta viðhorf, sem
ég nefndi áðan, — að hamingjan
sé höndluð, ef nógur fiskur berst
að haldi. Þetta viðhorf endur-
speglast síðan í þeim aðbúnaði,
sem þessum greinum er búinn.
Fiskvinnslan hefur ekki setið við
sama borð og veiðar kvað lánafyr-
irgreiðslu varðar. Hún hefur til
skamms tíma orðið að gjalda
ríkinu skatt af sinni fjárfestingu
og það verðlagningarkerfi sem
sett hefur verið upp hefur verið
vilhallt útgerðinni. Að minnsta
kosti heyrast þær röksemdir, að
ekki borgi sig að fjárfesta í hag-
kvæmari vinnslu, — það sé ein-
ungis tímaspursmál, hvenær sú
hagkvæmni lendi hjá útgerðinni
gegnum hækkað fiskverð.
Það liggur á borðinu að á næstu
árum verður að gera verulegt átak
í þvi að gera vinnslunni kleift að
aðlaga sig þeim breyttu aðstæð-
um, sem ríkjandi verða. Ýmis
vandkvæði eru þarna á veginum.
Hinar smáu einingar, sem fiskiðn-
aðurinn er byggður upp af, eiga í
erfiðleikum með að nýta fjárfest-
ingu í dýrum tækjabúnaði á sama
hátt og stærri einingar. Þó svo að
búast mætti við auknu hráefnis-
magni, sem gæti leitt af sér stærri
vinnslueiningar, þá má vænta þess
að vinnuaflsskorts gæti á smærri
stöðunum.
Ein meginspurning, sem vaknar
þegar þessi mál eru skoðuð, en
hún er hver afkastageta fiskiðnað-
arins eigi að vera. Á að byggja
hann þannig upp, að hann geti
fyrirhafnarlítið tekið við þeim
sveiflum sem verða á hráefnis-
framboði, eða á að miða við að
hann klári sig með eðlilegu móti
af jafnaðarframboði. Fyrri leiðin
þýðir vannýtingu framleiðslu-
tækja, en síðari leiðin að vannýt-
ing verður á hráefni, nema gerðar
séu ráðstafanir til takmarkana á
veiðum, þegar mikið berst að.
Ég hef ekki bent á lausnir á
þeim vandamálum sem við blasa í
sjávarútvegi okkar, en reynt að
bregða upp grófri mynd af al-
mennum skilyrðum, sem að mínu
mati koma til með að móta þróun
sjávarútvegsins í framtíð.
Kjarni málsins er sá, að við
höfum ákveðna endapunkta, auð-
lindir, sem gefa af sér takmarkað
magn og markaði, sem skila okkur
ákveðnu verði. Þessa endapunkta
ráðum við lítt við en kerfið þar á
milli, — veiðar og vinnslu ber
okkur að móta þannig að fyllstu
hagkvæmni sé gætt og það geti
skilað gæðavöru við verði, sem
aðgengilegt er á mörkuðum. Ef
þetta tekst ekki munum við í
framtíð dragast aftur úr sambæri-
legum ríkjum í þróun lífskjara.
Þetta hefur verið reyndin á þess-
um áratug. Við skulum vona að
það breytist á þeim næsta.
%
X
Y
Z
UTHALD
AFLI
AFLI/ÚTHD.
BATAR 0—20 BRL
100 t>
t>
% 1 80 t>
BÁTAR 111—200 BRL. t>
4 60 >
120 i 4 Æ \ / \ Æ m \ - t\ / > 40 Þ
100-} / ✓ >
4 4 1* / / 20 >
80- 1 ' V > 0> °/
% i BÁTAR 201—500 BRL. > 80 >
TOGARAR
201—500 BRL
o--o-.
TOGARAR 500
— 800 BRL
TOGARAR
800 BRL
HLUTFALLSLEGAR BREYTINGAR M.V. 1977.
Þessar myndir sýna þær breytingar, sem orðið hafa á undanförnum áratug á botnfiskafla, úthaldi
og afla á úthaldsdag einstakra gerða og stærðarflokka skipastólsins. Myndirnar skýra sig að mestu
sjálfar, en einkennandi er hversu afli á úthaldsdag hefur farið minnkandi, ef undan eru skildir
skuttogararnir. Einna mest er þessi minnkun hjá hinum hefðbundnu vertiðarbátum (51 — 100 brl.) en
þar var meðalafli á úthaldsdag um 70% meiri árið 1970 en 1977. Afli báta i stærðarflokknum 201—500
brl. hefur þó minnkað enn meira en þar er að nokkru um að kenna, að stærri bátunum í þeim
stærðarflokki hefur í ríkum mæli verið breytt til nótaveiða, sem glögglega kemur í ljós i fækkun
úthaldsdaga. sem hefur fækkað um helming á þessu timabili.
Aflaárangur skuttogaranna hefur hins vegar farið batnandi, og er skýringar á því að leita i tvennu:
Aukinni leikni skipstjóra og áhafna, og minnkaðri samkeppni af hálfu útlendinga.